Możesz zostać moim patronem/moją patronką: 
autor: | Zygmunt Krasiński |
tytuł: | „Nie-Boska komedia” obie formy zapisu są poprawne: „Nie-Boska komedia” i “Nie-boska komedia” – każdorazowo jest to odwołanie do „Boskiej komedii” Dantego. |
rodzaj literacki: | dramat |
gatunek literacki: | dramat romantyczny |
data wydania: | 1835 r. |
epoka literacka: | romantyzm |
miejsce wydania: | Paryż |
czas akcji: | Poznajemy Orcia jako niemowlę, a w ostatniej części ginie jako nastoletni chłopiec. |
miejsce akcji: | Akcja toczy się w domu Męża, na cmentarzu, w obozie rewolucjonistów, w Okopach Św. Trójcy. |
geneza: | Zygmunt Krasiński w momencie powstania utworu miał 21 lat. Na powstanie utworu wpływ miał zakaz udziału w powstaniu listopadowym, wydany przez ojca autora, arystokratę, który był lojalny wobec cara. Krasiński był obserwatorem zrywów narodowowyzwoleńczych w latach trzydziestych XIX. i sytuacji ekonomiczno-politycznej, w której zauważalnie jedną z osi konfliktu było napięcie między nową arystokracją a proletariatem. W „Nie-Boskiej komedii” może dostrzec inspiracje tymi wydarzeniami. |
problematyka: |
|
język: |
|
bohaterowie: (wg wzoru: Imię Nazwisko — opis postaci). | Mąż/hrabia Henryk — w wieku 21 lat wziął ślub z Marią. Zdolny poeta o zawyżonym poczuciu własnej wartości i gardzi innymi. Opuszcza żonę i podąża za Dziewicą, która okazuje się wysłanniczką piekieł. hrabia utożsamia zjawę z poezją. Wyrzeka się ich obu, ale na jego rodzinę i tak spada klęska. Maria popada w obłęd i umiera, a Orcia traci wzrok i ginie podczas bitwy w Okopach Św. Trójcy. hrabia umiera w wieku 36 lat, rzucając się w przepaść, kiedy rozumie, że odniósł klęskę osobistą. Bohater wciela się w wiele ról:
Maria — kochająca żona Henryka, matka Orcia. W czasie chrztu błogosławi syna, aby został poetą i zyskał w ten sposób miłość ojca. Po odejściu męża popada w obłęd, w którego konsekwencji umiera. Orcio — Jerzy Stanisław, syn Henryka i Marii. Naznaczony przez swoją matkę w dniu Chrztu zostaje poetą (o wyjątkowej zdolności tworzenia poezji). Z powodu choroby oczu traci wzrok. Umieram w nastoletnim wieku, trafiony kulą w czasie bitwy w Okopach Św. Trójcy. Pankracy — przywódca rewolucjonistów, doskonały strateg. W ostatniej scenie pokonuje go Chrystus. Leonard — demagog, fanatyk wolności, mianuje się kapłanem nowej wiary. Bianchetti — kondotier, generał i płatny żołnierz. Dostosowuje swoje poglądy do aktualnej sytuacji. Przewidując zwycięstwo rewolucjonistów, przechodzi na ich stronę. Przechrzta — przewodnik Hrabiego Henryka po obozie rewolucjonistów. Żyd, który przeszedł na chrześcijaństwo. Dołącza do rewolucjonistów, choć nie jest do końca przekonany o zasadności rewolucji. |
streszczenie: | Część I. Wstęp Pisane prozą rozważania na temat poety i poezji. Ukazanie poezji jako źródło cierpienia i błogosławieństwo jednocześnie. Przedstawienie dwóch rodzajów poetów: fałszywych (łączących życie z poezją) i błogosławionych (w pełni zespolonych z poezją). Mamy tu potwierdzenie romantycznego kultu poety i poety jako duchowego przywódcy narodu (pozorne zachwalanie poety fałszywego), ale pojawia się tu także krytyka nieuzasadnionej manii wyższości, towarzyszącej marnym poetom, którzy są jak cień — piszą o świetle, chociaż go nie widzieli. Utwór rozpoczyna pojawienie się dobrych i złych duchów, które przez cały dramat toczą walkę o duszę Henryka. Anioł Stróż przepowiada narodziny dziecka, młoda para bierze ślub, bo jest to szansa na poznanie przez Henryka miłości, dzięki której ma on jeszcze szansę być zbawiony. Henryk wzmacnia przysięgę słowami, że ma być skończony, jeśli przestanie kochać. W trakcie wesela Henryk oddaje się radości, poetyzuje to wydarzenie. Pewnej nocy Mąż zauważa Dziewicę (uosobienie piękna i poezji). jest znudzony prozą małżeńskiego życia, a piękna zjawa kusi go nieznanym, tajemnicą (jest wezwana przez czarty). Rodzi się syn Henryka i Marii, Orcio. Maria jeszcze w trakcie ostatnich rozmów z mężem stara się zrozumieć przyczynę jego apatii, szuka błędów w sobie. Henryk zostaje uwiedziony przez Dziewicę, widzi w niej piękno, chociaż Maria krzyczy, że to blade widmo, mężczyzna podąża za nią, porzucając rodzinę, bo zdał sobie sprawę, że zamiast swoim ideałom, oddał się nudnemu filisterstwu, codziennym prozaicznym obowiązkom, więc błaga zjawę, by go ze sobą zabrała. Dziewica jest przedstawicielką piekieł, zesłaną, aby go omamić. Podczas Chrztu, Henryk jest nadal nieobecny. Maria błogosławi syna na chrzcie, naznaczając go poetą, nadając mu imię Jerzy Stanisław, Orcio. Goście komentuję zły stan psychiczny matki dziecka i nieobecność ojca. Ojciec chrzestny i matka chrzestna wyrzekają się w imię dziecka szatana i pychy. Dowiadujemy się, co się dzieje z Mężem, jest on wiedziony przez Dziewicę na skały, jest on pełen pychy, ale okazuje się, że nie może dosięgnąć Dziewicy, bo między nimi znajduje się przepaść. Nagle czary opadają, okazuje się chór złych duchów, Dziewica jawi się jako zjawa, która przyszła po jego serce i chce je zabrać do piekła. Hrabia stara się modlić, Bóg wysłucha jego modlitwy, uciszy burzę i odeśle go na chrzest jego syna. Wraca do domu, ale dowiaduje się, że hrabina trafiła “do domu wariatów”, co sprawia, że Henryk początkowo czuje się znów wzniośle, bo znalazł powód do pisania poezji. W szpitalu Henryk nie zastaje doktora, więc okłamuje jego żonę, że przyszedł do żony przyjaciela, jakby wstydził się tego, co spotkało Marię. Dowiaduje się, że jej stan jest tragiczny, odwiedza ją, zamyka drzwi, bo zza ścian słychać głosy innych chorych o rewolucji i nadejściu Sądu Ostatecznego) i chociaż chce ją nagle zapewniać o swoim uczuciu, widzi, że jest już za późno, Maria trzy noce modliła się do Boga, by uczynił z niej poetkę, popadła więc w obłęd; nagle doznaje wstrząsu i umiera. Lekarz potwierdza zgon. Część II. Orcio jako kilkulatek jest nieobecny duchem, milczący i przygnębiony. Nie rozwija się tak, jak inne dzieci, ma w sobie też wiele cech dorosłych osób o melancholijnym usposobieniu, bywa, że ginie w świecie wyobraźni i nie ma z nim wtedy kontaktu. Lekarze twierdzą, że ma predyspozycje do nauk ścisłych, że jest inteligenty, ojciec prowadzi go nie tylko do lekarzy, lecz także do Cyganki czy magnetyzera, ale oni nie są w stanie niczego wyczytać, a nawet boją się dziecka; malarz namalował go jako szatanka, a ksiądz poczuł, że musi przed nim uklęknąć, jak przed świętym. W wieku 10 lat Orcio zwierza się ojcu, że na grobie matki, widuje jej zjawę, w tym samym czasie też ujawnia się jego poetycki dar, wymyśla on słowa modlitwy – oczywiście ku przerażeniu swojego ojca. Ojciec rozmawia z filozofem, który twierdzi, że nadchodzą czasy wyzwolenia “kobiet i Murzynów”, jest to zapowiedź rewolucji, ale Henryk zdaje się nie słuchać jego słów, zamiast tego zadaje mu pytanie o to, ile uczony dałby lat życia drzewu, które puszcza młode listki, ale gnije od korzeni – jest to oczywiście metafora tego, jak on widzi swojego syna. Mąż znajduje się w górskim wąwozie i rozmyśla nad swoim ojcostwem, dzieckiem i poezją, Anioł Stróż kolejny raz mówi mu, że tylko miłość może go ocalić. Wtedy też do męża przychodzi Mefisto jako wędrowiec – to groteskowa scena ukazująca przewrotność postaci diabelskiej. Zaraz po odejściu wędrowca ukazuje się orzeł, który roztacza przed Henrykiem wizję przyszłości – walki i zwycięstwa. To motywuje Henryka do działania. Gdy Orcio ma 14 lat traci wzrok i ani lekarz, ani modlitwa nie są w stanie tego zmienić. Zdrowie dziecka się pogarsza, nocami spaceruje ono po pokoju i wydaje się, że rozmawia z nieżyjącą matką. Część III. Rozpoczyna ją wstęp na temat społecznej warstwy utworu. Autor przedstawia obraz rewolucji (buntu niższej klasy przeciwko arystokracji). Opisany jest obóz rewolucjonistów jako siedlisko brzydoty i zła, w którym bronią są narzędzia pracy. Ukazano też ich przywódcę Pankracego, który informuje swoich sojuszników o potrzebie spotkania z Henrykiem, przywódcą arystokratów. Pankracy szanuje wszystkich, nazywa ich “Obywatelami”, co ma podkręślić brak podziałów klasowych, następnie poznajemy to, co dzieje się w szałasie Przechrztów, którzy działają na zgubę chrześcijan; Leonard wzywa jednego z nich i przy okazji chwali sporządzone przez nich stryczki, okazuje się, że przechrzci po pokonaniu arystokratów, chcą pozbyć się też towarzyszy broni, bo mają już dosyć pogardy. Wezwany przez Leonarda przechrzta ma pójść po Henryka i przyprowadzić go do Pankracego. Henryk zjawia się w obozie rewolucjonistów nocą, nie jest rozpoznany. Po obozie oprowadza go Przechrzta, a wędrówka ta przypomina wyprawę Dantego do piekła. Wyzwoleni ludzie tańczą dookoła szubienicy. Pragną zemsty na królach, panach oraz Bogu za lata życia w poniżeniu. Pod dębem mieści się klub lokajów, jeden z nich już zabił swego pana, a drugi nosi się z takim zamiarem. Nieco dalej jest klub rzeźników, którzy są gotowi rozprawić się z każdym panem. Kobieta wyzwolona z więzów małżeństwa wyraża gotowość do kochania się ze wszystkimi. Włoski najemnik, Bianchetti, obmyśla plan pokonania przeciwników i osiągnięcia zysków materialnych po rewolucji. Autor ukazuje mechanizm tworzenia się każdej arystokracji. Pod drzewem umiera Rzemieślnik, przeklinając ogrom życia, które spędził pracując “w ciasnej komorze nad warsztatem jedwabiu”. Kapłan Leonard odprawia nabożeństwa nowej wiary, którą tworzy. Jej podstawą mają stać się namiętność i erotyzm. Wokół są zburzone budowle, kościoły i kapitele. Obraz ten ukazuje rewolucję, w której brak poszanowania dla tradycji i fundamentalnych prawd. Fanatyczny prorok Leonard skupia wokół siebie zabójców i hrabiny, które porzuciły mężów, przeszły na nową wiarę i teraz chcą być jak najbliżej kapłana. Podróż Hrabiego Henryka po obozie rewolucjonistów się kończy i nocą Pankracy i Henryk toczą w komnacie negocjacje przed bitwą. Hrabia odrzuca możliwość układów z wrogiem, a Pankracy twierdzi, że zależy mu na ocaleniu Henryka, hrabia broni jednak arystokracji, nazywając ją elitą intelektualną, wierną chrześcijaństwu i opiekująca się niższymi stanami, krytykuje przy tym hasła głoszone przez rewolucjonistów. Natomiast Pankracy zwraca uwagę na zdegradowanie szlachty, brak kultury duchowej, pozorną wiarę w Boga i poniżanie niższych warstw. Nie osiągają porozumienia, Jakub odprowadza gościa. O zwycięstwie ma zdecydować walka, na której miejsce wyznaczono Okopy Św. Trójcy. Część IV. W zamkowej katedrze Świętej Trójcy, którą otacza dolina porównywana do równiny “Ostatecznego Sądu” odbywa się zaprzysiężenie Hrabiego Henryka na przywódcę arystokratów. Upomina on zebranych, że mają zadeklarować bezgraniczną wierność wartościom chrześcijańskim i tradycji przodków. Widać, że wielu arystokratów wątpi, że Pankracy będzie litościwy, boją się szubienicy. Henryk daje rozkaz Jakubowi, by obsadził basztę Eleonory i wtedy dowiaduje się, że jego syn snuje proroctwa w północnej wieży. Po bitwie Henryk odwiedza syna. Orcio prowadzi ojca do lochów, w których duchy dręczonych niegdyś poddanych, surowo go osądzają, hrabia jest przerażony i ucieka stamtąd z synem. Do zamku przebywa ojciec chrzestny, który obiecuje darowanie życie za oddanie twierdzy, ludzie są głodni i przerażeni, ale Henryk nie zgadza się na ugodę, niż zwraca uwagi na krytykę, rozkazuje rozdać poddanym resztki wędlin i wódki. Odbywa się bitwa, w której śmierć ponosi wielu z walczących. Orcio, mówi, że widział znów matkę i dziś się z nią spotka, ginie trafiony kulą. Rewolucjoniści wdzierają się do zamku. Hrabia znajduje rannego Jakuba, więc i sam rzuca się w przepaść. Przed śmiercią krzyczy: „Poezjo, bądź mi przeklęta, jako ja sam będę na wieki!”. Zakończenie nie jest jednoznaczne. Zwycięzcy zabijają jeńców, nie mają dla nich litości. Pankracy planuje zagospodarowanie przejętych terenów, wraz z Leonardem wstępuje na basztę, nie chce słuchać o odpoczynku, zmusza wszystkich do pracy. Na niebie dostrzega jednak Chrystusa, który jest niszczycielem wspartym o szablę. Leonard widzi jedynie chmurę, ale Pankracy krzyczy: “Galilejczyku, zwyciężyłeś!”, po czym oślepiony blaskiem z nieba, umiera. Zależnie od interpretacji może oznaczać koniec świata, wkroczenie w historię Boga lub ostateczne zakończenie epoki zła. |
style/kierunki: |
(symbole i bogate metafory)
|
symbolika: | Dramat ma bogatą symbolikę. Każdy z bohaterów symbolizuje zbiór charakterystycznych ludzkich postaw. Symboliczna jest także postać Chrystusa. Jezus, jako mściciel, jest symbolem Sądu Ostatecznego. Symbolem chrześcijaństwa są okopy Świętej Trójcy, ostatni bastion wyznawców wiary. Henryk, stojący na czele wojsk broniących arystokratów, dzierżył w ręku miecz świętego Floriana, czyli powszechnie znany symbol dowództwa i boskiego poparcia. W utworze występuje również orzeł — symbol wielkości i sławy. |
motywy literackie: |
|
konteksty: |
|
co jeszcze się omawia przy tej lekturze? | prowidencjonalizm — przekonanie, że historia jest wyłącznie wynikiem boskich decyzji. Nie wpływa na nią ludzkie działanie, o wszystkim decyduje Opatrzność. Poeta i poezja Poeta prawdziwy: Maria i Orcio (bo został przeklęty na poetę) – dla nich źródłem poezji jest prawdziwa miłość, poezja to dar od Boga, ale niszczący, jest darem, który kosztuje życie, ale poeta jest zawieszony między światami, żyje na ich granicy. Poeta fałszywy: hrabia Henryk — odrzuca wartości moście, przeżywa konflikt między uprawianiem poezji a prozą życia. Wizja rewolucji W „Nie-Boskiej komedii” mamy ukazanie rewolucji przeciwko wszystkim wartościom, nazywa się ją totalną. Walczą przeciwko sobie dwa obozy: rewolucjonistów i arystokratów. Obóz rewolucjonistów:
Obóz arystokratów:
|
