Antoni Czechow „Wiśniowy sad”

Streszczenie: 

Już od rana służba, kupiec oraz kancelista oczekują przyjazdu Raniewskiej, która powraca z Francji wraz z bratem, córka Anią, guwernantką i Jaszą, nie było ich przez cztery lata. Wszyscy płaczą ze wzruszenia, pociąg był opóźniony, co jeszcze bardziej wydłużyło czas powrotu do rodzinnego majątku. Na szczęście wszystko było takie, jakie zostawili, Waria pozostawiła wszystkie pokoje bez zmian. Raniewska wraz z bratem rozczulają się z powodu widoku sadu, który jest biały od szronu, a oni mogą go podziwiać przez okno. Bohaterka ma jednak przewidzenie, że wśród drzew dostrzega tam spacerującą ich zmarłą matkę. Ania w pełnym wzruszeniu opowiada wtedy Warii o Francji, o tym, że brakowało im tam pieniędzy, a willa jej matki została sprzedana za długi. Niestety wszyscy dowiadują się, że podobny los spotka majątek z wiśniowym sadem, który już 22 sierpnia zostanie wylicytowany. Waria chce, by wydano Anię bogato za mąż, a ona sama pójdzie do klasztoru i poświęci życie Bogu. Raniewska z bólu i żalu całuje stare książki Puszkina, Lermontowa, Gogola, Dostojewskiego. Jej brat, Gajew, odkrywa wygrawerowane na tej bibliotece daty, okazuje się, że szafa ma 100 lat. Gajew z tej okazji wygłasza patetyczną mowę na cześć szafy, mówi o postawie obywatelskiej — oczywiście wszyscy są zażenowani. Kupiec Łopachin chce pomóc rodzinie i proponuje im, że wydzierżawi ziemię na letnisko. Jest przekonany, że to świetna inwestycja, bo majątek jest blisko miasta, a tam jest kolej. Namawia zatem Raniewską na ścięcie drzew w sadzie i wyburzenie stojących tam budynków, by stworzyć przestrzeń na budowę letniska, sadu nikt nie potrzebuje, wiśnie owocują co dwa lata i nikt ich nie zbiera, a budynki popadają w ruinę. Raniewska protestuje, bo sad i majątek to jej całe życie i wspomnienia, nie chce zmian, ma nadzieję na cud, że coś się wydarzy i uda się ocalić majątek. 

Codziennie przychodzą do Raniewskiej depesze z Paryża, ona ich nie czyta i natychmiast je niszczy. Okazuje się, że listy pisze jej były kochanek, z którym miała już romans, gdy byłą mężatką. Nie jest to dobre wspomnienie, bo po tym, gdy jej mąż był ciągu alkoholowym, a synek Grisza utonął, to kochanek pojechał za nią do Francji, mamił słówkami, żył na jej rachunek, zdradzał, okradł i porzucił. Teraz oczywiście chciałby, by ona do niego wróciła. 

Gajew wspomina o bogatej ciotce hrabinie z Jarosławia, ma nadzieję na to, że dostaną od niej pieniądze na ratowanie majątku. Okazuje się jednak, że ciotka jest obrażona na Raniewską, ponieważ ta wyszła niegdyś za adwokata, a nie szlachcica, na dodatek miała kochanka, więc Gajew wyraża swoje rozżalenie względem postawy siostry, przez którą mogą stracić szansę uzyskania pomocy. 

Poznajemy Japichodowa, który jest kancelistą, nazywanym 22 nieszczęściami, narzeka on na swoje życie i myśli o samobójstwie. Szarlota narzeka na brak wiedzy o rodzicach, brak jej tożsamości. Dunia mówi o potrzebie lepszego życia, przy okazji zwierza się Jaszy ze swoich uczuć względem jego, on zaś odpowiada jej ziewnięciem. 

Ciotka wysłała informację, że prześle 15 tys., przy potrzebie 200 tys. to kropla w morzu potrzeb. Oczywiście Raniewska zaczyna się obwiniać i tłumaczy swoje decyzje Łopachinowi, mówi, że jej mąż zapił się szampanem, a sama po śmierci dziecka wpadła w ramiona kochanka, wraz z nim wymyśliła wyjazd do Francji, by chociaż przez chwilę nie patrzeć na sad, który przypominał jej o życiowych tragediach. Niestety we Francji nie wiodła wesołego życia, jej kochanek zachorował, a ona stała się jego opiekunką, straciła wtedy wiele pieniędzy, jej willę sprzedano, kochanek ją okradł i zdradził. Ona sama chciała popełnić samobójstwo, ostatecznie powróciła. Łopachin mówi o swoich chłopskich korzeniach, że nigdy się nie uczył i właściwie jest chamem. Raniewska poleca mu ożenić się z Warią. Gajew mówi tylko pożyczkach, chce poznać generała, u którego ma zamiar się zadłużyć. Trofimow, który jest tu ukazany jako wieczny student, podkreśla, że problemy społeczne wynikają z tego powodu, że inteligencja ciągle się sobą zachwyca i czuje lepsza od innych, a powinna zacząć pracować, puste mędrkowanie nic dobrego nie przyniesie, trzeba wziąć się do pracy i zadbać o lepszy byt służby. Przy okazji mówi Ani o tym, że ją kocha, a chce żyć prawdziwie, a nie jak jego przodkowie — pracą chłopów pańszczyźnianych. Gajew pojechał do miasta po pożyczkę, Trofimow zarzuca Raniewskiej to, że się łudzi, że liczy na cud, zamiast wziąć się do pracy; ta mu opowiada znów o swoim kochanku, którego nadal kocha i który wypisuje do niej listy. Kiedy Trofimow mówi jej, że ten człowiek jest łajdakiem, to zostaje przez nią nazwany śmiesznym cudakiem, którego nikt nigdy nie kochał. 

Nagle okazuje się, że ktoś kupił sad. Przyjeżdża Gajew i Łopachin z informacjami i okazuje się, że to właśnie Łopachin  na spółę z innym mężczyzną kupili stary majątek. Łopachin jest dumny z siebie i mówi o sprawiedliwości dziejowej, że on jako potomek chłopskiej rodziny, wykupił majątek panów. Waria jest oburzona i rzuca klucze na podłogę. 

Ostatni akt to widok opustoszonego domostwa z wyniesionymi meblami, wszyscy wyjeżdżają, bagaże stoją w opuszczonym pokoju — niegdyś dziecinnym, Trofimow jedzie do Moskwy, Ania ma podobny plan, chce zostać tam nauczycielką i zająć się pracą zarobkową, Łopachin wyjeżdża do Charkowa;  Raniewska, Szarlota i Jasza jadą do Francji, Gajew zostaje zatrudniony w banku, gdzie ma zarabiać 6 tys. rocznie. Wszyscy znaleźli nową drogę życia i czują jakąś ulgę. Jedynie Waria, która przywykła do ciężkiej pracy, nie potrafi się teraz odnaleźć, chudnie z nerwów. Raniewska by chciał, aby to jej oświadczył się Łopachin, ale jego zaloty nie interesują. Firs jest już umierającym starcem i musi udać się do szpitala. Pojawia się też zadłużony ziemianin, Pietrzyk, który mówi, że pożyczał kiedyś pieniądze od Raniewskiej i teraz może oddać część długu, bo wydzierżawił część ziemi Anglikom, a oni znaleźli na niej glinę, więc teraz jest w dobrej sytuacji materialnej, nagle stał się bogaty. Firs umierający (ta postać to symbol starej Rosji) kładzie się na kanapie, a w tle słychać odgłosy siekier, którymi ścinane są drzewa w sadzie. Tak oto zmienił się porządek świata i nikt nie miał na to wpływu.