autor:

Sławomir Mrożek

tytuł:

“Tango”

rodzaj literacki:

dramat

gatunek literacki:

dramat groteskowy (odmiana teatru absurdu, dramat awangardowy)

data wydania:

Po raz pierwszy dzieło ukazało się w 1965 r. w piśmie “Dialog”, następnie dramat został wydany przez Wydawnictwo Literackie w 1973 r. Premiera sceniczna — 1965 r.

epoka literacka:

literatura współczesna

miejsce wydania:

Kraków

czas akcji:

Akcja rozgrywa się w połowie XX w. Czas akcji: akt I — przed południem, akt II — w nocy, akt III — następnego dnia rano

miejsce akcji:

mieszkanie Eleonory i Stomila (rodziny inteligenckiej)

geneza:

Dramat powstał w latach 60. XX wieku. W Polsce panowała władza komunistyczna, autor przebywał na emigracji. W tym czasie w Europie trwała rewolucja obyczajowa. 

problematyka:

Autor posługuje się groteską i absurdem, wykorzystuje je do obalenia mitu sztuki awangardowej. Gombrowiczowska forma przestała już być potrzebna, bo światu brak obecnie idei (przesłanie: sama forma nie ocali świata). 


Utwór porusza problem rozpadu rodziny i konfliktu pokoleń. W rodzinie Artura zniszczeniu uległy tradycyjne role jej członków. Artur chciałby przekonać matkę, aby była przykładną żoną, chciałby również, aby ojciec pozbył się jej kochanka. Sam pragnie wziąć ślub i zostać głową rodziny. Jednak jego ślub wydaje się nic nieznaczącą ceremonią. Starania Artura kończą się klęską. 


Autor nawiązuje do tematyki relacji międzyludzkich i współczesnej kultury. Sławomir Mrożek przedstawia dwa wzorce społeczeństwa: tradycyjny (oparty na konwenansach) oraz nowoczesny (prawo jednostki do wolności). W efekcie okazuje się, że pierwszy jest jedynie nic nie znaczącą formą, a drugi prowadzi na anarchii. 


Dramat ma także wymiar polityczny. Poruszone zostało zagadnienie systemu totalitarnego, w którym grupa ludzi może z łatwością objąć władzę i zaprowadzić swój ład, jeśli tylko inteligencja w imię postępu, wyrazi zgodę na rezygnację z wartości moralnych i obyczajowych.

język:

  • zderzenie ze sobą różnych stylów językowych (co wywołuje często efekt komiczny)

  • mieszanie stylów wysokich i niskich 

  • silnie nacechowane słowa o negatywnym zabarwieniu np. burdel, hołota

  • mieszanie spraw ważnych z nieistotnymi w jednej wypowiedzi

  • indywidualizacja językowa

bohaterowie:

Artur — syn Eleonory i Stomila. Został wychowany w rodzinie, której członkowie nie przestrzegają konwenansów. Buntuje się przeciwko brakowi norm. Zarzuca matce zdradę ojca, a do ojca ma żal, między innymi o to, że ten nie reaguje na romans matki z prostakiem Edkiem. Artur studiuje aż trzy fakultety, w tym medycynę i filozofię. Nosi garnitur. Jego celem jest przywrócenie w swojej rodzinie tradycyjnych ról. Poprzez swoją ceremonię ślubną, chce wywołać zmianę rodzinnych postaw. Ponosi porażkę. 


Eleonora — matka Artura i żona Stomila. Jest kochanką Edka, którego uznaje za symbol prostoty. Jej pokolenie musiało walczyć z normami społecznymi, dlatego ona sama chce żyć inaczej, jako kobieta wolna od wszelkich moralnych powinności i zasad. Poślubiła Stomila, bo jako artysta, eksperymentator teatru, niezwykle ją fascynował. 


Stomil — ojciec Artura, zdradzony mąż. W latach młodości był buntownikiem, odcinał się od norm i zasad. Był oddany sztuce i artystycznym eksperymentom. Nie rozumie poglądów syna. Wierzy, że sztuka może stać się podstawą do budowania nowego świata. Obecnie nie ma nic do powiedzenia w domu. Jest niechlujny, zaniedbany.


Eugenia — babcia Artura. Jest kobietą lubiącą grać w karty. Ubiera się dziwacznie (jaskrawa suknia z trenem, trampki, czapka dżokejka). W III akcie jednak zakłada staroświecki strój, narzeka na nudę i porusza się sztywno.


Eugeniusz  — brat Eugenii. Starszy pan, ubrany w żakiet, krawat ze szpilką, szorty, zamszowe lakierki i okulary. Jest dobrze wychowany i nieśmiały, wcielenie w życie roli człowieka wyzwolonego od konwenansów, nie przychodzi mu łatwo. Jest jednak konformistą, popiera Edka.    


Edek — kochanek Eleonory. Grywa w karty z Eugenią i Eugeniuszem. Jego cechy to wulgarność i prostactwo. 


Ala — kuzynka Artura. Ma osiemnaście lat. Jej zachowanie i postawa przeczy zasadom obyczajowości. Zgadza się na ślub z Arturem. Jest przeświadczona, że Artur chce ślubu z nią, aby przywrócić formę, a nie z miłości. Zdradza Artura z Edkiem.    

streszczenie: 

Akt I. 


Eugenia gra w karty z Eugeniuszem i Edkiem. W salonie, w którym się znajdują, panuje straszny bałagan. Do pomieszczenia wchodzi Artur. Denerwuje go widok graczy. Nakazuje Edkowi się wynieść, babci Eugenii — wejść na katafalk, a Eugeniuszowi wkłada na głowę klatkę dla ptaków. Zachowanie Artura jest konsekwencją złamania przez nich zakazu gry, który on wprowadził. 


Eleonora zmierza do kuchni, aby przygotować synowi śniadanie. Eugeniusz rozmawia z Arturem o romansie Eleonory z Edkiem, próbując przekonać go, żeby pozbył się kochanka matki. Wchodzi Stomil, jest ubrany w piżamę. Artur bezskutecznie namawia ojca, aby ten się “doprowadził do porządku”, ale bezskutecznie. Wzburzony krzyczy, że w domu panuje anarchia i bałagan, że nie podoba mu się, że mieszkanie jest zagracone.


Eleonora i Stomil wspominają czasy swojej młodości. Był to okres buntu i “skoku w nowoczesność”. Uznają, że syn powinien być im wdzięczny za wolność od norm, jaką dla niego wywalczyli. Młody człowiek ma do nich żal, że zbudowali świat, w którym nic nie funkcjonuje prawidłowo, a jedynie co według niego stworzyli to “moralny przymus niemoralności”. Kiedy dyskusja staje się burzliwa, Eugenia i Eugeniusz oraz Edek, wznawiają swoją karcianą rozgrywkę.           


Artur informuje rodziców, że chce zostać lekarzem, jednak ojciec prosi go, aby nie porzucał sztuki. Stomil chce zaprezentować rodzinie nowy eksperyment teatralny — nową wersję sztuki o Adamie i Ewie. Podczas przygotowań do przedstawienia, pojawia się Ala, kuzynka Artura. Sztuka Stomila kończy się zgaśnięciem światła oraz hukiem. Domownicy nie rozumieją jej przesłania. Artur podejmuje decyzję, że wprowadzi w domu normy i zasady, aby zapanował porządek.


Akt II. 


W nocy Artur i Eugeniusz zawiązują spisek, mający na celu wprowadzenie porządku w rodzinie. Eugeniusz wychodzi, pojawia się kuzynka młodego mężczyzny. Dziewczyna kokietuje Artura, ale on nie zwraca uwagi na jej zaloty, głowę ma zajętą rozmyślaniem o sposobie wprowadzenia zasad moralnych w domu. Nagle Artur zbliża się do Ali i próbuje ją pocałować. Przyłapuje ich Edek. Artur przeprasza dziewczynę za swoje zachowanie.

Artur próbuje wytłumaczyć Ali, że jedynie on przeciwstawia się traktowaniu kobiet przedmiotowo, a brak norm odbiera kobietom możliwość wyboru, jak chcą się zachowywać. W celu przywrócenia tych norm Artur chce się ożenić z Alą (z pełnym ceremoniałem). Dziewczyna nie udziela Arturowi definitywnej odpowiedzi. 


Artur namawia ojca, aby ten pozbył się kochanka matki. Jednak Stomil twierdzi, że seksualna swoboda jest elementem wolności człowieka. Mówi także synowi, że nie wierzy w niewierność żony. Artur nazywa Stomila rogaczem, pantoflarzem. Sugeruje ojcu, aby zabił kochanka Eleonory. Artur próbuje dać ojcu w tym celu rewolwer, ale ten nie przyjmuje. Ostatecznie jednak się decyduje na ten krok i bierze broń. Stomil wchodzi do pokoju, a Artur czeka dłuższy czas pod drzwiami. Kiedy zniecierpliwiony wchodzi do pokoju, widzi członków rodziny grających w karty. Zabiera broń ojcu i nakazuje wszystkim iść do salonu, a sam udaje się po Alę. Młodzi dostają błogosławieństwo od babci Eugenii, a Eleonora roni łzy wzruszenia.     


Akt III.


Rodzina ustawia się do zdjęcia w uporządkowanym salonie. Aparat jest uszkodzony, ale zdjęcie i tak zostaje wykonane, jak nakazuje tradycja. Ala ma na sobie białą suknię. Zgromadzeni członkowie rodziny czekają na Artura. Eleonora, w rozmowie z przyszłą synową dochodzi do wniosku, że nie jest zadowolona w pełni ze swojej sytuacji życiowej. Eleonora czuje żal do męża, że o nią nie walczy. 


Zjawia się Artur, jest pijany. Pada na kolana przed ojcem, prosząc o przebaczenie. Tłumaczy, że walczył o pustą formę (forma nie zbawi świata). Zdaje sobie sprawę z potrzeby odkrycia idei, która zmieniłaby rzeczywistość, ale nie jest w stanie tego zrobić. Jego wywód zostaje przerwany, ponieważ babcia Eugenia wchodzi na katafalk i mówi, że umiera. I tak się właśnie dzieje. Wówczas Artur odkrywa, że to śmierć jest tą poszukiwaną ideą. Zapowiada stworzenie systemu, w którym zjednoczy bunt z porządkiem, istnienie z nicością. Wygłasza mowę o tym, że z niczego można zbudować jedynie władzę i to ona jest jego upragnioną formą bytu. Artur nakazuje Edkowi zabić Eugeniusza. Stomil mdleje. Ala wyznaje, że rano zdradziła Artura z Edkiem. Mówi, że była przekonana, że Artur chce ją poślubić jedynie dla zasady i jej zdrada go nie zaboli. Artur po tej wiadomości chce zabić Edka, ale ten jest szybszy.  Edek zabija Artura (uderzając kolbą rewolweru). Przed śmiercią Artur mówi Ali, że ją kochał. Edek postanawia przejąć władzę. Wprowadza rządy oparte na sile fizycznej. Edek zakłada marynarkę Artura i przynosi magnetofon. Przy dźwiękach tanga “La Cumparsita”, Edek tańczy z Eugeniuszem, którego prosi do tańca. Nie pomijają żadnej z figur tanga popisowego. 

style/kierunki: 

Dominuje absurdalny komizm.

symbolika:

Najważniejszym symbolem w dramacie Mrożka jest tango. W czasach sprzed rewolucji obyczajowej, tańczący ten taniec narażali się na krytykę, ostracyzm towarzyski. Rodzina Stomila zdołała wyzwolić się z tych ograniczeń. Obecnie ani gra w karty, ani jawne romanse, ani nawet tango nie wywołują już zgorszenia. Zatem tango jest symbolem przemiany obyczajowej.

Śmierć Artura symbolizuje koniec pewnej epoki. W domu władzę przejmuje Edek. Jego taniec wyraża zmianę, odtąd Edek będzie dyktował warunki. Prowadzi w tańcu wuja Eugeniusza, co podkreśla jego władzę Edka.

W dramacie Mrożka symboliczna jest także postać Edka. Jest on uosobieniem niższych warstw społecznych.

motywy literackie:

  • rodzina — bohaterów łączą silne więzy rodzinne, ale ich relacje nie są typowe. 

  • ojciec — Stomil nie jest typowym ojcem. Nie ponosi odpowiedzialności za syna, nie jest dla niego przykładem postępowania.

  • matka — Eleonora nie jest typową matką. Niewiele wie o swoim synu, nie zna nawet dokładnej daty jego urodzin. Nie podoba jej się życiowa koncepcja Artura, żeby zostać lekarzem. Chciała, aby został artystą, jak jego ojciec.

  • przemiana — Artur wymusił zmianę w postępowaniu domowników, efekt tej przemiany nie trwał długo.

  • artysta — ten motyw prezentuje Stomil, który w młodości, łamał konwenanse, buntował się.

  • bunt — pokolenie Stomila i Eleonory doprowadziło do upadku wszelkich norm obyczajowych i moralnych.

  • śmierć — pojawia się w utworze dwukrotnie. Najpierw umiera babcia Eugenia, a potem Artur (wraz z nim umarły w domu wszystkie zasady).

  • totalitaryzm — sposób, w jaki Edek doszedł do władzy, czyli poprzez swoją brutalną siłę, jest charakterystyczny dla totalitarnych dyktatorów.

  • konflikt pokoleń — motyw zdeformowany. Młody człowiek kieruje się wartościami, które z reguły prezentują dorośli. Jego rodzice natomiast zachowują się tak, jakby nadal byli młodzi.

  • zdrada — ukazana jest w dramacie wielokrotnie (romans Eleonory z Edkiem, Ala zdradza Artura z Edkiem) 

  • taniec — podstawowy motyw dramatu. W ostatniej scenie brutalny prostak Edek prowadzi do tańca Eugeniusza. Siła fizyczna i przemoc przejmuje władzę nad polską inteligencją. 

konteksty:

  • “Kordian” J. Słowacki — bohater utworu poszukiwał idei (podobnie jak Artur)

  •  “Wesele” S. Wyspiański — pojawia się motyw “chama” i “inteligenta”, jak również motyw tańca

  • “Ferdydurke” W. Gombrowicz — motyw poszukiwania formy

  • “Ślub” W. Gombrowicz — motyw ceremonii ślubu

  • “Szewcy” Witkacy — problematyka końca cywilizacji europejskiej i dyktatury prostaków

  • “Moralność Pani Dulskiej — losy przedstawionej w utworze mieszczańskiej rodziny kontrastują z rodziną Artura

  • “Hamlet” Szekspira — w tangu widoczne są wyraźne odwołania do szekspirowskiego dramatu

co jeszcze się omawia przy tej lekturze? 

Ważne pojęcia:

  • tango — taniec latynoamerykański, zawiera w sobie mit miłości, zdrady oraz śmierci

  • groteska — kategoria estetyczna, cechuje się połączeniem w jednym utworze pierwiastków przeciwstawnych, np. tragizm i komizm, piękno i brzydota, realizm i fantastyka

  • absurd — niedorzeczność, nonsens

  • komedia obyczajowa — utwór satyryczny, ośmieszający obyczajowość danego środowiska