WYRAZ‌ ‌PODSTAWOWY — taki, ‌jak‌i widnieje ‌w‌ ‌słowniku‌ ‌np.‌ ‌szkoła‌,


RDZEŃ/‌ ‌TEMAT/‌ ‌PODSTAWA‌ ‌SŁOWOTWÓRCZA — odcinasz ‌formanty‌ ‌od‌ ‌wyrazu‌ ‌podstawowego‌ ‌

np.‌ ‌szkol‌ ‌ ‌(najlepiej odmienić sobie wyraz podstawowy i odciąć to, co się zmienia, a zostawić to, co jest stałe).


OBOCZNOŚCI‌ ‌W‌ ‌TEMACIE:‌ ‌‌mogą‌ ‌zachodzić‌ ‌drobne‌ ‌wymiany‌ ‌w‌ ‌temacie/rdzeniu‌ ‌np:‌ ‌l:ł,‌ ‌o:ó,‌ ‌ż:h;‌ ‌t:c;‌ ‌

(”e”‌ ‌ruchome — pies-psa);‌ ‌ch:sz‌, np. szkoł-a‌ ma oboczność‌ ‌l:ł‌.


FORMANT — dodatek:‌ ‌

  1. z‌ ‌przodu — PRZEDROSTEK np. przeczytałam; 

  2. ‌w‌ ‌środku — WROSTEK,‌ ‌np. cudzoziemca

  3. na‌ ‌końcu‌ — ‌PRZYROSTEK‌ ‌np. kotek

(Nazywa je ASTERIKSY‌ ‌I‌ ‌OBELIKSY‌ ‌JĘZYKA‌ ‌POLSKIEGO, bo: przedrostek nazywa się ‌prefiks,‌ wrostek to ‌interfiks,‌ ‌a przyrostek to sufiks)‌.

 ‌

WYRAZ POCHODNY = RDZEŃ‌ ‌+‌ ‌FORMANT‌ szkol+ny‌ ‌=‌ ‌szkolny‌.

 ‌

PARAFRAZA‌ ‌SŁOWOTWÓRCZA — dzięki niej sprawdzisz, co jest wyrazem podstawowym dla wyrazu pochodnego, robisz definicję np. księga‌ ‌to‌ ‌duża‌ ‌‌książka‌ ‌ ‌(książka to wyraz podstawowy).


RODZINA‌ ‌WYRAZÓW — grupa wyrazów, które mają ten‌ ‌sam‌ ‌rdzeń‌ ‌i‌ ‌podobne‌ ‌znaczenie‌ ‌np.‌ ‌przed‌szkol‌ny;‌ ‌przed‌szkol‌ak.

 ‌

WYRAZY‌ ‌POKREWNE — grupa wyrazów, które mają‌ ten‌ ‌sam‌ ‌rdzeń,‌ ‌ale‌ ‌różne‌ ‌znaczenie‌ ‌np.‌ ‌‌szkol‌nictwo,‌ ‌przed‌szkol‌ak.

ZROST‌‌ = RDZEŃ+RDZEŃ‌ ‌np.‌ ‌Białystok,‌ ‌wniebowstąpienie‌ ‌

‌‌ZŁOŻENIE = RDZEŃ+WROSTEK:‌ ‌O/Y/I+RDZEŃ‌ ‌‌np.‌ ‌miodopłynny,‌ ‌cudzoziemiec

‌‌ZESTAWIENIE‌‌ = RDZEŃ+_+RDZEŃ‌ ‌np.‌ ‌Jelenia‌ ‌Góra,‌ ‌zimne‌ ‌ognie,‌ ‌Boże‌ ‌Narodzenie‌ ‌

Ćwiczenia:

wyraz

formant

znaczenie wyrazu

cukiernia, suszarnia, kawiarnia, kotłownia, 

żwirowisko,

-nia (przyrostek/sufiks)

-owisko

nazwy miejsc

bibliotekarz, 

rzemieślnik,

filmowiec


-arz (przyrostek)

 -nik

 -owiec

 

nazwy wykonawców zawodów (od rzeczowników)

pływak

kierowca

truciciel

-ak

 -ca

 -ciel

nazwy wykonawców czynności (od czasowników)

krakowianin,

Japończyk

-anin

 -czyk

nazwy mieszkańców (od nazw własnych)

głupota

mądrość

biel

-ota

 -ość

– formant zerowy 

nazwy cech (od przymiotników)

nauczycielka

uczennica

szefowa

-ka

 -nica

 -owa

nazwy żeńskie utworzone od męskich

Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Wyrazem podstawowym, od którego powstał wyraz dozorca, jest:


A. dozór. 
B. dozorować.
C. dozorczyni.
D. dozorowy.

Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Formant w wyrazie wynalazca wskazuje na nazwę:

A. cechy.
B. narzędzia.
C. czynności.
D. wykonawcy czynności.

Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
Wyrazy podgórze i górzysty należą do tej samej rodziny wyrazów. P
Wyraz podgórze pochodzi od wyrażenia przyimkowego pod górą. P

Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Wyrazem pochodnym, utworzonym za pomocą formantu pełniącego tę samą funkcję, co w wyrazie przyjechać, jest wyraz:

A. uderzać.
B. skończyć.
C. zdumiewać.
D. przytakiwać.

Do tej samej rodziny słowotwórczej należą wyrazy:
a) ubranie, strój, garnitur.

b) melonik, czapka, beret.

c) krawiec, krawcowi, krawcem.

 d) kapelusz, kapelusik, kapelusznik.

Wyraz pochodny należący do tej samej kategorii znaczeniowej co wyraz programista można utworzyć za pomocą formantu.
a) –nica. b) –owiec. c) –anin. d) –ysko.

Formant, który służy do tworzenia zdrobnień, zastosowano w wyrazie:
a) Całusek. b) Kłujewo. c) Gładków. d) Szczypin.

Bracie i bratku to
a)wyrazy przeciwstawne b) zwroty grzecznościowe
c) wyrazy pokrewne d) wyrazy zdrobniałe

Dezinformacja to najczęściej celowe przekazanie fałszywej informacji wprowadzającej odbiorców w błąd. Wyraz ten powstał poprzez dodanie do rzeczownika informacja:
a)przyrostka b) wrostka
c) przedrostka d) formantu zerowego

Wyraz płacidło został utworzony za pomocą A/B. W stosunku do przymiotnika płatniczy jest on wyrazem C/D.
a)przedrostka pła- c) pokrewnym
b)przyrostka –idło d) pochodnym

Przymiotnik miodopłynna to przykład A/B. Takim samym typem wyrazu złożonego jest słowo C/D.
a)zrostu c) wniebowzięty
b)złożenia d) cudzoziemiec

Wyraz księgarz został utworzony za pomocą A/B, który wskazuje nazwę C/D.
a) przyrostka c) nosiciela cechy
b) przedrostka d) wykonawcy czynności

Wyrazy podkreślone w podanym wypowiedzeniu naród polski wyśpiewywał, wymalował, […] zbudował to czasowniki w czasie A/B, które zostały utworzone od wyrazów podstawowych za pomocą C/D.
a) przyszłym c) przyrostków
b) przeszłym d) przedrostków

Przymiotniki najlepszy, największy, najwybitniejszy, najznakomitszy zostały utworzone za pomocą A/B i oznaczają, że ktoś C/D.
a) przedrostka c) osiągnął perfekcję w każdej dziedzinie.
b) przyrostka d) jest człowiekiem idealnym, pozbawionym wad.


W wyrazie pochodnym rutyniarz zachodzi oboczność w podstawie słowotwórczej.

P


W wyrazach pochodnych studentka i pracownik występują formanty pełniące taką samą funkcję.


F

Skrót wyrazu profesor zapisujemy podobnie jak dr, czyli bez kropki na końcu.


F

Jeśli używamy wyrażenia dr Kowalski w dopełniaczu, po skrócie dr powinniśmy postawić kropkę.

P


Dusza, duchowy, zaduszny  to wyrazy pokrewne.

P


Wyraz duch jest wyrazem podstawowym dla wyrazu duszek.

P


Wyrazy podgórze i górzysty należą do tej samej rodziny wyrazów.


F

Wyraz podgórze pochodzi od wyrażenia przyimkowego pod górą.

P


Wyraz liść jest wyrazem podstawowym dla wyrazu liścik.


F

Przymiotnik czterolistna jest wyrazem złożonym.

P


Wyrazy dobroduszny i dobroczyńca są wyrazami złożonymi.

P


Wyraz wina jest wyrazem podstawowym dla wyrazu winowajca.

P


Wyraz książka jest wyrazem podstawowym dla wyrazu książeczka.

P


Wyraz księgozbiór jest wyrazem złożonym.

P


Wyraz odwaga został utworzony od wyrazu podstawowego waga za pomocą formantu -od.


F