Dlaczego szukanie informacji na własną rękę może być niebezpieczne?

Wyobraź sobie, że przy­cho­dzisz do jasno­wi­dza, aby poznać swo­ją przy­szłość. Ten, korzy­sta­jąc z róż­nych socjo­tech­nik, wygła­sza 10 ogól­ni­ko­wych zdań. Po kil­ku mie­sią­cach życie wery­fi­ku­je jego prze­wi­dy­wa­nia i… oka­zu­je się, że w 5 przy­pad­kach miał rację, nato­miast w 5 – zupeł­nie się pomy­lił. Któ­rą infor­ma­cję lepiej zapamiętasz? 

Tę, że aż pięć razy jasnowidz przewidział przyszłość, czy tę, że jego skuteczność wynosiła ledwie 50%?

Czło­wiek ma ewo­lu­cyj­ną skłon­ność do poszu­ki­wa­nia tych infor­ma­cji, któ­re potwier­dza­ją nasze wcze­śniej­sze prze­ko­na­nia. Zapa­mię­tu­je­my wybra­ne zda­rze­nia i nada­je­my im znacz­nie więk­sze zna­cze­nie, niż mia­ły w rze­czy­wi­sto­ści – jed­no­cze­śnie igno­ru­je­my gło­sy, któ­re pod­wa­ża­ją nasze założenia.

A win­ny tego wszyst­kie­go jest… efekt potwier­dze­nia.

Czym jest efekt potwierdzenia?

Efekt potwier­dze­nia może wystę­po­wać na trzech płaszczyznach:

• poszu­ki­wa­nie infor­ma­cji – selek­cja źró­deł i sku­pia­nie się jedy­nie na tych, któ­re potwier­dza­ją nasze przekonania
  
• inter­pre­ta­cja infor­ma­cji – uzna­wa­nie dys­ku­syj­nych infor­ma­cji za dowo­dy na słusz­ność naszej hipotezy
  
• zapa­mię­ta­nie infor­ma­cji – wypar­cie ze świa­do­mo­ści tych infor­ma­cji, któ­re prze­czą naszym przekonaniom
  

Rashi Sir­de­sh­pan­de w książ­ce „Dobre wia­do­mo­ści, czy­li dla­cze­go świat wca­le nie jest taki zły” przy­wo­łu­je przy­kład teo­rii spi­sko­wej, zgod­nie z któ­rą lądo­wa­nie na Księ­ży­cu było misty­fi­ka­cją. Tim Har­ford w “Jak ogar­nąć świat
i odróż­nić fak­ty od wyobra­żeń” pisze nato­miast, że nawet tak uwiel­bia­ne przez wszyst­kich sta­ty­sty­ki kła­mią, gdy tyl­ko przyj­rzy­my im się bliżej. 

Jest znacz­nie bar­dziej praw­do­po­dob­ne, że oso­by podzie­la­ją­ce ten pogląd udo­stęp­nią lub sko­men­tu­ją taki post, a arty­kuł wska­zu­ją­cy na pew­ne nie­ja­sno­ści będzie nato­miast inter­pre­to­wa­ny jako dowód na mistyfikację.

Efekt potwierdzenia sprawia, że zamykamy się w bańkach informacyjnych. Korzystamy ze źródeł informacji, które podzielają nasze przekonania (i to samo robimy ze swoimi znajomymi). 

Algo­ryt­my plat­form spo­łecz­no­ścio­wych nato­miast pro­po­nu­ją nam kolej­ne tre­ści utwier­dza­ją­ce w naszych poglądach.

POZYTYWNE SKUTKI BANIEK INFORMACYJNYCH

• bez­pie­czeń­stwo
  
• poczu­cie sen­sow­no­ści wła­snych poglądów
  

NEGATYWNE SKUTKI BANIEK INFORMACYJNYCH

• ogra­ni­cze­nie do wła­snej perspektywy
  
• poczu­cie wyższości
  

Jak uniknąć zamknięcia w bańce informacyjnej i nie dać się efektowi potwierdzenia?

Na to nie­ste­ty nie ma uni­wer­sal­nej rady. Nie ist­nie­je ide­al­ne roz­wią­za­nie – kry­tycz­ne myśle­nie wyma­ga bowiem roz­pa­try­wa­nia wie­lu punk­tów widze­nia i jest czasochłonne. 

Mimo to jednak warto zadać sobie następujące pytania:

• Czy w innych źró­dłach infor­ma­cja brzmi tak samo? Jeśli nie, czym się róż­nią obie wersje?
  
• Jakie są poglą­dy osoby/strony udo­stęp­nia­ją­cej daną informację?
  
• Z jakiej pozy­cji wypo­wia­da się oso­ba piszą­ca informację?
  
• Czy infor­ma­cja jest weryfikowalna?
  
• Co na ten temat mówią bada­nia naukowe?
  
• Czy infor­ma­cja może być udo­stęp­nia­na, aby kogoś skrzywdzić?
  
• Czy infor­ma­cja rze­czy­wi­ście potwier­dza moje poglądy?
  
• Czy mogę to spró­bo­wać obiek­tyw­nie zweryfikować?
  

A w razie pro­ble­mów pamię­taj o pora­dzie, któ­rą ser­wu­je Łona:

Kie­dy wszy­scy wokół cie­bie rów­niu­teń­ko idą,
przy­ja­cie­lu, ty bądź uprzej­my
mieć wąt­pli­wość

Kie­dy wszy­scy oprócz cie­bie rów­niu­teń­ko idą,
przy­ja­cie­lu, ty bądź uprzej­my
mieć wąt­pli­wość