Motyw pięknego umierania i jego rola w średniowiecznej literaturze. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Legendy o świętym Aleksym. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp:

Motyw ars bene moriendi – sztuki pięknego umierania odgrywał istotną rolę w literaturze średniowiecza. Miał on bowiem wymiar moralizatorski; wskazywał prawidłowe wzorce zachowań oraz prezentował szlachetne postawy, którymi powinni wykazywać się ludzie. Ars bene moriendi miało również wymiar mistyczny – kto umierał zgodnie ze sztuką, ten miał szansę na zbliżenie się do Boga i wieczne życie w raju. Piękne umieranie miało jednak przede wszystkim dać wskazówkę, w jaki sposób żyć.

Rozwinięcie („Legenda o świętym Aleksym”):

W „Legendzie o świętym Aleksym” pojawił się wzór świętego, który wyrzekł się ziemskich dóbr, aby zbliżyć się do Boga. Tytułowy bohater, urodzony w dobrej rodzinie („Był wysokiego rodu”), w wieku dwudziestu czterech lat wziął ślub z córką cesarza – Famijaną. W noc poślubną przekazał jej jednak pierścień, który miała ona mu zwrócić w niebie – w ten sposób zobowiązał żonę, aby zachowała czystość aż do śmierci (ta zgodziła się żyć według nakazu i służyć ubogim). Aleksy opuścił Famijanę i udał się w długą podróż, w trakcie której umartwiał swoje ciało i zajmował się jałmużną. Swoimi działaniami naśladował Chrystusa: rozdał wszystkie swoje bogactwa i poświęcił życie cierpieniu. Przyszły święty, dzięki łasce bożej, nie ujawnił nikomu swojej tożsamości (nawet ojcu, którego po siedemnastu latach od opuszczenia domu spotkał na moście). Kolejne lata życia Aleksy spędził, mieszkając pod schodami domu swojego ojca – okres ten był dla niego czasem największej próby, ponieważ musiał on mierzyć się z upokorzeniem („każdy nań pomyje lał”) oraz lamentem ojca, który nie mógł pogodzić się ze stratą swojego syna. Całkowite poświęcenie się Bogu doprowadziło jednak do cudu – w momencie śmierci Aleksego rozbrzmiały wszystkie dzwony w rzymskich kościołach, dając świadectwo świętości jałmużnika. Jego ciało zaczęło wydawać różany aromat – uzdrawiał on wszystkich, którzy się do niego zbliżyli. O mistycznym wymiarze śmierci Aleksego świadczyły również losy listu, który napisał tuż przed swoim odejściem. Epistołę zdradzającą tożsamość zmarłego oraz cel, jaki mu przyświecał, zdołała wyjąć z dłoni jedynie Famijana – żona Aleksego, symbolizująca cnotę oraz czystość.

Rozwinięcie (kontekst):

Święty Aleksy poświęcił swoje życie Bogu i umarł w piękny sposób, dając tym samym świadectwo szlachetnej postawy człowieka. Legenda miała charakter moralizatorski, a jej celem było przede wszystkim skłonienie do refleksji nad śmiercią – a tym samym: nad własnym życiem. W podobnym duchu można odczytać inny średniowieczny utwór – „Rozmowę Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, który oprócz przypomnienia o nieuchronności śmierci (motyw danse macabre – śmierć nie ominie nikogo, niezależnie od statusu społecznego) w satyryczny i groteskowy sposób podsumowywał zachowania ówczesnych ludzi. Śmierć w rozmowie z Mistrzem Polikarpem wyznała, że najchętniej przychodzi po grzesznych: karczmarzy, którzy nalewają zbyt mało piwa, przekupnych sędziów czy rozpustnych kleryków. Tym samym „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” stanowiła wyznacznik tego, w jaki sposób powinno się żyć – uczciwie i z pokorą.

Zakończenie (podsumowanie):

Piękne umieranie tak naprawdę miało za zadanie ukazać prawidłowe wzorce życia – cuda, które wydarzyły się po śmierci Aleksego, świadczyły o jego największych cnotach. Stanowiły one niejako podsumowanie pięknego życia przyszłego świętego, a tym samym – w metaforyczny sposób napominały, jak należy przeżyć życie.