Czym dla człowieka może być praca? Omów zagadnienie na podstawie Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

W historii ludzkości praca zyskała wiele znaczeń. Czasami bywała przedstawiana jako forma kary (np. jak w przypadku Syzyfa skazanego na wtaczanie głazu na szczyt góry), sposób na upokorzenie (mityczna historia o sprzątaniu stajni Augiasza przez Heraklesa) albo nawet jako narzędzie odczłowieczenia (by wspomnieć choćby o niemieckich obozach koncentracyjnych, gdzie jak na ironię widniało hasło „Arbeit macht frei”). Oczywiście nie brakuje również innych ujęć pracy – pozytywiści wierzyli, że tylko pracą u podstaw możliwe będzie odbudowanie silnej Polski, natomiast współcześnie uważa się, że praca jest podstawą dobrobytu każdego człowieka. Czy jednak tak jest naprawdę? Mnogość znaczeń pracy w historii i kulturze sprawia, że praca dla każdego może być czymś innym – ma zarówno wydźwięk pozytywny, jak i negatywny.

Rozwinięcie („Inny świat”):

Gustaw Herling-Grudziński w „Innym świecie”, opisując warunki panujące w obozie w Jercewie, przedstawił kilka koncepcji tego, czym dla człowieka może być praca. Warto zauważyć, że znaczenia pracy mogą być różne: z jednej strony jest to sposób na zniszczenie człowieka, z drugiej zaś – jedyna szansa na przeżycie dla jednostki znajdującej się w obozie pracy przymusowej.

Niewątpliwie praca może być narzędziem, za pomocą którego niszczy się człowieka. W „Innym świecie” przedstawiono makabryczny system pracy przymusowej dążący do pozbawienia więźniów nadziei na lepszy byt. Rosjanie zmuszali przetrzymywanych do ciężkich robót, za które wydzielali głodowe racje żywnościowe; wprowadzali jednocześnie terror, aby zmusić więźniów do pracy ponad siły.

Gustaw Herling-Grudziński opisał między innymi dzień pracy w brygadzie „lesorubów”, czyli w oddziale skierowanym do wyrębu lasów. Wskazywał, że Rosjanie celowo wyławiali najmłodszych i najsilniejszych ludzi z nowych transportów, aby „przepuścić ich przez las” – czyli zniszczyć fizycznie i psychicznie. Praca przy wyrębie była niezwykle eksploatująca, sam Gustaw nie spotkał nikogo, kto pracowałby w takich warunkach dłużej niż dwa lata. Zajęcie to było dodatkowo utrudnione ze względu na warunki – należało najpierw przejść ok. 6 kilometrów do „lesopowału”, a następnie praca odbywała się przez cały dzień na mrozie i w śniegu (więźniowie często byli zanurzeni w nim po pas). Co za tym idzie, po całym dniu wycinki pracownicy wracali całkowicie przemoczeni, głodni i zmęczeni. „Przepuszczenie przez las” miało więc służyć przede wszystkim stłamszeniu psychicznemu więźniów – musieli oni pracować ponad swoje siły, wyrabiając wygórowane normy.

Z drugiej strony jednak praca może być również źródłem nadziei, zwłaszcza gdy wykonywana jest w lżejszych warunkach i daje możliwość wyrobienia normy. Jedną z najbardziej pożądanych prac w obozie była ta w brygadzie tragarzy na bazie żywnościowej. Choć również nie była to praca lekka, wszyscy więźniowie marzyli o zdobyciu tej posady (była traktowana jako awans społeczny). Praca ta miała bowiem liczne zalety: od możliwości wyrabiania od 150% do 200% normy, dzięki czemu więźniowie mogli liczyć na przywileje (posiłki z tzw. „trzeciego kotła”, czyli największe porcje najlepszych produktów), przez możliwość kradzieży kawałków solonej ryby, mąki czy kartofli, aż po zalety psychologiczne. Gustaw Herling-Grudziński w rozdziale „Praca. Dzień po dniu” wspomniał bowiem o aspekcie godnościowym. Pisał, że „pracując w godzinach nadliczbowych, mieliśmy prawo wdawać się z naszymi przełożonymi współwięźniami, a często nawet z ludźmi wolnymi, w rokowania jak równi z równymi”. Tym samym pracownicy brygady tragarzy mogli cieszyć się z namiastki wolności.

Na uwagę zasługuje także fakt, że praca w realiach „Innego świata” była jedyną szansą na przeżycie. Więźniowie chorzy lub niezdolni do pracy trafiali do Trupiarni – dużego baraku położonego między kuchnią a pomieszczeniem dla ciężarnych kobiet, który często nazywany był „kresem wędrówki ziemskiej”. Herling-Grudziński pisał, że było to miejsce, do którego „kierowano więźniów […] przed ostatecznym skreśleniem z listy żywych”. Chociaż nie wykonywano tam męczących prac („Trupiarnia bowiem oznaczała tylko zwolnienie od tortury pracy”), to jednak życie w tym pomieszczeniu nie dawało nadziei. Więźniowie otrzymywali głodowe racje żywnościowe (na poziomie „drugiego kotła”), wyczuwalna była bliskość śmierci. Oczywiście można było opuścić ten barak, jednak udawało się to nielicznym – inni po prostu umierali. Można zatem wywnioskować, że zwolnienie od pracy oznaczało konieczność szykowania się na śmierć.

Kontekst:

Jeszcze inne znaczenie pracy dla człowieka dostrzec można na przykładzie postaci literackich lekarzy, czyli przedstawicieli zawodu wymagającego poświęceń. Widać to zarówno w „Dżumie” Alberta Camusa, jak i w „Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego. Doktor Rieux i Tomasz Judym są przykładami postaci, które dosłownie żyją swoją misją – zdają sobie sprawę z powagi ich zawodu i odpowiedzialności, jaka na nich ciąży. Chociaż można uznać ich pracę za obowiązek, to jednak ich wybory zostały zdeterminowane przede wszystkim przez pasję, jaką odczuwali, wykonując swoje obowiązki. Dzięki niej Tomasz Judym nie ustawał w wysiłkach na rzecz leczenia biednych, nawet pomimo nieprzychylnych komentarzy ze środowiska lekarskiego oraz konieczności porzucenia Joanny. W podobny sposób pasja zdeterminowała działania doktora Rieux – czuł, że musi pracować do utraty tchu, ponieważ „bakcyl dżumy” nigdy nie umrze. Pracował pomimo osobistej tragedii (śmierci żony) i sprawił, że praca była przestrzenią, w której mógł się realizować – nie czuł się w niej wyobcowany.

Zakończenie (podsumowanie):

Praca może mieć różne znaczenia dla człowieka. Przykłady z „Innego świata” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego pokazują, że symbolika pracy może być nawet sprzeczna – w końcu w obozie w Jercewie praca miała służyć wyniszczeniu więźniów, a jednocześnie była jedyną szansą dla nich na przeżycie. Rozumienie pracy może się różnić w zależności od okoliczności, dlatego należy uznać, że dla każdego człowieka może to być coś zupełnie innego.