autor:

Johann Wol­fgang Goethe

tytuł:

“Cier­pie­nia mło­de­go Wertera”

rodzaj lite­rac­ki:

epi­ka 

gatu­nek literacki:

powieść epi­sto­lar­na (powieść w for­mie listów)

data wyda­nia:

29 wrze­śnia 1774 r.

epo­ka literacka:

roman­tyzm

miej­sce wydania:

Lipsk

czas akcji:

Histo­ria Wer­te­ra roz­po­czy­na się jesie­nią 4 maja 1771 r., a koń­czy 20 grud­nia 1772 r.

miej­sce akcji:

Miej­scem akcji jest głów­nie Wal­dhe­im. O pozo­sta­łych miej­sco­wo­ściach Wer­ter jedy­nie wspo­mi­na, poda­jąc tyl­ko pierw­sze lite­ry ich nazw.

gene­za:

Pierw­sza powieść auto­ra. Napi­sał ją w wie­ku 23 lat, a inspi­ra­cją były jego oso­bi­ste prze­ży­cia. Goethe w cza­sie odby­wa­nia prak­tyk w Wetzla­rze zako­chał się w Char­lot­cie Buff — narze­czo­nej przy­ja­cie­la, Han­sa Chri­stia­na Kest­ne­ra. Goethe wyznał swo­je uczu­cia dziew­czy­nie, a ona powia­do­mi­ła o tym Kest­ne­ra. Wte­dy Goethe wyje­chał do Frank­fur­tu, pozo­sta­wia­jąc list do Char­lot­ty i Han­sa. Nie­dłu­go po tym, dowie­dział się o ich ślu­bie. Na jego przy­gnę­bia­ją­cy stan dodat­ko­wo wpły­nę­ła infor­ma­cja o samo­bój­stwie zna­jo­me­go ze stu­diów, o imie­niu Jeru­sa­lem, któ­ry popeł­nił samo­bój­stwo (przy uży­ciu pisto­le­tu nale­żą­ce­go do Kest­ne­ra) z powo­du nie­speł­nio­nej miło­ści. Zawar­ty w powie­ści wątek cier­pie­nia głów­ne­go boha­te­ra ma zatem wyraz moc­no autobiograficzny. 

pro­ble­ma­ty­ka:

  • Głów­nym pro­ble­mem powie­ści jest głę­bo­ka ana­li­za sta­nów psy­chicz­nych boha­te­ra, któ­ry w wyni­ku nie­szczę­śli­wej miło­ści prze­ży­wa wewnętrz­ny dra­mat. Wer­ter jest zagu­bio­ny, ode­rwa­ny od rze­czy­wi­sto­ści, osta­tecz­nie popeł­nia samobójstwo. 

  • Boha­ter wer­te­rycz­ny — czło­wiek nad­wraż­li­wy, cechu­ją­cy się pesy­mi­zmem, skłon­no­ścią do retro­spek­cji, poczu­ciem wyob­co­wa­nia, bun­tem prze­ciw­ko kon­we­nan­som (wer­te­ryzm)

  • wykre­owa­nie boha­te­ra roman­tycz­ne­go, cie­pią­ce­go na “Welt­sch­merz”, czy­li ból ist­nie­nia. Uczu­cia są naj­waż­niej­sze, domi­nu­ją nad rozumem.

  • kwe­stie spo­łecz­ne: Wer­ter to miesz­cza­nin, uwraż­li­wio­ny na nie­rów­ność spo­łecz­ną, dostrze­ga bie­dę niż­szych warstw, bun­tu­je się prze­ciw­ko pogar­dzie dla panu­ją­cej w spo­łe­czeń­stwie pogar­dzie dla uboższych 

  • kwe­stie filo­zo­ficz­ne: Wer­ter odrzu­ca reli­gię, nie znaj­du­je w niej uko­je­nia swo­je­go bólu, czu­je się odrzu­co­ny i osa­mot­nio­ny przez Boga, uspra­wie­dli­wia samo­bój­stwo, jeśli doty­czy ono osób w sytu­acji, w któ­rej ludzie nie mogą znieść ogro­mu swo­je­go cierpienia 

typ nar­ra­cji:

nar­ra­cja pierwszoosobowa

język:

  • język pełen eks­pre­sji i emo­cji, poetycki

  • wystę­pu­ją pyta­nia reto­rycz­ne, wykrzyknienia

boha­te­ro­wie:

Wer­ter — głów­ny boha­ter powie­ści, roman­tycz­ny mło­dzie­niec, o wraż­li­wym uspo­so­bie­niu. Spra­wia wra­że­nie upa­ja­nia się swo­im cier­pie­niem, nie wal­czy o uko­cha­ną, jest bier­ny. Jest też samot­ni­kiem, melan­cho­lik. Zna języ­ki obce, inte­re­su­je się lite­ra­tu­rą, w niej znaj­du­je odbi­cie wła­snych sta­nów emocjonalnych.


Lot­ta — uko­cha­na Wer­te­ra. Pięk­na cór­ka owdo­wia­łe­go ksią­żę­ce­go komi­sa­rza. Kobie­ta wraż­li­wa, sub­tel­na, pogod­na, sza­no­wa­na przez oto­cze­nie i pogod­na. Jest wier­ną narze­czo­ną Alber­ta, nie ule­ga namięt­no­ścią, ale Wer­te­ra obda­rza sym­pa­tią. Łączą ją z nim przy­jaźń opar­ta na “poro­zu­mie­niu dusz”, mają mię­dzy inny­mi wspól­ne zain­te­re­so­wa­nia lite­rac­kie. Po otrzy­ma­niu wie­ści o śmier­ci Wer­te­ra zachorowała. 


Albert — narze­czo­ny, w dal­szej czę­ści histo­rii mąż Lot­ty. Czło­wiek war­to­ścio­wy i szla­chet­ny. Zauwa­ża uczu­cie Wer­te­ra do Lot­ty, ale ufa uko­cha­nej, a Wer­te­ro­wi nie oka­zu­je nie­chę­ci. Nega­tyw­nie postrze­ga samo­bój­stwo. Jest racjo­nal­ny i taktowny. 


Wil­helm — wier­ny przy­ja­ciel Wer­te­ra, adre­sat więk­szo­ści jego listów. 

stresz­cze­nie: 

Wer­ter przy­by­wa do Wahl­he­im w celu zała­twia­nia spraw mająt­ko­wych mat­ki oraz ode­rwa­nia się od nie­daw­no zakoń­czo­ne­go roman­su. W tym okre­sie namięt­nie czy­ta dzie­ła Home­ra. Oko­li­ca robi na nim nie­sa­mo­wi­te wra­że­nie pięk­nem natu­ry. Pozna­je rów­nież lokal­ną spo­łecz­ność i uro­ki pro­ste­go, wiej­skie­go życia. Wkrót­ce pozna­je ksią­żę­ce­go komi­sa­rza, wdow­ca, ojca dzie­się­cior­ga dzie­ci. Przed zor­ga­ni­zo­wa­nym we wsi balem, spo­ty­ka po raz pierw­szy jego pięk­ną cór­kę — Lot­tę i zako­chu­je się w niej. Jego eufo­rycz­ny stan zako­cha­nia się, przy­ćmie­wa fakt, że dziew­czy­na ma narze­czo­ne­go, o któ­rym z czu­ło­ścią opo­wia­da. Podej­rze­wa, że dziew­czy­na odwza­jem­nia jego uczu­cie, ale popa­da w przy­gnę­bie­nia, wie­dząc o tym, jak waż­ny dla niej jest Albert. Odtąd Wer­ter mie­wa huś­taw­ki nastro­jów, a sytu­acja miło­sne­go trój­ką­ta sta­je się dla nie­go coraz bar­dziej przy­gnę­bia­ją­ca. Spo­tka­nia z Lot­tą i Alber­tem spra­wia­ją mu ból. Pod­czas jed­nej z wizyt, Wer­ter roz­ma­wia z Alber­tem na temat samo­bój­stwa, na któ­re­go temat męż­czyź­ni róż­nią się w poglą­dach. Albert sta­now­czo potę­pia takie roz­wią­za­nie pro­ble­mów, a Wer­ter daje jed­no­st­ce przy­zwo­le­nie w ramach pra­wa do decy­do­wa­nia o wła­snym losie. 


Wer­ter pró­bu­je wypla­tać się z trud­nej dla nie­go sytu­acji uczu­cio­wej. Wyjeż­dża z Wahl­he­im do nie­zna­ne­go dla czy­tel­ni­ka mia­sta. Na miej­scu podej­mu­je pra­cę pisa­rza przy posel­stwie. Zada­nia zawo­do­we go nudzą, a jego sto­sun­ki z posłem nie są naj­lep­sze. Draż­ni go nie­spra­wie­dli­wość spo­łecz­na, któ­rą odczuł tak­że oso­bi­ście. Z powo­du miesz­czań­skie­go pocho­dze­nia, został wypro­szo­ny ze spo­tka­nia towa­rzy­skie­go, w któ­rym udział bra­li wyłącz­nie ary­sto­kra­ci. Po tym zda­rze­niu skła­da dymi­sję i wyjeż­dża w rodzin­ne stro­ny, jed­nak w ser­cu cały czas nosi miłość do Lot­ty. Z tęsk­no­ty podej­mu­je decy­zje o powro­cie do Wahlheim. 


Po przy­jeź­dzie jego sta­ny depre­syj­nie znacz­nie się nasi­la­ją. Prze­sta­je widzieć w życiu cel. Jego kon­dy­cja psy­chicz­na jest spój­na z aktu­al­ny­mi zmia­na­mi w przy­ro­dzie, nasta­je jesień. Zastę­pu­je czy­ta­nie Home­ra, lek­tu­rą “Pie­śni Osja­na”, czy­li lite­ra­tu­rą mrocz­ną, któ­ra odzwier­cie­dla jego stan ducha. Spa­ce­ru­jąc, spo­ty­ka Hen­ry­ka — męż­czy­znę, któ­ry osza­lał z miło­ści do Lot­ty, został przez to wyrzu­co­ny z pra­cy. Wer­ter oba­wia się, że jego cze­ka taki wła­śnie los. Dowia­du­je się tak­że, że pozna­ny przez nie­go na począt­ku poby­tu w Wahl­he­im, paro­bek został wyda­lo­ny ze służ­by za miłość, jaką oka­zał gospo­dy­ni. Jego miej­sce zajął inny pra­cow­nik, któ­ry poślu­bił tę kobie­tę. Paro­bek z roz­pa­czy zamor­do­wał swe­go kon­ku­ren­ta. Wer­ter uspra­wie­dli­wia zabój­cę, ponie­waż popeł­nił ten czyn z miło­ści. W swo­im poglą­dzie jest osa­mot­nio­ny, bo ani Albert, ani komi­sarz nie podzie­la­ją jego zdania. 


Wer­ter coraz czę­ściej mie­wa natar­czy­we myśli samo­bój­cze. Porząd­ku­je swo­je spra­wy i pisze listy do Wil­hel­ma, w któ­rych dzię­ku­je przy­ja­cie­lo­wi za przy­jaźń i pro­si, aby ten zaopie­ko­wał się jego mat­ką. Następ­nie z wizy­tą uda­je się do Lot­ty, czy­ta jej swój prze­kład “Pie­śni Osja­na” i cału­je dziew­czy­ną. Lot­ta, po tym zda­rze­niu, zaka­zu­je mu dal­szych spo­tkań z nią. Albert wysy­ła słu­żą­ce­go z proś­bą o poży­cze­nie pisto­le­tów, z uwa­gi na rze­ko­mo pla­no­wa­ną podróż. O dwu­na­stej w nocy Wer­ter strze­la sobie w gło­wie. Nad ranem słu­żą­cy znaj­du­je ran­ne­go boha­te­ra (ubra­ne­go w swój tra­dy­cyj­ny strój, czy­li nie­bie­ski frak i żół­tą kami­zel­kę), a kil­ka­na­ście godzin póź­niej Wer­ter umie­ra. Zosta­je pocho­wa­ny w miej­scu, któ­re przed śmier­cią wybrał. Lot­ta na wieść o tym samo­bój­stwie cho­ru­je. Ani Albert, ani Lot­ta nie uczest­ni­czą w pogrze­bie Wer­te­ra. Nie bie­rze w nim udzia­łu żaden duchowny.

style/kierunki: 

  • chro­no­lo­gia akcji (eks­po­zy­cja, roz­wi­nię­cie akcji, punkt kul­mi­na­cyj­ny, roz­wią­za­nie akcji) 

  • zasto­so­wa­na zosta­ła klam­ra kompozycyjna

sym­bo­li­ka:

Miłość w powie­ści Goethe­go jest nie­speł­nio­na, przy­no­si cier­pie­nie. Ból ducho­wy, jakie­go doświad­cza głów­ny boha­ter, sym­bo­li­zu­je nie­speł­nio­ne ludz­kie pra­gnie­nia, któ­rych nie spo­sób prze­zwy­cię­żyć. Głów­ny boha­ter sta­je się ofia­rą miło­ści, a jedy­nym roz­wią­za­niem wyda­je się śmierć. 

moty­wy literackie:

  • miłość — uczu­cie nad­rzęd­ne, któ­re­go siły nie spo­sób opa­no­wać. Miłość nie­szczę­śli­wa wynisz­cza i pro­wa­dzi do zguby.

  • śmierć — Wer­ter odczu­wa tra­gizm swo­je­go losu, brak moż­li­wo­ści speł­nie­nia pra­gnień i głę­bo­ko wie­rzy, że śmierć jest jedy­nym rozwiązaniem.

  • samot­ność — głów­ny boha­ter świa­do­mie izo­lu­je się od ludzi, jest mizan­tro­pem (samot­ni­kiem), z uwa­gi na swój pesy­mi­stycz­ny odbiór rzeczywistości.

  • cier­pie­nie — jako nie­od­łącz­ny ele­ment życia głów­ne­go boha­te­ra. Powo­dem cier­pie­nia jest nad­wraż­li­wość, nie­speł­nio­na miłość i odrzu­ce­nie przez społeczeństwo. 

  • wędro­wiec — Wer­ter nazy­wa sie­bie piel­grzy­mem. Czę­sto zmie­nia miej­sce poby­tu, ale nigdzie nie czu­je się w dosta­tecz­nie dobrze. 

  • natu­ra — wraż­li­wość na pięk­ną przy­ro­dy i jej przemiany 

  • przy­jaźń — Wer­ter ma przy­ja­cie­la w oso­bie Wil­hel­ma, któ­re­go powie­rza swo­je naj­in­tym­niej­sze tajem­ni­ce i przeżycia

  • bunt — Wer­ter repre­zen­tu­je typ bun­tow­ni­ka, któ­ry sprze­ci­wia się porząd­ko­wi świata 

kon­tek­sty:

  • sen­ty­men­ta­lizm: Prąd lite­rac­ki, któ­ry kładł nacisk na ana­li­zę psy­chi­ki ludz­kiej, jego wewnętrz­nych prze­żyć. Sen­ty­men­ta­li­ści popie­ra­li potrze­bę potrze­ba bycia czło­wie­ka bli­sko z natu­rą. Przed­sta­wi­cie­lem tego prą­du był Jean Jacqu­es Rous­se­au, autor powie­ści epi­sto­lar­nej “Julia, nowa Heloiza”.

  • “Pie­śni Osja­na” autor­stwa szkoc­kie­go poety Jame­sa Mac­pher­so­na, wyda­ne zosta­ły w 1760 r. i opo­wia­da­ły o cza­sach średniowiecznych

  • IV cz. “Dzia­dów” A. Mic­kie­wi­cza — jako stu­dium nie­szczę­śli­wej miłości

  • “Kor­dian” J. Sło­wac­kie­go — boha­ter decy­du­je się na samo­bój­stwo z powo­du nie­speł­nio­nej miło­ści do Laury

  • “Ślu­by panień­skie” A. Fre­dry — paro­dia roman­tycz­ne­go kochan­ka. Miłość nie powin­na być źró­dłem cier­pie­nia, nale­ży wal­czyć o speł­nie­nie uczucia. 

co jesz­cze się oma­wia przy tej lekturze? 

Zna­cze­nie utworu: 


Powieść odzwier­cie­dla doświad­cze­nia całe­go poko­le­nia mło­dych roman­ty­ków i sta­ła się jed­ną z naj­słyn­niej­szych ksią­żek w lite­ra­tu­rze. Uzna­no ja za klu­czo­we dzie­ło okre­su “burzy i napo­ru” (“Sturm und Drang”), bo wyra­ża bunt prze­ciw­ko daw­nym spo­łecz­nym sche­ma­tom i pra­wo jed­nost­ki do samo­de­cy­do­wa­nia. Powieść wywo­ła­ła tak zwa­ną “gorącz­kę wer­te­row­ską” – mło­dzi ludzie zaczę­li naśla­do­wać styl Wer­te­ra, nosić wer­te­row­ski strój, odwie­dza­li nawet grób Jeru­sa­le­ma. Dzie­ło Goethe­go otwo­rzy­ło spo­łecz­ną dys­ku­sję na temat samobójstw.