Autor

Aleksander Kamiński, działacz harcerski, pedagog i pisarz, znany również pod pseudonimami: Dąbrowski, J. Dąbrowski, Fabrykant, Faktor, Juliusz Górecki, Hubert, Kamyk, Kaźmierczak oraz Bambaju, urodził się 28 stycznia 1903 roku w Warszawie. Dzieciństwo spędził na Ukrainie, a po powrocie do Polski ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Już w trakcie nauki zaangażował się w ruch harcerski, stając się jednym z jego najbardziej zaangażowanych działaczy.

Podczas II wojny światowej Kamiński odegrał kluczową funkcję w organizacji Szarych Szeregów – harcerskiej formacji walczącej z okupantem. Pełnił obowiązki redaktora podziemnego „Biuletynu Informacyjnego” oraz komendanta Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W książce „Kamienie na szaniec” wydanej pod pseudonimem Juliusz Górecki, opisał swoje doświadczenia z tego okresu. Publikacja ta stała się jednym z najważniejszych dzieł literatury wojennej, ukazując siłę patriotyzmu i poświęcenia.

Po wojnie Kamiński kontynuował pracę w harcerstwie oraz działalność naukową na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie uzyskał tytuł profesora. Jego twórczość – zarówno literacka, jak i naukowa – koncentrowała się na propagowaniu wartości harcerskich oraz edukacji patriotycznej. Zmarł 15 marca 1978 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie bogate dziedzictwo literackie i pedagogiczne.

Tytuł

W powieści pojawia się cytat z wiersza „Testament mój” Juliusza Słowackiego: „jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”. Dla bohaterów był to wyjątkowo ważny utwór, który odczytali na prośbę Rudego tuż przed jego śmiercią. Wśród młodzieży z Szarych Szeregów panował szczególny kult tego romantycznego poety.

Kamienie symbolizują braterstwo, bohaterskie czyny, przyjaźń oraz wolność, a także poświęcenie jednostek. Szaniec oznacza fortecę lub redutę, czyli budowlę obronną. „Kamienie rzucane na szaniec” to metafora chronienia najważniejszych wartości; każdy, kto poświęca się w obronie innych, staje się takim kamieniem, wzmacniającym wspólny mur przeciwko wrogom.

Rodzaj literacki

Rodzaj literacki tej książki to epika, co wyraża się w sposobie przedstawienia historii: narrator przekazuje zdarzenia w trzeciej osobie i zna wszystkie szczegóły fabuły, włącznie z myślami i emocjami postaci. Tekst posiada fabułę złożoną z różnych wątków oraz grono bohaterów, a napisany jest prozą – to typowe cechy epiki.

Gatunek literacki

„Kamienie na szaniec” trudno jednoznacznie zaklasyfikować pod względem gatunku literackiego. Książka łączy w sobie elementy powieści reportażowej, historycznej, literatury faktu oraz harcerskiej gawędy. Autor wykorzystuje prawdziwe wydarzenia, jednocześnie uzupełniając je o wątki beletrystyczne, dzięki czemu utwór balansuje między dokumentem a literaturą przygodową. Z jednej strony zalicza się go do literatury faktu, ponieważ opiera się na autentycznych relacjach i rzeczywistych postaciach, co w czasach okupowanej Polski miało szczególne znaczenie dla dokumentowania zbrodni hitlerowskich i ukazania codzienności pod jarzmem wroga. Z drugiej strony, dzięki rozbudowanej narracji, licznym postaciom i wyraźnemu podziałowi na rozdziały, „Kamienie na szaniec” mogą być uznane za powieść dokumentalną, w której rezygnacja z typowej fikcji literackiej nie wyklucza pewnych cech typowo powieściowych.

Data i miejsce wydania

Powieść „Kamienie na szaniec” po raz pierwszy ukazała się w lipcu 1943 roku, w nakładzie 2 tysięcy egzemplarzy, jako „Kamienie na szaniec. Opowiadanie o Wojtku i Czarnym”. Publikację przygotowały Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze – instytucja Polskiego Państwa Podziemnego. W tym wydaniu nie ma jeszcze opisu śmierci Zośki, ponieważ Tadeusz Zawadzki wtedy wciąż żył. Okładkę zdobił motyw muru z symbolem Polski Walczącej.

Drugie wydanie, również w nakładzie 2 tysięcy egzemplarzy, ukazało się w lipcu 1944 roku i zostało wzbogacone o dodatkowy materiał. Mikrofilm z książką wysłano do Londynu, co umożliwiło jej wydanie w 1945 roku w Wielkiej Brytanii – zarówno w języku polskim, jak i angielskim.

Epoka literacka

literatura wojny i okupacji

Czas akcji

• czerwiec 1939 (wyjazd wakacyjny „Buków” po maturze) –20 sierpnia 1943 (śmierć Zośki – Tadeusza Zawadzkiego- w akcji pod Sieczychami; akcja miała na celu atak na niemiecki posterunek żandarmerii)
• II wojna światowa
  • 1.09.39 – atak Niemców na Polskę
  • 17.09.39 – atak Związku Radzieckiego (na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow)
• Bohaterowie to roczniki 1921 (Rudy, Zośka) i 1920 (Alek), należeli do pokolenia Kolumbów, pierwszego urodzonego w wolnej Polsce

Miejsce akcji

Miejsca akcji to przede wszystkim Warszawa, w której rozgrywa się największa część wydarzeń; to właśnie tutaj działały Szare Szeregi i odbywała się większość akcji małego sabotażu oraz dywersji. W Warszawie doszło również do słynnej akcji pod Arsenałem. 

To także Celestynów, miejsce przeprowadzenia brawurowej akcji uwolnienia więźniów z transportu jadącego do obozu koncentracyjnego, oraz Czarnocin, czyli teren nieudanej próby wysadzenia mostu podczas przejazdu niemieckiego pociągu z zaopatrzeniem wojskowym. 

Z kolei Kraśnik to miejsce wysadzenia torów kolejowych w noc sylwestrową z 1942 r. na 1943 r., mający na celu utrudnienie Niemcom transportu broni na front wschodni.

Dębe Wielkie to miejscowość, gdzie harcerze nieśli pomoc osobom rannym po niemieckim nalocie na pociąg z uchodźcami we wrześniu 1939 roku, a Sieczychy to wieś, w której zaatakowano niemiecki posterunek żandarmerii; podczas tej akcji, w nocy z 20 na 21 sierpnia 1943 roku, poległ Tadeusz „Zośka” Zawadzki.

Geneza

Młodzi harcerze, zaangażowani w walkę konspiracyjną podczas II wojny światowej, zapragnęli mieć własną książkę ukazującą ich doświadczenia. Polecili jej napisanie Aleksandrowi Kamińskiemu – wybitnemu działaczowi harcerskiemu i pisarzowi. Bezpośrednią inspiracją stała się akcja pod Arsenałem z 26 marca 1943 roku, podczas której odbito z rąk Gestapo jednego z przyjaciół. Relacje do „Kamieni na szaniec” przekazali m.in. uczestnicy i świadkowie tamtych wydarzeń, np. Stanisław Broniewski „Orsza”, dowódca akcji pod Arsenałem. Jednym ze źródeł był także pamiętnik Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”, prowadzony przez niego w formie terapii po stracie najbliższych kolegów. Swoje zapiski zatytułował „Kamienie rzucane na szaniec” – stąd wywodzi się ostateczny tytuł książki.

Problematyka

Problematyką powieści jest patriotyzm młodych ludzi, ich poświęcenie i gotowość do oddania życia w obronie ojczyzny; przyjaźń oraz braterstwo, łączące bohaterów i dające im poczucie wspólnoty w służbie dla ojczyzny. To także walka z okupantem poprzez akcje sabotażowe i dywersyjne; a także dojrzewanie chłopców z pokolenia Kolumbów oraz ich postawa wobec wspólnego, pokoleniowego doświadczenia, jakim stała się wojna i okupacja.

Typ narracji

W płatnej wersji pliku. 

Język

W płatnej wersji pliku. 

Bohaterowie

W płatnej wersji pliku. 

Style/kierunki

W płatnej wersji pliku. 

Symbolika

W płatnej wersji pliku. 

Motywy literackie

W płatnej wersji pliku. 

Konteksty

W płatnej wersji pliku. 

Co jeszcze się omawia przy tej lekturze?

W płatnej wersji pliku. 

Streszczenie i opracowanie

W płatnej wersji pliku.