Henryk Sienkiewicz „W pustyni i w puszczy” – omówienie i streszczenie

Poję­cia:

egzo­ty­ka — ogół cech typo­wych dla kra­jów o odmien­nym kli­ma­cie, kra­jo­bra­zie i kul­tu­rze, np. 

• bra­ter­stwo krwi: “[...] zabił koź­lę i pokro­ił jego wątro­bę, póź­niej naciął ramię Kale­go, skro­pił jego krwią kawa­łem wątro­by, któ­rą zjadł M’rua. Następ­nie kawa­łek wątro­by z krwią kró­la wio­ski musiał zjeść Kali — w ten spo­sób zosta­li brać­mi krwi”. 

• świę­te miej­sca: “Gdy Kali popro­sił Sta­sia, by ten pomógł ludo­wi Wa-himów w woj­nie z Sam­bu­ru, chło­piec nie chciał tego zro­bić, ponie­waż czuł się odpo­wie­dzial­ny za Nel. Wte­dy Kali opo­wie­dział Sta­sio­wi o miej­sco­wo­ści Luela ucho­dzą­cej za świę­te miej­sce — tam pod­czas dłu­gich wojen kobie­tom nie mogła stać się żad­na krzyw­da. Staś posta­no­wił zapro­wa­dzić Nel do Lueli, pomóc Wa-himom, a potem pogo­dzić zwa­śnio­ne ludy”.

• nie­wol­nic­two i losy nie­wol­ni­ków: “Gdy Kali zosta­je kró­lem Wa-himów, wzię­ci do nie­wo­li jeń­cy wojen­ni z ple­mie­nia Sam­bu­ru mają zostać stra­ce­ni. Taka była tra­dy­cja, gdy­by Kali tego nie uczy­nił, lud nie sza­no­wał­by go jako kró­la. Staś wpły­nął na zmia­nę decy­zji Kalego”.

• fata­mor­ga­na — zja­wi­sko optycz­ne powsta­ją­ce na pusty­ni lub na morzu, to złu­dze­nie pole­ga na uka­zy­wa­niu się w powie­trzu wie­lo­krot­nych, zmie­nia­ją­cych się obrazów.

• burza pia­sko­wa — zja­wi­sko wystę­pu­ją­ce na pusty­ni, sil­ny wiatr uno­si olbrzy­mie ilo­ści pia­sku lub pyłu „W odda­li poja­wi­ła się jak­by ciem­na chmu­ra, któ­ra czy­ni­ła się w oczach coraz wyż­szą i zbli­ża­ła się do kara­wa­ny. Poru­szy­ły się też naokół naj­bliż­sze fale powie­trza i nagle podmu­chy poczę­ły skrę­cać pia­sek. Tu i ówdzie two­rzy­ły się lej­ki, jak­by ktoś wier­cił kijem powierzch­nię pusty­ni. Miej­sca­mi wsta­wa­ły chyb­kie wiry, podob­ne do kolu­mie­nek cien­kich u spodu, a roz­wia­nych jak pió­ro­pu­sze w górze. Ale wszyst­ko to trwa­ło przez jed­no mgnie­nie oka. Chmu­ra, któ­rą pierw­szy ujrzał prze­wod­nik wiel­błą­dów, nad­le­cia­ła z nie­po­ję­tą szyb­ko­ścią. W ludzi i zwie­rzę­ta ude­rzy­ło jak­by skrzy­dło olbrzy­mie­go pta­ka. W jed­nej chwi­li oczy i usta jeźdź­ców napeł­ni­ły się kurza­wą. Tuma­ny pyłu zakry­ły nie­bo, zakry­ły słoń­ce i na świe­cie uczy­nił się mrok. Ludzie poczę­li tra­cić się z oczu, a naj­bliż­sze nawet wiel­błą­dy maja­czy­ły jak we mgle. Nie szum — bo na pusty­ni nie ma drzew — ale huk wichru głu­szył nawo­ły­wa­nia prze­wod­ni­ka i ryk zwie­rząt. W powie­trzu czuć było taką woń, jaką wyda­je czad węgli. Wiel­błą­dy sta­nę­ły i odwró­ciw­szy się od wia­tru, powy­cią­ga­ły dłu­gie szy­je w dół, tak że noz­drza ich doty­ka­ły pra­wie pia­sku. [...] Nasta­ła chwi­lo­wa cisza, lecz rudy mrok roz­pra­szał się bar­dzo powo­li, albo­wiem słoń­ce nie mogło prze­bić się przez tuma­ny zawie­szo­ne w powie­trzu. Grub­sze i cięż­sze dro­bin­ki pia­sku poczę­ły jed­nak opa­dać. Napeł­ni­ły one wszyst­kie szpa­ry i zała­ma­nia w sio­dłach i zatrzy­my­wa­ły się w fał­dach odzie­ży. Ludzie i zwie­rzę­ta za każ­dym odde­chem wcią­ga­li pył, któ­ry draż­nił ich płu­ca i skrzy­piał w zębach”. 

• pora deszczowa/dżdżysta — okres w roku pełen nie­ustan­nych i głę­bo­kich opa­dów desz­czu: „Pora dżdży­sta roz­po­czę­ła się na dobre, ale nie były to nasze dłu­gie, jesien­ne desz­cze, w cza­sie, któ­rych nie­bo zawle­ka się ciem­ny­mi chmu­ra­mi i nud­na, uciąż­li­wa sło­ta trwa przez całe tygo­dnie. Tu kil­ka­na­ście razy na dzień wiatr prze­pę­dzał po nie­bie wzdę­te obło­ki, któ­re zle­wa­ły zie­mię obfi­cie, po czym znów roz­bły­ski­wa­ło słoń­ce, jasne, jak­by świe­żo wyką­pa­ne i zale­wa­ło zło­tym świa­tłem ska­ły, rze­kę, drze­wa i całą dżun­glę. Tra­wy rosły pra­wie w oczach. Drze­wa pokry­wa­ły się obfit­szym liściem i nim sta­ry owoc opadł, two­rzy­ły się zawiąz­ki na nowy. Powie­trze, z powo­du zawie­szo­nych w nim igie­łek wody, uczy­ni­ło się tak prze­źro­czy­ste, że nawet odle­głe przed­mio­ty sta­wa­ły się zupeł­nie wyraź­ne i wzrok się­gał w nie­zmier­nie dale­ką prze­strzeń. Na nie­bie roz­wie­sza­ły się cud­ne, sied­mio­barw­ne tęcze, a wodo­spad był pra­wie cią­gle w nie ubra­ny. Krót­ko trwa­ją­ce ran­ne i wie­czor­ne zorze gra­ły tysią­ca­mi tak świet­nych bla­sków, że nawet i w Pusty­ni Libij­skiej dzie­ci nie widzia­ły nic podob­ne­go. Naj­niż­sze, bli­skie zie­mi obło­ki bar­wi­ły się wiśnio­wo, gór­ne, lepiej oświe­co­ne, roz­le­wa­ły się na kształt jezior z pur­pu­ry i zło­ta, a drob­ne, weł­ni­ste chmur­ki mie­ni­ły się jak rubi­ny, ame­ty­sty i opa­le. Noca­mi, mię­dzy jed­ną falą dżdżu a dru­gą, księ­życ zmie­niał w bry­lan­ty kro­ple rosy wiszą­ce na liściach mimoz i aka­cyj, a świa­tło zodia­kal­ne świe­ci­ło w odświe­żo­nym powie­trzu jaśniej niż w innych porach roku”

• cho­ro­by takie jak mala­ria (wywo­ły­wa­na przez wewnątrz­ko­mór­ko­we­go pier­wot­nia­ka z gatun­ku zarodź­ców, prze­no­szo­ne­go przez koma­ra widlisz­ka) zwa­na też febrą, śpiącz­ka (cho­ro­ba wywo­ły­wa­na przez paso­ży­ty prze­no­szo­ne przez muchy tse-tse: „Staś zro­zu­miał tak­że, albo­wiem jesz­cze w Port-Saidzie sły­szał wie­lo­krot­nie o musze afry­kań­skiej, zwa­nej tse-tse, któ­ra jest tak strasz­li­wą pla­gą nie­któ­rych oko­lic, że tam, gdzie ona miesz­ka sta­le, Murzy­ni nie posia­da­ją wca­le bydła, a tam, gdzie wsku­tek pomyśl­nych chwi­lo­wych warun­ków roz­mno­ży się nie­spo­dzia­nie, bydło ginie. Koń, wół lub osioł, ukłu­ty przez tse-tse, mar­nie­je i zdy­cha w cią­gu dni kil­ku­na­stu, cza­sem w cią­gu dni kil­ku. Zwie­rzę­ta miej­sco­we rozu­mie­ją też nie­bez­pie­czeń­stwo, jakie im od niej zagra­ża, zda­rza się bowiem, że całe sta­da wołów, gdy przy wodo­po­ju usły­szą jej brzę­cze­nie, wpa­da­ją w sza­lo­ną trwo­gę i roz­bie­ga­ją się na wszyst­kie stro­ny”), cho­le­ra – ostra i zaraź­li­wa cho­ro­ba zakaź­na prze­wo­du pokar­mo­we­go, któ­rej przy­czy­ną jest spo­ży­cie ska­żo­ne­go pokar­mu lub wody.

fau­na — ogół zwie­rząt na danym obsza­rze lub w danym okre­sie, np. wiel­błąd, lew, słoń, antylopa.

flo­ra — ogół roślin wystę­pu­ją­cych w okre­ślo­nym miej­scu, śro­do­wi­sku lub epo­ce geo­lo­gicz­nej; roślin­ność, np. baobab, aka­cja, drze­wo chlebowe.