autor: Dante Alighieri

M. Dante Alighieri

D. Dantego Alighieri

C. Dantemu Alighieri

B. Dantego Alighieri

N. Dantem Alighieri

Ms. Dantem Alighieri

W. Dante Alighieri


tytuł: „Boska komedia”

Dante nazwał utwór „Komedią”, bo zaczyna się smutno, ale kończy dobrze.

Epitet „boska” nadano w XVI w. z powodu kunsztu dzieła.


rodzaj: epika

gatunek: poemat

czas napisania: 1307-1321 r. (trudno powiedzieć)

czas wydania: 1472 r.

miejsce wydania: Foligno we Włoszech

język wydania: włoski, narodowy


geneza: ponoć chciał oddać hołd zmarłej Beatrycze, którą kochał i która pełniła tu rolę idealistycznej wizji miłości — muzy, a także pokazać ludziom, czym jest zło i jak mają wrócić na właściwą drogę, jeśli się zagubili — Alighieri został wygnany z Florencji (podobno z powodu defraudacji pieniędzy), nie było go stać na kaucję, więc już nigdy nie mógł wrócić do kraju, był skazany na wieloletnią tułaczkę (zmarł w Rawennie); ukazuje światopogląd epoki, późnośredniowieczne konflikty między cesarstwem a papiestwem.


czas akcji: noc z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek, 7 kwietnia 1300 r. (rok jubileuszowy)


miejsca akcji: 

Piekło — Inferno — pod ziemią, ma kształt zwężającego się ku dołowi stożka, prowadzi do niego brama, za nią znajdują się:

Przedpiekle, otchłań — miejsce dla ludzi, którzy unikali wyborów moralnych, uciekają nieustannie przed kąsającymi je owadami;

rzeka Acheront, przez którą przewoźnikiem jest Charon;

I krąg — Limbo, są w nim szlachetni i nieochrzczeni, żyjący przed Chrystusem;

II krąg — zmysłowi, nie potrafili opanować namiętności, smagani wiecznym wiatrem, Minos wyznacza i m kary;

III krąg, żarłocy, kąsani przez Cerbera, pełno błota i deszczu;

IV krąg, Plutona — skąpcy i rozrzutnicy, za karę toczą głazy po półkolu w przeciwnych kierunkach, a przy spotkaniu obrzucają się obelgami;

V krąg z rzeką Styks, gniewni, zazdrośni, pyszni, pesymiści, leniwi, grzęzną w Styksie;

mur i trzy Furie;

VI krąg — heretycy (w płonących grobach) i lichwiarze;

VII krąg — gwałtownicy, czyli występujący przeciwko bliźnim tyrani, skrytobójcy, mordercy i złodzieje, samobójcy — szarpani przez harpie, bluźniercy; strzeże ich Minotaur;

VIII krąg — ma 10 jarów, strzeżony przez Geriona — symbol obłudy, pochlebcy, fałszerze, uwodziciele, nierządnicy, podstępni, hipokryci, wróżbici, oszuści — gotujący się w smole, fałszywi doradcy, schizmatycy, fałszerze pieniędzy i alchemicy — cierpią na wodną opuchliznę;

IX krąg — sięga do środka Piekła, przenosi do niego gigant Anteusz, składa się z czterech podkręgów, są w nim duchy zdrajców, w rejonie Kaina są zdrajcy osób bliskich, w następnym zdrajcy ojczyzny, w trzecim zdrajcy przyjaciół, w czwartym (Giudecca) jest dno Piekła, w którym przebywa Lucyfer (zdrajca Boga), wszędzie jest lód, w paszczach ma Judasza, Marka Brutusa i Gajusza Kasjusza — przyjaciół Juliusza Cezara. ;

Tunel do przejścia na drugą półkulę Ziemi go Góry Czyśćcowej;

Brama czyśćcowa;

Siedem tarasów ułożonych wg grzechów głównych:

I zgrzeszyli pychą;

II zgrzeszyli zazdrością;

III zgrzeszyli gniewem;

IV — leniwi;

V — chciwi i rozrzutni;

VI — nieumiarkowani w jedzeniu i piciu;

VII — niepanujący nad zmysłowością.

Raj Ziemski — nie ma grawitacji, wszystko się unosi w powietrzu, rozmieszczony na planetach i składa się z 9 niebios:

I niebo Księżyca — dla tych, którzy nie dopełnili złożonych ślubów;

II niebo Merkurego dla czyniących dobro dla sławy;

III niebo Wenus dla miłujących;

IV niebo Słońce dla uczonych;

V niego Marsa dla wojowników i męczenników o wiarę;

VI niebo Jowisz dla sprawiedliwych i pobożnych;

VII niebo Saturn dla kontemplujących;

VII niebo stałych gwiazd dla tryumfujących, dusz odkupionych męką Chrystusa;

VIII niebo Primum Mobile — Empireum — dla aniołów i Boga, święci są ułożeni w Różę, w jej centrum jest Bóg.



problematyka:

Ukazano mentalność ludzi późnego odrodzenia, nie brak też komentarzy politycznych; człowiek, który nie przestrzega reguł boskich, będzie cierpiał; potępienie zła w każdej formie, grzech wiąże się z karą, a cnota zostanie wynagrodzona, jednak każdy dzięki pokucie może się wznieść do świętości, dobra, mądrości i piękna — dlatego poemat ma charakter uniwersalny. 


budowa:

1 pieśń wstępna + 3 księgi x 33 pieści = 100 pieśni. 

napisana tercyną — strofą trójwersową o rymach: aba, bcb, cdc (ułożone jak warkocz)

narrator: Dante, który opowiada o wędrówce w czasie przeszłym

bohater pierwszoplanowy: Dante/Pielgrzym


bohaterowie:

Poeta/Dante/Pielgrzym — ma 35 lat, zagubił się i stara się odnaleźć sens życia, rozpoczyna alegoryczną wędrówkę, odczuwa lęk, jest współczujący wobec bywalców Piekła, podróż go zmienia i gdy stanie przed obliczem Boga, będzie już innym człowiekiem. 

Wergiliusz — autor „Eneidy”, Rzymianin, wielki mistrz poezji, na prośbę Beatrycze prowadzi Dantego przez Piekło i Czyściec, udziela wielu rad, nie był jednak ochrzczony, bo urodził się przed Chrystusem, więc nie może wejść do Raju. 

Beatrycze Portinari — ukochana Dantego, Matka Boska za pośrednictwem św. Łucji wysyła ją jako przewodniczkę po Raju, wcielenie dobra, piękna i mądrości, przekazuje prawdy o życiu i śmierci; to miłość niespełniona i platoniczna, realizuje średniowieczną wizję idealistycznej miłości, muzy i obiektu uczuć;

Lucyfer — mieszka w dziewiątym kręgu Piekła, ma trzy głowy, jest pokryty futrem i pogrążony w lodzie, chce się z niego wyrwać i powoduje swoimi skrzydłami silny wiatr;

Ugolino — hrabia, za zdradę został ze swoimi dziećmi zamknięty w wieży i skazany na śmierć głodową, zjadł z głodu swoje dzieci i wnuki;

Św. Bernard z Clairaux — doprowadza Dantego przed oblicze Boga i wyprasza u Matki Boskiej, by Dante mógł zobaczyć Boga.


Spotkani w Piekle:

I krąg: Horacy, Homer, Owidiusz, Sokrates, Platon, Cezar, Elektra, Hektor, Eneasz, Wergiliusz

II krąg: Minos, Francesca de Rimini, Helena Trojańska, Achilles, Kleopatra, Parys, Tristan

VII krąg: Minotaur 

VII krąg: Jazon, papież Mikołaj III, Amfiaraos, Tyrezjasz, Diomedes, Ulisses

VIII krąg: Anteusz, Ugolino, 

IX krąg: Lucyfer, Judasz, Marek Brutus, Gajusz Kasjusz


Spotkani w Raju:

cesarz Justynian, Karol Martel, św. Tomasz z Akwinu, Jozue, Juda Machabeusz, Roland, Dawid, św. Benedykt, św. Bonawentura, św. Piotr, Archanioł Gabriel, św. Bernard z Clairvaux, Bóg (ukazany jako trzy kręgi, każdy z nich symbolizuje: Boga Ojca, Syna Bożego i Ducha Św.).


symbolika:

3 – miejsca, tercyna, księgi, po 33 wersy, 9 kręgów x3, 3 bestie, 3 paszcze, 3 zdrajców = Trójca Święta;

las — symbol zagubienia moralnego (stan psychiczny Dantego po śmierci Beatrycze);

pantera — symbol zmysłowości i braku umiaru;

lew — symbol pychy i przemocy;

wilczyca — symbol chciwości;

Wergiliusz — sztuka;

Beatrycze — czysta miłość, pomaga pokonać słabości i wzbić się do nieba, idealizowana;

empireum — właściwe niebo, siedziba błogosławionych i Boga samego;

wędrówka — droga do Boga, poznanie siebie i szukanie sensu świata (motyw homo viator); wędrówka człowieka przez życie;

kegi — szczeble poznania, można się wznosić w zgodzie z hierarchią wartości;

róża mistyczna — Matka Boska.


tekst przełomowy między średniowieczem a renesansem:

cechy średniowieczne

cechy renesansowe

teocentryzm

postaci mitologiczne i antyczne

nawiązania do Biblii i Apokalipsy

problematyka społeczna i polityczna, 

moralizatorstwo

wiara, że człowiek ma prawo do szczęścia, bohater współczuje potępionym

idealizacja

świeckość autora

hierarchizacja (miejsc i grzechów)

ziemski realizm

alegoryczność

język narodowy, a nie łacina (dialekt florencki)

symbolika trójek i budowa niczym katedry gotyckiej

motyw homo viatora — wędrowca, który poznaje też siebie


frazeologizm:

dantejskie sceny — wstrząsające, przerażające 


ważne cytaty:

Pierwsze wersy:

„W połowie wędrówki naszego życia znalazłem się w ciemnej dziczy, bo prosta droga była zgubiona” (tłum. Jarosław Mikołajewski)

Napis na bramie Piekła:

„Przeze mnie się idzie do bolesnego miasta, przeze mnie się idzie do wiecznego bólu, przeze mnie się idzie między zgubionych ludzi. Sprawiedliwość poruszyła moim wzniosłym twórcą, zrobiła mnie Boża moc, najwyższa mądrość i pierwsza miłość. Przede mną nie było rzeczy stworzonych, prócz tych, co wieczne, i ja trwam wieczna. Porzućcie każdą nadzieję wy, którzy wchodzicie” (tłum. Jarosław Mikołajewski).


nawiązania:

Jan Lechoń „Spotkanie”: https://wiersze.annet.pl/w,,17519

Tadeusz Różewicz „Brama”: https://malowane-wierszem.blogspot.com/2012/04/brama-tadeusz-rozewicz.html

malarstwo romantyczne ukazujące Ugolina: http://edusens.blogspot.com/2018/01/straszny-hrabia-ugolino-zaozyciel.html

Juliusz Słowacki „Anhelli” wędrówka z Szamanem przez Syberii

Zygmunt Krasiński „Nie-Boska komedia” – hrabia Henryk wędruje podobnie jak Dante w zaświatach po obozie rewolucjonistów, ale on w przeciwieństwie do Dantego przegra

Depeche Mode „Walking in My Shoes”: https://www.youtube.com/watch?v=GrC_yuzO-Ss


treść dostępna za darmo w serwisie Wolne Lektury: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/boska-komedia-wstep.html


Pytania testowe:

Wyjaśnij krótko symbole z „Boskiej komedii”: a) wilczyca b) lew c) pantera d) las e) trzy

Kim był Wergiliusz i jakie dzieło stworzył? Jaką funkcję pełni on w Boskiej komedii?

Kto w Boskiej komedii wg napisu na bramie do Piekła nazywany jest „najwyższą mądrością”?

Z ilu pieśni składa się Boska komedia?

Miejsce ostatecznej wędrówki Dantego znajdujące się poza czasem i przestrzenią nazywa się Empirium, co to znaczy?

Kto wraz z Szatanem znajduje się na samym dole piekła? Podaj imiona tych osób.

Dlaczego Wergiliusz nie może być przewodnikiem Dantego po Raju?

Wyjaśnij, czym jest tercyna.

W kontekście poematu wytłumacz zwrot dantejskie sceny.

Opisz dokładnie wygląd władcy piekła.

Dante to imię czy nazwisko poety.

Kim byli: Ugolino i Ulisses?

Wypisz elementy kultury antycznej i kultury chrześcijańskiej


Biografia Alighieri wydana przez Wydawnictwo MARGINESY: 

Alessandro Barbero “Dante”

https://marginesy.com.pl/sklep/produkt/133486/dante


Nowy przekład wydany przez Wydawnictwo Literackie:

Jarosław Mikołajewski

https://www.wydawnictwoliterackie.pl/produkt/3961/boska-komedia

Animacja: „Dante’s Inferno: An Animated Epic”: