autor: Alek­san­der Kamiński

tytuł: Kamie­nie na szaniec

zna­cze­nie tytułu: 

  • w powie­ści poja­wia się cytat z wier­sza „Testa­ment mój” Juliu­sza Sło­wac­kie­go: „jak kamie­nie przez Boga rzu­ca­ne na sza­niec”; dla boha­te­rów to był bar­dzo waż­ny wiersz; odczy­ta­li go po śmier­ci Rudego.
  • kamie­nie — bra­ter­stwo, boha­ter­skie czy­ny, przy­jaźń i wolność; 
  • sza­niec — forteca/reduta — budow­la obronna;
  • kamie­nie rzu­ca­ne na sza­niec — czy­li chro­nie­nie war­to­ści, każ­dy, kto poświę­ca się dla obro­ny innych, jest jak kamień, któ­ry budu­je mur prze­ciw­ko wrogom.

Szaniec/forteca/reduta:

ORTOGRAFIA:
– gestapo/Gestapo – dopusz­czal­na pisow­nia małą literą;
– pseu­do­ni­my pisze­my wiel­ką lite­rą, bez cudzy­sło­wu, zatem pisze­my Rudy; chy­ba że chce­my podać też imię i nazwi­sko, wte­dy: Jan Byt­nar “Rudy”;
– Pol­skie­go Pań­stwa Pod­ziem­ne­go – trzy wyra­zy, każ­de wiel­ką literą;
– akcja pod Arse­na­łem – jest to nazwa wyda­rze­nia histo­rycz­ne­go, więc obo­wią­zu­je pisow­nia małą lite­rą: a Arsenał/Grunwald to nazwy wła­sne, więc pisze­my je wiel­ką literą.

rodzaj: epi­ka

gatu­nek: powieść repor­ta­żo­wa / powieść historyczna/ lite­ra­tu­ra fak­tu (trud­no jed­no­znacz­nie stwier­dzić, bo autor wyko­rzy­stał fak­tycz­ne wyda­rze­nia, ale je zbe­le­try­zo­wał, dodał wie­le od siebie)

pierw­sze wyda­nie: wyda­ne w 1943 w Gene­ral­nym Gubernatorstwie

Przy­czy­ny powstania:

  • mło­dzi pra­gnę­li mieć książ­kę dla sie­bie o har­cer­skiej kon­spi­ra­cji. Pole­ci­li jej napi­sa­nie Alek­san­dro­wi Kamiń­skie­mu — dzia­ła­czo­wi har­cer­skie­mu i pisarzowi;
  • inspi­ra­cją była też akcja pod Arse­na­łem (26. 03. 1943 r.);
  • rela­cję o tych zda­rzeń prze­ka­za­li świad­ko­wie, np. Sta­ni­sław Bro­niew­ski, dowód­ca akcji pod Arsenałem;
  • jed­nym ze źró­deł był pamięt­nik Zoś­ki, któ­ry peł­nił dla nie­go funk­cję tera­peu­tycz­ną po śmier­ci przyjaciół.

czas akcji: 

  • II woj­na świa­to­wa, czer­wiec 1939-sier­pień 1943
  • 1.09.39 – atak Niem­ców na Polskę
  • 17.09.39 – atak Związ­ku Radzieckiego
  • (na mocy pak­tu Ribbetrop-Mołotow)
  • czer­wiec 1939 (wyjazd waka­cyj­ny „Buków” po matu­rze) – sier­pień 1943 (śmierć Zoś­ki = Tade­usz Zawadz­ki w akcji pod Sie­czy­cha­mi; akcja mia­ła na celu atak na nie­miec­ki posterunek)
  • Boha­te­ro­wie to rocz­nik: 1921 (uro­dze­ni w wol­nej Polsce),

miej­sca akcji: 

  • War­sza­wa, 
  • Cele­sty­nów, 
  • Czar­no­cin, 
  • Kra­śnik, 
  • Dębe Wiel­kie

Tło histo­rycz­ne:

har­cer­stwo kon­cen­tru­je się m.in. na ucze­niu prze­trwa­nia w trud­nych warun­kach, ponad­to dużą wagę przy­kła­da się do wza­jem­ne­go wspar­cia i przyjaźni.

Zaczy­na się okres oku­pa­cji. Rząd Pol­ski na Uchodź­stwie (na Emi­gra­cji), będą­cy w Wiel­kiej Bry­ta­nii, jest ofi­cjal­nym przed­sta­wi­cie­lem pań­stwa pol­skie­go, pod­czas gdy w kra­ju real­ną wła­dzę spra­wu­ją okupanci

Obraz War­sza­wy pod­czas okupacji:

  • trud­no jest wyży­wić rodzi­nę, bra­ku­je pod­sta­wo­wych produktów;
  • chłop­cy muszą pod­jąć pra­cę, aby poma­gać rodzinie;

a) Zoś­ka — pro­du­ku­je dżemy;

b) Alek i Rudy — jaz­da rikszą;

  • wybu­chy spo­wo­do­wa­ły, że w domach nie ma szyb (chłop­cy pra­cu­ją wolon­ta­riac­ko jako szklarze);
  • aresz­to­wa­nia inte­li­gen­cji — ludzi wykształ­co­nych; jed­ną z pierw­szych ofiar czyst­ki jest ojciec Alka (dyrek­tor fabry­ki). Zosta­je roz­strze­la­ny w lasie (miej­sco­wość Palmiry);
  • get­to war­szaw­skie — część tyl­ko dla lud­no­ści Żydow­skiej, w powie­ści mamy poka­za­ne powsta­nie w get­cie warszawskim.

Boha­te­ro­wie:

Tade­usz Zawadz­ki „Zoś­ka”:

  • ur. 24 stycz­nia 1921 w War­sza­wie, zm. 20 sierp­nia 1943 w Sie­czy­chach — instruk­tor har­cer­ski, harc­mistrz, pod­po­rucz­nik Armii Kra­jo­wej, komen­dant Grup Sztur­mo­wych na tere­nie War­sza­wy, był synem Józe­fa Zawadz­kie­go — pro­fe­so­ra, inży­nie­ra che­mi­ka i Leony — nauczy­ciel­ki, dzia­łacz­ki oświa­to­wej, uczęsz­czał do liceum S. Bato­re­go, do kla­sy z „Alkiem” i „Rudym”.
  • W har­cer­stwie od jesie­ni 1933 w 23 War­szaw­skiej Dru­ży­nie Har­ce­rzy im. Bole­sła­wa Chro­bre­go (tzw. Poma­rań­czar­nia od poma­rań­czo­wych mundurów)
  • W kon­spi­ra­cji czyn­ny już od paź­dzier­ni­ka 1939, a kie­dy sku­pie­ni wokół nie­go har­ce­rze z 23 WDH utwo­rzy­li w 1941 tzw. Wojen­ną Poma­rań­czar­nię, sta­nął na jej cze­le pod pseu­do­ni­mem „Lech Pomarańczowy”
  • Tade­usz był jed­nym z naj­wy­bit­niej­szych wyko­naw­ców gło­śnych akcji małe­go sabo­ta­żu. Za naj­więk­szą licz­bę „kotwic” wyma­lo­wa­nych na tere­nie swo­jej dziel­ni­cy, otrzy­mał od Komen­dan­ta Głów­ne­go „Waw­ra” Alek­san­dra Kamiń­skie­go hono­ro­wy pseu­do­nim „Kotwic­ki”. Wraz ze swo­im huf­cem uczest­ni­czył tak­że w akcji „N” (pro­wa­dzo­nej przez BiP KG AK dywer­syj­nej pro­pa­gan­dzie w języ­ku niemieckim).
  • Musiał prze­rwać naukę od 1940 uczył się w Pań­stwo­wej Szko­le Budo­wy Maszyn, a od 1942 stu­dio­wał na Wydzia­le Che­mii Pań­stwo­wej Wyż­szej Szko­ły Technicznej.
  • W ostat­nich dniach kwiet­nia 1943 spi­sał, za namo­wą ojca, krót­ką rela­cję opi­su­ją­cą dzia­łal­ność „Poma­rań­czar­ni” i Sza­rych Sze­re­gów oraz prze­bieg akcji pod Arsenałem.
  • 10 lip­ca 1943 został zatrzy­ma­ny przez patrol nie­miec­kiej żan­dar­me­rii. Został prze­wie­zio­ny do sie­dzi­by Gesta­po przy alei Jana Chry­stia­na Szu­cha 25, a następ­nie do Gęsiów­ki, skąd został zwolniony.
  • Poległ w ata­ku na straż­ni­cę Grenz­schutz­po­li­zei w Sie­czy­chach koło Wyszko­wa w nocy z 20 na 21 sierp­nia 1943, uczest­ni­cząc w akcji „Taśma” jako obserwator.

Maciej Alek­sy Dawi­dow­ski „Alek”:

  • ur. 3 listo­pa­da 1920 r. w Dro­ho­by­czu, zmarł 30 mar­ca 1943 r. w Warszawie 
  • Jego rodzi­ce byli inży­nie­ra­mi, ojciec pod­jął pra­cę jako dyrek­tor fabry­ki kara­bi­nów, za co póź­niej został aresztowany.
  • Uczęsz­czał do gim­na­zjum i liceum im. S. Bato­re­go do kla­sy mate­ma­tycz­no-fizycz­nej, zdał matu­rę w 1939 r.
  • Był wyso­kim, szczu­płym blondynem.
  • Wyróż­niał się dużą spraw­no­ścią fizycz­ną – grał w KOSZYKÓWKĘ, dosko­na­le pły­wał, uzy­ski­wał wyso­kie wyni­ki w zawo­dach lekkoatletycznych.
  • Od paź­dzier­ni­ka do grud­nia 1939 był człon­kiem lewi­co­wej orga­ni­za­cji PLAN i uczest­ni­kiem jej akcji małe­go sabo­ta­żu. Dzia­łał jako łącz­nik w komór­ce wię­zien­nej Związ­ku Wal­ki Zbroj­nej. We wrze­śniu 1940 roz­po­czął naukę w Pań­stwo­wej Szko­le Budo­wy Maszyn, na któ­rej uru­cho­mie­nie wyda­ły zgo­dę nie­miec­kie wła­dze okupacyjne.
  • Pra­co­wał doryw­czo, m.in. szkląc okna i jeż­dżąc rikszą
  • W mar­cu 1941 z gru­pą przy­ja­ciół z 23 WDH wstą­pił do Sza­rych Sze­re­gów Cho­rą­gwi War­szaw­skiej (Ul „Wisła”). Uczest­ni­czył w dzia­ła­niach Orga­ni­za­cji Małe­go Sabo­ta­żu „Wawer”
  • Był jed­nym z naj­ak­tyw­niej­szych człon­ków „Waw­ra”, zarzu­cał pol­skie fla­gi na dru­ty tram­wa­jo­we, zerwał wiel­ką hitle­row­ską fla­gę z gma­chu PKO przy ul. Mar­szał­kow­skiej 134; zdjął 11 lute­go 1942 nie­miec­ką tabli­cę z monu­men­tu Miko­ła­ja Koper­ni­ka — czym wsz­czął zwią­za­ne z tym dal­sze dzia­ła­nia, któ­re zastęp­ca komen­dan­ta głów­ne­go „Waw­ra” Cze­sław Michal­ski nazwał „woj­ną pomników”.
  • Objął dowo­dze­nie 1. dru­ży­ny (kryp­to­nim SAD – 100). Był on jed­no­cze­śnie zastęp­cą Byt­na­ra. Uczest­ni­czył w kil­ku akcjach roz­bra­ja­nia Niem­ców. W listo­pa­dzie 1942 w miesz­ka­niu przy ul. Mic­kie­wi­cza 18 Niem­cy aresz­to­wa­li jego mat­kę. W cza­sie rewi­zji zna­le­zio­no przy niej egzem­plarz „Biu­le­ty­nu Infor­ma­cyj­ne­go”. Jani­na Dawi­dow­ska zosta­ła prze­wie­zio­na na Pawiak, skąd tra­fi­ła do obo­zu kon­cen­tra­cyj­ne­go na Maj­dan­ku, a następ­nie do Ravens­brück. Zała­ma­ny Dawi­dow­ski przez pierw­szy mie­siąc po aresz­to­wa­niu mat­ki miesz­kał u Byt­na­rów w al. Nie­pod­le­gło­ści 159 na Moko­to­wie. Roz­wa­żał dobro­wol­ne odda­nie się w ręce Gesta­po w zamian za zwol­nie­nie mat­ki. W 1942 został mia­no­wa­ny pod­harc­mi­strzem (pseu­do­nim instruk­tor­ski „Kozio­ro­żec”. 17 stycz­nia 1943 został zatrzy­ma­ny przez Niem­ców pod­czas ulicz­nej łapan­ki. Ura­to­wał się, wyska­ku­jąc z samo­cho­du, któ­rym był prze­wo­żo­ny razem z inny­mi zatrzy­ma­ny­mi; 2 lute­go 1943 brał udział w ewa­ku­acji mate­ria­łów z miesz­ka­nia rodzi­ny Błoń­skich przy ul. Brac­kiej 23. Po aresz­to­wa­niu „Rude­go”, od 24 mar­ca 1943 peł­nił obo­wiąz­ki komen­dan­ta plu­to­nu SAD.
  • Pod­czas akcji pod Arse­na­łem (26 mar­ca 1943), zor­ga­ni­zo­wa­nej w celu odbi­cia Jana Byt­na­ra „Rude­go”, dowo­dził sek­cją „Gra­na­ty” w gru­pie „Atak”. Ubez­pie­cza­jąc teren akcji od stro­ny pół­noc­nej, postrze­lił idą­ce­go w towa­rzy­stwie kobie­ty uli­cą Nalew­ki ofi­ce­ra SS.
  • W cza­sie odsko­ku w kie­run­ku Sta­re­go Mia­sta został cięż­ko ran­ny w brzuch pod­czas star­cia z Niem­ca­mi z war­szaw­skiej cen­tra­li Urzę­du Pra­cy. Został ewa­ku­owa­ny zatrzy­ma­nym przez Gru­pę Sztur­mo­wą nie­miec­kim samo­cho­dem. Ści­ga­ła ich cię­ża­rów­ka Wehr­mach­tu, „Alek” przez uchy­lo­ne drzwi rzu­cił w kie­run­ku Niem­ców gra­nat, dzię­ki temu ich zgubili/ Rana postrza­ło­wa brzu­cha oka­za­ła się bar­dzo poważ­na, został prze­wie­zio­ny do Szpi­ta­la Dzie­ciąt­ka Jezus, pod­czas ope­ra­cji koniecz­ne było wycię­cie 6 metrów jelit.
  • Zmarł w szpi­ta­lu 30 mar­ca. Tego same­go dnia w Szpi­ta­lu Wol­skim przy ul. Płoc­kiej 26 zmarł tak­że Jan Byt­nar „Rudy”.


Jan Byt­nar „Rudy”:

  • ur. 6 maja 1921 r. zm. 30 mar­ca 1943 r. Zdał matu­rę w liceum im. Ste­fa­na Bato­re­go. Został odzna­czo­ny Krzy­żem Walecz­nych. Łącz­nik w komór­ce wię­zien­nej Związ­ku Wal­ki Zbroj­nej prze­ka­zy­wał gryp­sy;. dowo­dził huf­cem „Ocho­ta”, z któ­rym wcie­lił się jako czło­nek rejo­nu Moko­tów Gór­ny w orga­ni­za­cji „ Wawer”. Prze­pro­wa­dzał akcje mało­sa­bo­ta­żo­we: zerwał wiel­ką hitle­row­ską fla­gę z gma­chu war­szaw­skiej Zachę­ty, nama­lo­wał sym­bol Pol­ski Wal­czą­cej na pomni­ku Lot­ni­ka znaj­du­ją­cym się na pla­cu Unii Lubel­skiej. Byt­nar wyko­nał napis za pomo­cą wła­sno­ręcz­nie skon­stru­owa­ne­go przy­rzą­du, nazwa­ne­go póź­niej „wiecz­nym pió­rem, prze­ro­bił napis »Jedź z nami do Nie­miec!!« na szyl­dzie na głów­nym biu­rze wer­bun­ko­wym Urzę­du Pra­cy przy ul. Nowy Świat 68 na »Jedź­cie sami do Nie­miec!!«. Za czy­ny te gro­zi­ła wów­czas kara śmier­ci, prze­pro­wa­dzał „gazo­wa­nie” kin, dniach świąt naro­do­wych wszę­dzie umiesz­czał pol­skie fla­gi, ata­ko­wał nie­miec­kie skle­py, do jed­ne­go z nich — wędli­niar­skie­go na Nowym Świe­cie, cza­sie naj­więk­sze­go ruchu klien­tów wrzu­cił (razem z Tade­uszem Zawadz­kim) pro­bów­kę z gazem i zamknął sklep od zewnątrz na kłódkę.
  •  Dołą­czył do Grup Sztur­mo­wych, objął dowódz­two huf­ca „Połu­dnie” (plu­ton „Sad” – od słów „sabo­taż” i „dywer­sja” – w Oddzia­le Spe­cjal­nym „Jerzy”; ubez­pie­czał akcję Wie­niec II pod Kra­śni­kiem, pod­czas któ­rej wysa­dzo­no tory kole­jo­we na tra­sie wyko­rzy­sty­wa­nej do zaopa­try­wa­nia wojsk nie­miec­kich na fron­cie wschod­nim; zastrze­lił nie­miec­kie­go urzęd­ni­ka Ern­sta Maro­na pod­czas akcji roz­bro­je­nio­wej na ul. Emi­lii Pla­ter; został ran­ny w udo pod­czas ewa­ku­acji mate­ria­łów w domu Błoń­skich, któ­re było opie­czę­to­wa­ne przez Gesta­po; docho­dził do sie­bie u Zoś­ki, przy uli­cy Koszykowej;
  • Z upo­rem mania­ka — tak to opi­sy­wał Zoś­ka — uczył się angiel­skie­go; stu­dio­wał też na taj­nych kur­sach w Pań­stwo­wej Wyż­szej Szko­le Budo­wy Maszyn i Elektrotechniki.
  • Szczu­pły, pie­go­wa­ty, miał rude wło­sy. Był dobrym kucha­rzem. Stwo­rzył tak­że odzna­kę Buków; dobrze ryso­wał świ­nie w akcjach Małe­go Sabotażu
  • Odzna­czał się wybit­ną inte­li­gen­cją. Był samo­dziel­ny, miał natu­rę reflek­syj­ną, był skrom­ny i deli­kat­ny wobec przy­ja­ciół. Pocho­dził z rodzi­ny inte­li­genc­kiej, jego rodzi­ce byli nauczycielami.
  • Był lubia­ny i cenio­ny przez kole­gów, sie­dział w szkol­nej ław­ce z Macie­jem Dawi­dow­skim. Jego naj­lep­szym przy­ja­cie­lem był Zoś­ka. Był introwertykiem.
  • Był uczu­cio­wy, lecz wolał się trzy­mać na ubo­czu, był nie­śmia­ły. W cza­sie woj­ny ze szczu­płe­go wyrósł na sprę­ży­ste­go mężczyznę.
  • Został aresz­to­wa­ny razem z ojcem przez funk­cjo­na­riu­szy Gesta­po o godz. 4:30 rano we wto­rek 23 mar­ca 1943 w miesz­ka­niu Byt­na­rów przy al. Nie­pod­le­gło­ści 159; praw­do­po­dob­nie jeden z człon­ków Grup Sztur­mo­wych miał w notat­ni­ku adres Byt­na­ra; jed­no­cze­śnie odby­ło się prze­szu­ki­wa­nie miesz­ka­nia, zna­le­zio­no m.in. zerwa­ne nie­miec­kie fla­gi, kon­spi­ra­cyj­ną pra­sę, afi­sze i ulot­ki, a tak­że stem­pel do malo­wa­nia na murach zna­ku Pol­ski Wal­czą­cej — na szczę­ście mat­ki i sio­stry nie było wów­czas w domu. Wraz z ojcem tra­fił na Pawiak.
  • Pomi­mo tego, że go tor­tu­ro­wa­no, nie zdra­dził przy­ja­ciół. został prze­wie­zio­ny do war­szaw­skiej SIEDZIBY GESTAPO przy alei J. CH. SZUCHA 25, następ­ne­go dnia tra­fił do szpi­ta­la wię­zien­ne­go na Pawia­ku, na kolej­ne prze­słu­cha­nie zabra­no go już na noszach.
  • Został odbi­ty przez Gru­py Sztur­mo­we w akcji pod Arse­na­łem w pią­tek 26 mar­ca 1943 pod­czas prze­wo­że­nia po prze­słu­cha­niu z sie­dzi­by Gesta­po w al. Szu­cha na Pawiak.
  • Zmarł w wyni­ku obra­żeń, odnie­sio­nych pod­czas przesłuchań.

Basia Sapiń­ska:

  • narze­czo­na „Alka”
  • współ­pra­co­wa­ła z zespo­łem męskim Orga­ni­za­cji Małe­go Sabo­ta­żu „Wawer„, for­mal­nie nie nale­ża­ła do żad­nej organizacji
  • W czerw­cu 1943 r. zda­ła matu­rę na taj­nych kom­ple­tach Gim­na­zjum Gep­ne­rów­ny i jesie­nią wstą­pi­ła na zakon­spi­ro­wa­ny Wydział Lekar­ski Uni­wer­sy­te­tu Warszawskiego.
  • Nie bra­ła udzia­łu w Powsta­niu Warszawskim.

Mary­na Trzciń­ska „Monia”:

  • dziew­czy­na „Rude­go”

poję­cia:

  • dywer­sja – akcja sabo­ta­żu, cha­os spo­łecz­ny, ma wywo­łać nie­po­kój, wywo­łać zamieszki
  • sabo­taż – wal­ka z wro­giem, wywar­cie wpły­wu na prze­ciw­ni­ku np. uni­ka­nie pra­cy lub złe jej wyko­ny­wa­nie, prze­szka­dza­nie komuś
  • Sza­re Sze­re­gi – har­cer­stwo męskie; trzy gru­py: dla naj­star­szej mło­dzie­ży – Gru­py Sztur­mo­we, dla śred­niej wie­kiem – Bojo­wa Szko­ła, naj­młod­si 12 – 15 lat nale­że­li do Zawiszy
  • Wawer – orga­ni­za­cja, któ­ra dzia­ła­ła w peł­nej kon­spi­ra­cji, orga­ni­zo­wa­li akcje małe­go sabotażu/ Małe­go Sabo­ta­żu (kon­kret­ne dzia­ła­nia gru­py Wawer)
  • Buki – 23 War­szaw­ska Dru­ży­na Har­cer­ska (fik­cyj­na nazwa, Kamiń­ski ją dał i wytłu­ma­czył, że ma zwią­zek z wyciecz­ka­mi do lasu) utwo­rzo­na przy gim­na­zjum i liceum Ste­fa­na Batorego;
  • PLAN – lewi­co­wa orga­ni­za­cja, począt­ko­wo współ­pra­co­wa­ła z Buka­mi, wyda­wa­li taj­nie cza­so­pi­smo „Pol­ska Ludowa”
  • Pawiak – wię­zie­nie zbu­do­wa­ne przed woj­ną przez Rosjan, Gesta­po, by zatrzeć śla­dy – wysa­dzi­ło budy­nek w 1944
  • Gesta­po — nazwa nie­miec­kiej poli­cji, mia­ła likwi­do­wać wszel­kie ozna­ki opo­ru, uzna­na za orga­ni­za­cję zbrodniczą;
  • łapan­ka — meto­da sto­so­wa­na przez Niem­ców, któ­ra pole­ga­ła na zatrzy­my­wa­niu na uli­cach miast przy­pad­ko­wych prze­chod­niów w celu prze­sie­dle­nia ich, zamor­do­wa­nia lub umiesz­cze­nia w obo­zach koncentracyjnych;
  • kon­spi­ra­cja — robie­nie cze­goś w tajem­ni­cy, ukryciu. 

Akcje Małe­go Sabo­ta­żu orga­ni­zo­wa­ne przez gru­pę Waw­ra mia­ły wymiar psy­cho­lo­gicz­ny (utrud­nia­nie Niem­com sia­nia dez­in­for­ma­cji, wspie­ra­nie „moral­ne” innych Pola­ków, utrud­nia­nie Pola­kom kola­bo­ra­cji z Niem­ca­mi). Rów­no­cze­śnie akcje te wią­żą się z bar­dzo dużym ryzykiem.

Nale­ża­ły do nich akcje orga­ni­zo­wa­ne przez “Mały Sabo­taż” – Wawer:

  • wybi­ja­nie szyb: zakła­dy foto­gra­ficz­ne wysta­wia­ły w witry­nach zdję­cia nie­miec­kich żoł­nie­rzy; chłop­cy wysy­ła­li listy z proś­bą o ich usu­nię­cie, a kto tego nie zro­bił, ryzy­ko­wał stłu­cze­niem szy­by wysta­wo­wej; to było ryzy­kow­ne, zakła­dy były w cen­trum mia­sta; Alek pod­jeż­dżał rowe­rem mi rzu­cał kamie­nia­mi w szyby
  • znie­chę­ce­nie Pola­ków do cho­dze­nia do kin: były tam wyświe­tla­ne pro­pa­gan­do­we fil­my (chwa­li­ły Rze­szę- Niem­cy), pie­nią­dze z bile­tów wspie­ra­ły wła­śnie takie pro­duk­cje. Tutaj wyka­zał się Rudy; napi­sał na murze kre­dą: „tyl­ko świ­nie sie­dzą w kinie”, ryso­wał też świ­nie na murach; szef nie­miec­kiej pro­pa­gan­dy Ohlen­busch zaczął roz­wie­szać pla­ka­ty pro­mu­ją­ce cho­dze­nie do kin; har­ce­rze zaczę­li gazo­wać sale kino­we, to nie pomo­gło — akcja zosta­ła uzna­na za klapę
  • akcja prze­ciw­ko wła­ści­cie­lo­wi restau­ra­cji Paproc­kie­mu: ogła­szał się on w „Nowym Kurie­rze War­szaw­skim”, że pomo­że w pre­nu­me­ra­cie nie­miec­kiej gaze­ty „Der Stur­mer”; chłop­cy sła­li mu listy, by zaprze­stał; w koń­cu wybi­li mu szy­by; roz­wie­si­li infor­ma­cje na przy­stan­kach, że ma on dostęp do taniej sło­ni­ny, póź­niej dali ogło­sze­nie, że ma on tani węgiel — ludzie gnę­bi­li go tele­fo­na­mi w tej spra­wie, wypi­sa­li mu na murach domu obraź­li­we sło­wa i powie­si­li na drzwiach klep­sy­drę zawia­da­mia­ją­cą, że on umarł, znów wybi­li mu szy­by; aż w koń­cu powie­sił on na szy­bach restau­ra­cji infor­ma­cje, że już nie pośred­ni­czy przy pre­nu­me­ro­wa­niu czasopisma.
  • roz­le­pia­nie afi­szy ośmie­sza­ją­cych Hitlera
  • ryso­wa­nie na murach żół­wia, któ­ry był sym­bo­lem powol­nej pra­cy dla okupanta;
  • akcja na wszyst­kie kra­je pod oku­pa­cją — wal­ka z Goeb­bel­sem przez lite­rę „V” – ozna­cza­ją­cą zwy­cię­stwo; nie­ste­ty Niem­cy wyda­li mnó­stwo ulo­tek z tą lite­rą, by ozna­cza­ła ona zwy­cię­stwo Nie­miec, więc Mały Sabo­taż pisał na murach „Niem­cy zgu­bio­ne (Deutsch­land ver­lo­ren)”
  • Niem­cy pisa­li Deutsch­land siegt an allen Fron­ten, a Mały Sabo­taż zmie­niał „s” na „L” i wycho­dzi­ło, że „Niem­cy leżą (czy­li prze­gra­li) na wszyst­kich frontach”.
  • akcja na skle­py z mię­sem, mogli tak kupo­wać tyl­ko Niem­cy, Zoś­ka i Rudy posta­no­wi­li kupić samo zatrza­sku­ją­ce się kłód­ki, pro­bów­ki z gazem; wbie­ga­li do skle­pu na Nowym Świe­cie, Zoś­ka kładł taką prób­kę na ladzie, wybie­gał, Rudy zamy­kał drzwi na kłód­kę, a Niem­cy w środ­ku byli zatrza­śnię­ci wraz z gazem;
  • zry­wa­nie flag nie­miec­kich — akcja Alka, zerwał on fla­gę z budyn­ku PKO w cen­trum Warszawy
  • w świę­ta (3 maja, 11 listo­pa­da) roz­wie­sza­li cho­rą­giew­ki z fla­gą Pol­ski, malo­wa­li ją też na murach; roz­wie­sza­li ogrom­ne fla­gi na trak­cji tram­wa­jo­wej lub latar­niach; pisa­li na chod­ni­kach „Pol­ska zwycięży”
  • ostem­plo­wa­nie kotwi­cą (znak Pol­ski Wal­czą­cej) tysią­ca egzem­pla­rzy „Nowe­go Kurie­ra Warszawskiego”
  • afe­ra koper­ni­kow­ska, akcja Alka, Niem­cy zasło­ni­li napis „Miko­ła­jo­wi Koper­ni­ko­wi — Roda­cy” inną pły­tą z napi­sa­mi po nie­miec­ku, o świ­cie Alek poszedł na Kra­kow­skie Przed­mie­ście i odkrę­cił śru­by z tabli­cy niemieckiej.

Akcje dywer­sji orga­ni­zo­wa­ne przez Sza­re Sze­re­gi, Gru­pę Szturmową:

  • Pierw­szą akcją dywer­syj­ną boha­te­rów było wysa­dze­nie w Kra­śni­ku nie­miec­kie­go pocią­gu z bro­nią trans­por­to­wa­ną na wschod­ni front – do Rosji. Człon­ko­wie Grup Sztur­mo­wych sami w miesz­ka­niu Rude­go przy­go­to­wy­wa­li mate­ria­ły wybu­cho­we i opra­co­wy­wa­li plan. Pociąg został wysa­dzo­ny w noc syl­we­stro­wą 1942 ‑1943 r.
  • Akcja pod Arse­na­łem mia­ła na celu odbi­cie Rude­go z wię­zie­nia przy Alei Szu­cha. Pole­ga­ła na ata­ku na auto prze­wo­żą­ce więź­niów. W akcji ginie Alek (od rany postrza­ło­wej) tego same­go dnia ginie też Rudy — od ran zada­nych pod­czas tortur.
  • Akcja w Cele­sty­no­wie odby­ła się 19.05.1943 r. Jej celem było odbi­cie więź­niów, któ­rzy praw­do­po­dob­nie wie­zie­ni byli do obo­zu koncentracyjnego.
  • Akcja pod Sie­czy­cha­mi — w niej ginie Zoś­ka. Akcja mia­ła na celu atak na nie­miec­ki posterunek.

stresz­cze­nie:

Głów­ni boha­te­ro­wie uczą się w Liceum im. Bato­re­go w War­sza­wie i dzia­ła­ją w har­cer­stwie (dru­ży­na Buków). Są w bli­skich rela­cjach z mło­dym nauczy­cie­lem geo­gra­fii i wycho­waw­cą. Zeu­sem (praw­dzi­we nazwi­sko Lecho­sław Domań­ski), z któ­rym chęt­nie spę­dza­ją wol­ny czas poza szko­łą. W czerw­cu wyjeż­dża­ją w Beskid Ślą­ski. Prze­ży­wa­ją szok zwią­za­ny z wybu­chem woj­ny. Dru­ży­na Buków wycho­dzi z War­sza­wy i bez­sen­sow­nie błą­ka się w wojen­nym cha­osie. Jedy­na sen­sow­na zor­ga­ni­zo­wa­na przez nich akcja to pomoc ran­nym pasa­że­rom pocią­gu w oko­li­cy miej­sco­wo­ści Dębe Wiel­kie. Osta­tecz­nie chłop­cy wra­ca­ją do War­sza­wy i pró­bu­ją przy­sto­so­wać się do życia w oku­po­wa­nej sto­li­cy. Włą­cza­ją się w akcje tzw. Małe­go Sabo­ta­żu. Współ­dzia­ła­ją z orga­ni­za­cją PLAN (naklej­ki pro­pa­gan­do­we, wpusz­cza­ją gaz do restau­ra­cji, w któ­rych bawią się Niem­cy, np. do Adrii). Ofi­cjal­nie Buki wstę­pu­ją do Małe­go Sabo­ta­żu, czę­ści orga­ni­za­cji Wawer. Chłop­cy sta­ra­ją się poma­gać finan­so­wo rodzi­com: pra­cu­ją jako szkla­rze (w wyni­ku dzia­łań wojen­nych roz­bi­ło się wie­le szyb), świet­ny uczeń Rudy udzie­la kore­pe­ty­cji, Alek pro­wa­dzi rik­szę i zosta­je drwa­lem. Zoś­ka pro­du­ku­je mar­mo­la­dę. Chłop­cy podej­mu­ją też samo­kształ­ce­nie i uczą się w tech­nicz­nej szko­le Wawel­ber­ga. W ramach akcji Małe­go Sabo­ta­żu zry­wa­ją nie­miec­kie fla­gi. piszą hasła „Pol­ska zwy­cię­ży”. Wstrzą­sem dla wszyst­kich jest aresz­to­wa­nie Jac­ka Tabęc­kie­go i jego śmierć w Oświę­ci­miu. Alek doko­nu­je praw­dzi­we­go wyczy­nu – odsła­nia pol­ską tabli­cę na pomni­ku Miko­ła­ja Koper­ni­ka, zasło­nię­ta pły­tą z nie­miec­kim napi­sem. Po tym fak­cie przez pewien czas ukry­wa się w mająt­ku pod Górą Kal­wa­rią. Z cza­sem Buki zaczy­na­ją włą­czać się w akcje dywer­syj­ne, np. wysa­dza­nie nie­miec­kich pocią­gów. W mie­ście nasi­la się ter­ror. Pew­ne­go dnia Rudy zosta­je aresz­to­wa­ny wraz ze swo­im ojcem. Tor­tu­ro­wa­ny pod­czas okrut­ne­go śledz­twa nie wyda­je niko­go, wyka­zu­je się boha­ter­stwem. Jego przy­ja­cie­le wal­czą o zgo­dę kon­spi­ra­cyj­nych dowód­ców na akcję odbi­cia Rude­go. Osta­tecz­nie zgo­da na akcję zapa­da, ale wkrót­ce zosta­je cof­nię­ta i roz­cza­ro­wa­ni, ale kar­ni kon­spi­ra­to­rzy muszą zejść ze swo­ich sta­no­wisk. Wresz­cie docho­dzi do słyn­nej akcji pod Arse­na­łem – ska­to­wa­ny Rudy zosta­je uwol­nio­ny wraz z gru­pą więź­niów z wię­zien­nej karet­ki. Pod­czas odwro­tu Alek zosta­nie cięż­ko ran­ny. Rów­nież Rudy bar­dzo cier­pi fizycz­nie, choć jed­no­cze­śnie jest szczę­śli­wy, umie­ra­jąc wśród przy­ja­ciół. Oby­dwaj umie­ra­ją tego same­go dnia – 30 mar­ca 1943 r. Chłop­cy z pod­zie­mia doko­nu­ją zemsty – zabi­ja­ją Schult­za i Lan­ge­go. Niem­ców odpo­wie­dzial­nych za ska­to­wa­nie Rude­go. Zoś­ka zała­mu­je się po śmier­ci Rude­go. Wyjeż­dża z War­sza­wy i spi­su­je wspo­mnie­nia o przy­ja­cie­lu. Bie­rze póź­niej udział w akcjach pod Cele­sty­no­wem i Czar­no­ci­nem. Pono­si śmierć 20 sierp­nia 1943 r. w cza­sie ata­ku na poste­ru­nek pod Sie­czy­cha­mi, gdzie nie był czyn­nym uczest­ni­kiem akcji, a jedy­nie jej obserwatorem. 

tra­sa wycieczki:

  • Liceum im. Ste­fa­na Bato­re­go, szko­ła, do któ­rej cho­dzi­li bohaterowie;
  • al. Szu­cha, do Mau­zo­leum Wal­ki i Męczeń­stwa, czy­li daw­nej sie­dzi­by Gesta­po, gdzie prze­słu­chi­wa­ny był Rudy;
  • Plac Unii Lubel­skiej, gdzie stał Pomnik Lotnika;
  • Kra­kow­skie Przed­mie­ście z pomni­kiem Miko­ła­ja Kopernika;
  • Gmach „” Zachęty”;
  • pl. Pił­sud­skie­go z Gro­bem Nie­zna­ne­go Żołnierza;
  • spa­cer śla­da­mi akcji pod kryp­to­ni­mem Mek­syk II, pod­czas któ­rej odbi­to Rude­go z rąk Niem­ców, czy­li Akcja pod Arsenałem;
  • Muzeum Wię­zie­nia Pawiak;
  • Cmen­tarz Powąz­ki Woj­sko­we w kwa­te­rze Bia­łych Brzo­zo­wych Krzy­ży, tam zosta­li pocho­wa­ni Zoś­ka, Alek i Rudy, tam pocho­wa­no też auto­ra książ­ki „Kamy­ka” Alek­san­der Kamiński.

Utwór z naj­now­szej ekranizacji:

Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec
Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec
Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec
Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec
Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec
Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec
Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec
Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec
Rudy i Mary­na. Wszyst­kie zdję­cia pocho­dzą ze stro­ny: https://​www​.face​bo​ok​.com/​k​a​m​i​e​n​i​e​n​a​s​z​a​n​iec