autor:

Johann Wolfgang Goethe

tytuł:

“Cierpienia młodego Wertera”

rodzaj literacki:

epika 

gatunek literacki:

powieść epistolarna (powieść w formie listów)

data wydania:

29 września 1774 r.

epoka literacka:

romantyzm

miejsce wydania:

Lipsk

czas akcji:

Historia Wertera rozpoczyna się jesienią 4 maja 1771 r., a kończy 20 grudnia 1772 r.

miejsce akcji:

Miejscem akcji jest głównie Waldheim. O pozostałych miejscowościach Werter jedynie wspomina, podając tylko pierwsze litery ich nazw.

geneza:

Pierwsza powieść autora. Napisał ją w wieku 23 lat, a inspiracją były jego osobiste przeżycia. Goethe w czasie odbywania praktyk w Wetzlarze zakochał się w Charlotcie Buff — narzeczonej przyjaciela, Hansa Christiana Kestnera. Goethe wyznał swoje uczucia dziewczynie, a ona powiadomiła o tym Kestnera. Wtedy Goethe wyjechał do Frankfurtu, pozostawiając list do Charlotty i Hansa. Niedługo po tym, dowiedział się o ich ślubie. Na jego przygnębiający stan dodatkowo wpłynęła informacja o samobójstwie znajomego ze studiów, o imieniu Jerusalem, który popełnił samobójstwo (przy użyciu pistoletu należącego do Kestnera) z powodu niespełnionej miłości. Zawarty w powieści wątek cierpienia głównego bohatera ma zatem wyraz mocno autobiograficzny.     

problematyka:

  • Głównym problemem powieści jest głęboka analiza stanów psychicznych bohatera, który w wyniku nieszczęśliwej miłości przeżywa wewnętrzny dramat. Werter jest zagubiony, oderwany od rzeczywistości, ostatecznie popełnia samobójstwo.   

  • Bohater werteryczny — człowiek nadwrażliwy, cechujący się pesymizmem, skłonnością do retrospekcji, poczuciem wyobcowania, buntem przeciwko konwenansom (werteryzm)

  • wykreowanie bohatera romantycznego, ciepiącego na “Weltschmerz”, czyli ból istnienia. Uczucia są najważniejsze, dominują nad rozumem.

  • kwestie społeczne: Werter to mieszczanin, uwrażliwiony na nierówność społeczną, dostrzega biedę niższych warstw, buntuje się przeciwko pogardzie dla panującej w społeczeństwie pogardzie dla uboższych 

  • kwestie filozoficzne: Werter odrzuca religię, nie znajduje w niej ukojenia swojego bólu, czuje się odrzucony i osamotniony przez Boga, usprawiedliwia samobójstwo, jeśli dotyczy ono osób w sytuacji, w której ludzie nie mogą znieść ogromu swojego cierpienia 

typ narracji:

narracja pierwszoosobowa

język:

  • język pełen ekspresji i emocji, poetycki

  • występują pytania retoryczne, wykrzyknienia

bohaterowie:

Werter — główny bohater powieści, romantyczny młodzieniec, o wrażliwym usposobieniu. Sprawia wrażenie upajania się swoim cierpieniem, nie walczy o ukochaną, jest bierny. Jest też samotnikiem, melancholik. Zna języki obce, interesuje się literaturą, w niej znajduje odbicie własnych stanów emocjonalnych.


Lotta — ukochana Wertera. Piękna córka owdowiałego książęcego komisarza. Kobieta wrażliwa, subtelna, pogodna, szanowana przez otoczenie i pogodna. Jest wierną narzeczoną Alberta, nie ulega namiętnością, ale Wertera obdarza sympatią. Łączą ją z nim przyjaźń oparta na “porozumieniu dusz”, mają między innymi wspólne zainteresowania literackie. Po otrzymaniu wieści o śmierci Wertera zachorowała. 


Albert — narzeczony, w dalszej części historii mąż Lotty. Człowiek wartościowy i szlachetny. Zauważa uczucie Wertera do Lotty, ale ufa ukochanej, a Werterowi nie okazuje niechęci. Negatywnie postrzega samobójstwo. Jest racjonalny i taktowny. 


Wilhelm — wierny przyjaciel Wertera, adresat większości jego listów.  

streszczenie: 

Werter przybywa do Wahlheim w celu załatwiania spraw majątkowych matki oraz oderwania się od niedawno zakończonego romansu. W tym okresie namiętnie czyta dzieła Homera. Okolica robi na nim niesamowite wrażenie pięknem natury. Poznaje również lokalną społeczność i uroki prostego, wiejskiego życia. Wkrótce poznaje książęcego komisarza, wdowca, ojca dziesięciorga dzieci. Przed zorganizowanym we wsi balem, spotyka po raz pierwszy jego piękną córkę — Lottę i zakochuje się w niej. Jego euforyczny stan zakochania się, przyćmiewa fakt, że dziewczyna ma narzeczonego, o którym z czułością opowiada. Podejrzewa, że dziewczyna odwzajemnia jego uczucie, ale popada w przygnębienia, wiedząc o tym, jak ważny dla niej jest Albert. Odtąd Werter miewa huśtawki nastrojów, a sytuacja miłosnego trójkąta staje się dla niego coraz bardziej przygnębiająca. Spotkania z Lottą i Albertem sprawiają mu ból. Podczas jednej z wizyt, Werter rozmawia z Albertem na temat samobójstwa, na którego temat mężczyźni różnią się w poglądach. Albert stanowczo potępia takie rozwiązanie problemów, a Werter daje jednostce przyzwolenie w ramach prawa do decydowania o własnym losie. 


Werter próbuje wyplatać się z trudnej dla niego sytuacji uczuciowej. Wyjeżdża z Wahlheim do nieznanego dla czytelnika miasta. Na miejscu podejmuje pracę pisarza przy poselstwie. Zadania zawodowe go nudzą, a jego stosunki z posłem nie są najlepsze. Drażni go niesprawiedliwość społeczna, którą odczuł także osobiście. Z powodu mieszczańskiego pochodzenia, został wyproszony ze spotkania towarzyskiego, w którym udział brali wyłącznie arystokraci. Po tym zdarzeniu składa dymisję i wyjeżdża w rodzinne strony, jednak w sercu cały czas nosi miłość do Lotty. Z tęsknoty podejmuje decyzje o powrocie do Wahlheim. 


Po przyjeździe jego stany depresyjnie znacznie się nasilają. Przestaje widzieć w życiu cel. Jego kondycja psychiczna jest spójna z aktualnymi zmianami w przyrodzie, nastaje jesień. Zastępuje czytanie Homera, lekturą “Pieśni Osjana”, czyli literaturą mroczną, która odzwierciedla jego stan ducha. Spacerując, spotyka Henryka — mężczyznę, który oszalał z miłości do Lotty, został przez to wyrzucony z pracy. Werter obawia się, że jego czeka taki właśnie los. Dowiaduje się także, że poznany przez niego na początku pobytu w Wahlheim, parobek został wydalony ze służby za miłość, jaką okazał gospodyni. Jego miejsce zajął inny pracownik, który poślubił tę kobietę. Parobek z rozpaczy zamordował swego konkurenta. Werter usprawiedliwia zabójcę, ponieważ popełnił ten czyn z miłości. W swoim poglądzie jest osamotniony, bo ani Albert, ani komisarz nie podzielają jego zdania. 


Werter coraz częściej miewa natarczywe myśli samobójcze. Porządkuje swoje sprawy i pisze listy do Wilhelma, w których dziękuje przyjacielowi za przyjaźń i prosi, aby ten zaopiekował się jego matką. Następnie z wizytą udaje się do Lotty, czyta jej swój przekład “Pieśni Osjana” i całuje dziewczyną. Lotta, po tym zdarzeniu, zakazuje mu dalszych spotkań z nią. Albert wysyła służącego z prośbą o pożyczenie pistoletów, z uwagi na rzekomo planowaną podróż. O dwunastej w nocy Werter strzela sobie w głowie. Nad ranem służący znajduje rannego bohatera (ubranego w swój tradycyjny strój, czyli niebieski frak i żółtą kamizelkę), a kilkanaście godzin później Werter umiera. Zostaje pochowany w miejscu, które przed śmiercią wybrał. Lotta na wieść o tym samobójstwie choruje. Ani Albert, ani Lotta nie uczestniczą w pogrzebie Wertera. Nie bierze w nim udziału żaden duchowny.

style/kierunki: 

  • chronologia akcji (ekspozycja, rozwinięcie akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji) 

  • zastosowana została klamra kompozycyjna

symbolika:

Miłość w powieści Goethego jest niespełniona, przynosi cierpienie. Ból duchowy, jakiego doświadcza główny bohater, symbolizuje niespełnione ludzkie pragnienia, których nie sposób przezwyciężyć. Główny bohater staje się ofiarą miłości, a jedynym rozwiązaniem wydaje się śmierć.  

motywy literackie:

  • miłość — uczucie nadrzędne, którego siły nie sposób opanować. Miłość nieszczęśliwa wyniszcza i prowadzi do zguby.

  • śmierć — Werter odczuwa tragizm swojego losu, brak możliwości spełnienia pragnień i głęboko wierzy, że śmierć jest jedynym rozwiązaniem.

  • samotność — główny bohater świadomie izoluje się od ludzi, jest mizantropem (samotnikiem), z uwagi na swój pesymistyczny odbiór rzeczywistości.

  • cierpienie — jako nieodłączny element życia głównego bohatera. Powodem cierpienia jest nadwrażliwość, niespełniona miłość i odrzucenie przez społeczeństwo. 

  • wędrowiec — Werter nazywa siebie pielgrzymem. Często zmienia miejsce pobytu, ale nigdzie nie czuje się w dostatecznie dobrze. 

  • natura — wrażliwość na piękną przyrody i jej przemiany  

  • przyjaźń — Werter ma przyjaciela w osobie Wilhelma, którego powierza swoje najintymniejsze tajemnice i przeżycia

  • bunt — Werter reprezentuje typ buntownika, który sprzeciwia się porządkowi świata 

konteksty:

  • sentymentalizm: Prąd literacki, który kładł nacisk na analizę psychiki ludzkiej, jego wewnętrznych przeżyć. Sentymentaliści popierali potrzebę potrzeba bycia człowieka blisko z naturą. Przedstawicielem tego prądu był Jean Jacques Rousseau, autor powieści epistolarnej “Julia, nowa Heloiza”.

  • “Pieśni Osjana” autorstwa szkockiego poety Jamesa Macphersona, wydane zostały w 1760 r. i opowiadały o czasach średniowiecznych

  • IV cz. “Dziadów” A. Mickiewicza — jako studium nieszczęśliwej miłości

  • “Kordian” J. Słowackiego — bohater decyduje się na samobójstwo z powodu niespełnionej miłości do Laury

  • “Śluby panieńskie” A. Fredry — parodia romantycznego kochanka. Miłość nie powinna być źródłem cierpienia, należy walczyć o spełnienie uczucia.   

co jeszcze się omawia przy tej lekturze? 

Znaczenie utworu: 


Powieść odzwierciedla doświadczenia całego pokolenia młodych romantyków i stała się jedną z najsłynniejszych książek w literaturze. Uznano ja za kluczowe dzieło okresu “burzy i naporu” (“Sturm und Drang”), bo wyraża bunt przeciwko dawnym społecznym schematom i prawo jednostki do samodecydowania. Powieść wywołała tak zwaną “gorączkę werterowską” – młodzi ludzie zaczęli naśladować styl Wertera, nosić werterowski strój, odwiedzali nawet grób Jerusalema. Dzieło Goethego otworzyło społeczną dyskusję na temat samobójstw.