Gatunek literacki „Pana Tadeusza”

EPOS/EPOPEJA

• zaczerpnięty z antyku, na wzór wielkich eposów: „Iliady”, „Eneidy”;

• liczba ksiąg w eposie dzieli się przez sześć, w „Panu Tadeuszu” mamy dwanaście ksiąg;

• zwykle heksametr daktyliczny — w „Panu Tadeuszu” jest to trzynastozgłoskowiec (13 sylab w wersie, ze średniówką po siódmej sylabie): „Litwo ojczyzno moja, ty jesteś, jak zdrowie; ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił” 

Wyjątek: niecały „Pan Tadeusz” został napisany trzynastozgłoskowcem: we fragmentach zawierających spowiedź Jacka Soplicy, który umiera postrzelony w płuca — jest siedem sylab w wersie, czasami mniej, wielokropki (gdy się umiera, to trudno mówić trzynastozgłoskowcem), a w epilogu jest jedenaście sylab w wersie. 

• porównania homeryckie — rozbudowane porównania na minimum pięć wersów, które odnoszą się do przyrody;

• inwokacja — rozbudowana apostrofa, czyli zwrot do adresata. W inwokacjach poprzedzających znane eposy adresatem jest Bóg, ojczyzna albo muza, w “Panu Tadeuszu” mamy Litwę, i Matkę Boską (Jasnogórską i Ostrobramską);

• narrator obiektywny i trzecioosobowy;

Wyjątek: w „Panu Tadeuszu” występuje też narrator pierwszoosobowy, uczestnik wydarzeń: „I ja tam z gośćmi byłem, miód i wino piłem, A com widział i słyszał, w księgi umieściłem”.

• poemat heroiczny, czyli w narracji o bohaterach występuje patos (podniosły styl) – tu jest patos w mówieniu o postaciach patriotów, ale nie brak też komizmu sytuacyjnego;

• muszą być sceny batalistyczne (bitwa) – mamy tu bitwę szlachty z Moskalami i zajazd;

• musi być ukazane ważne wydarzenia dla danej społeczności — w „Panu Tadeuszu” obserwujemy proces odchodzenia formacji szlachty staropolskiej i wprowadzenie nowych zwyczajów, ponieważ „Pan Tadeusz” kończy się uwłaszczeniem chłopów (uprawiane przez nich ziemie, które należały do szlachty, przechodzą w ich ręce; zniesiono też obciążenia feudalne), czyli nadchodzą nowe czasy bez niewolnictwa; 

• bohater zbiorowy, czyli szlachta; 

• retardacje — mistrzostwo opisów, które spowalniają bieg akcji — bohaterowie w pędzie wydarzeń zatrzymują się i podziwiają przyrodę, mamy opisy burzy;

• liczne epitety stałe;

• antropomorfizacja i personifikacja przyrody.