Porównanie motywów występujących w „Diunie” Franka Herberta i „Dziadach cz. III” Adama Mickiewicza:

Przede wszystkim to zabawa, ale jeśli chcecie dzięki tym porównaniom wykorzystać „Diunę” w maturalnych wypracowaniach — nie streszczajcie fabuły, a wyjaśniajcie problematykę, osadźcie tekst w kontekście np. epoki, religii, filozofii;  piszcie o intertekstualności, stylu, gatunku, toposach, typach postaci. Np. pisząc o decyzjach Paula — piszcie czy jest bohaterem prometejskim, a jeśli tak, to od razu zestawiajcie go z Konradem i napiszcie, dlaczego w świecie przedstawionym umieszczono takiego bohatera. 

Porównanie motywów: 

Władza:

• W „Diunie” władza ukazana jest jako gra o dominację nad dostępem do przyprawy. Jest też celem, dzięki któremu  może się rozwijać heroiczny idealizm niektórych jednostek i społeczności. W powieści Herberta jest niebezpieczna, ale zdaje się, że jedyną formą zapanowania nad nią (co rodzi oczywiście złe konsekwencje) jest jej sprawowanie. 

• W „Dziadach cz. III” władza jawi się jako narzędzie opresji, przeciwko któremu bohaterowie muszą się sprzeciwić. Jest ona również związana z mesjanistyczną wizją Polski, która cierpi za przyszłą wolność. 

Prometeizm:

• Bohater prometejski to postać, która przeciwstawia się ustalonym normom i porządkowi, często ryzykując własne bezpieczeństwo dla dobra innych. W „Diunie” Paul Atryda może być postrzegany jako taki bohater. Jako młody książę zostaje zmuszony do podjęcia roli przywódcy po zamachu na jego rodzinę. Mimo wielu przeciwności nie tylko przeżywa, ale także zdobywa poparcie rdzennych mieszkańców Arrakis (Fremenów) i prowadzi ich do zwycięstwa nad Harkonnenami. Paul, podobnie jak Prometeusz, przekracza granice ustalone przez wyższe moce (w tym przypadku Imperium i Gildię Kosmiczną, a nawet całe KHOAM), aby przynieść zmianę. Jego zdolności do przewidywania przyszłości i manipulowania wydarzeniami przypominają również Prometeusza, który przyniósł ludziom ogień, symbol wiedzy i postępu. Jednakże podobnie jak Prometeusz, Paul musi zapłacić za swoje działania. Jego bunt przeciwko ustalonemu porządkowi prowadzi do konfliktów i cierpienia, zarówno dla niego, jak i dla innych.

• W „Dziadach” jest nim oczywiście Konrad, który za miliony kocha i cierpi katusze. 

• Ostatecznie ci obaj „Prometeusze” mówią, że stworzą lepszy świat, ale tylko dla tych, którzy za nimi pójdą. 

Bunt:

• W powieści „Diuna” bunt jest ukazany jako forma walki (oporu) o panowanie nad tytułową planetą i jej cennymi zasobami. Do tego buntu wobec Imperatora i wszystkich jego zauszników poprowadzi Fremenów Paul Atryda. 

• W „Dziadach cz. III” bunt manifestuje się poprzez postać Konrada, który rzuca wyzwanie Bogu w Wielkiej Improwizacji.

Zmiana imienia: 

• Gustaw zmienia cel i staje się Konradem, a Paul ma nowy cel w życiu, więc  w gronie Siczy Tabr staje się Paulem Muad’Dibem oraz Usulem. Jest też nazywany Kwisatz Haderach, Kaznodzieją i Lisan al-Gaib. Każde imię jest znaczące i oznacza nową rolę. (Paweł Mysz-Skacząca-Śmieszna-Uszata Atryda)

Pielgrzym: 

• I Konrad w „Ustępie” i Paul na pustyni — obaj są pielgrzymami, a ich wędrówka sprawi, że jak przystało na topos homo viatora — nauczą się czegoś o sobie i  świecie. 

Duchowość i mesjanizm:

• W obu przypadkach mamy do czynienia z wybrańcem, mesjaszem, który ma nadejść. W „Diunie” wszyscy będą twierdzić, że jest nim Paul. To wybawiciel, który poprowadzi Fremenów do zielonego raju. 

• W „Dziadach” to tajemniczy mąż czterdzieści i cztery, może Konrad, może Polska, która jest Chrystusem narodów, cierpi za grzechy świata, ale jest narodem wybranym, więc to cierpienie przyniesie zbawienie ludzkości. Tych hipotez jest wiele. 

Represje:

• W powieści „Diuna” represje wiążą się z walką o władzę nad planetą Arrakis i jej cennym   melanżem, Harkonnenowie mordują ludzi, którzy mogliby im przeszkodzić w wydobyciu surowca. W dramacie „Dziady część III”  represje odnoszą się do sytuacji narodu polskiego po rozbiorach, który jest nieustannie dręczony, przesłuchiwany, katowany przez kolejnych carskich urzędników (a konkretnie senatora Nowosilcowa i jego zauszników). 

Martyrologia:

• W „Diunie” martyrologia jest przedstawiona przez  losy młodego pokolenia, które musi stawić czoła niesprawiedliwej walce w świecie naznaczonym przemocą, w którym liczy się tylko dostęp do przyprawy. 

• W „Dziadach cz. III” martyrologia odzwierciedla cierpienie polskiego narodu po rozbiorach, sugeruje nawet mesjanistyczny wymiar tej tragedii, ale też ukazuje cierpienie młodych patriotów, którzy w wyniku represji, przesłuchań, zsyłek, często tracili życie. 

Przepowiednie i sny:

• W „Diunie” przepowiednie i sny odgrywają rolę kluczową, ukazując wizje przyszłości oraz unikalny świat Arrakis. Są one nieodłącznym elementem kultury i religii mieszkańców pustynnej planety, wpływając na ich decyzje i działania. Paul już od najmłodszych lat dostrzega w nich różne symbole, a ostatecznie poznaje w nich przyszłość. 

• Podobnie w „Dziadach cz. III” przepowiednie i sny mają duże znaczenie, symbolizują  nadzieję na przyszłą wolność Polski oraz innych narodów, są wyrazem dążeń do niepodległości, dowodem na kontakt z siłą wyższą, albo odzwierciedleniem ówczesnych aspiracji społecznych i lęków postaci.