George Gordon Byron — Giaur

autor:

Geo­r­ge Gor­don Byron

tytuł:

“Giaur”

rodzaj lite­rac­ki:

połą­cze­nie ele­men­tów epi­ki i liryki

gatu­nek literacki:

powieść poetyc­ka 

data wyda­nia:

1813 r. 

epo­ka literacka:

roman­tyzm

miej­sce wydania:

Wiel­ka Brytania

czas akcji:

koniec XVIII w. 

miej­sce akcji:

grec­kie wyspy

gene­za:

Byron wydał swo­ją powieść dwa lata po powro­cie z podró­ży na Wschód. Po pierw­szym wyda­niu powie­ści w 1813 r. zosta­ło wyda­nych aż dzie­więć kolej­nych wydań (Byron w każ­dym z nich nano­sił popraw­ki). Pol­skie wyda­nie uka­za­ło się w 1834 r. Wów­czas uka­zał się rów­nież tomik poezji Byro­na prze­tłu­ma­czo­ny przez A. Mickiewicz. 

pro­ble­ma­ty­ka:

• nie­szczę­śli­wa miłość — na dro­dze do szczę­ścia Giau­ra i Leili sta­nę­ły nor­my spo­łecz­ne i zakazy 

• samot­ność Giau­ra — utwór jest histo­rią czło­wie­ka, któ­ry jest opusz­czo­ny. Giaur jest wyob­co­wa­ny z powo­du utra­ty uko­cha­nej, ale rów­nież z uwa­gi na swo­ją reli­gię, pocho­dze­nie, a tak­że wła­sne decy­zje i czyny.

• wol­ność jed­nost­ki — Giaur jest przy­kła­dem wal­ki o speł­nie­nie wła­snych pra­gnień i o szczę­ście wbrew prze­ciw­no­ściom i zaka­zom. Jego histo­ria przed­sta­wia kon­flikt mię­dzy jed­nost­ką a spo­łecz­no­ścią, w któ­rej żyje. 

• róż­ni­ce kul­tu­ro­we — autor poru­szył pro­ble­ma­ty­kę róż­nic w podej­ściu do reli­gii, tra­dy­cji oraz hono­ru mię­dzy czło­wie­kiem Zacho­du i Wschodu

typ nar­ra­cji:

nar­ra­cja trze­cio­oso­bo­wa (nar­ra­tor wszechwiedzący)

język:

• poetyc­ki

• lirycz­na subiek­ty­wi­za­cja nar­ra­cji (nar­ra­tor ujaw­nia swo­je poglą­dy i dzie­li się emocjami)

• frag­men­ta­rycz­ność, nie­ja­sno­ści w prze­bie­gu fabu­ły, niedomówienia

boha­te­ro­wie: (wg wzo­ru: Imię Nazwi­sko — opis postaci).

Giaur — boha­ter baj­ro­nicz­ny, utoż­sa­mia­ny z boha­te­rem roman­tycz­nym. Jest chrze­ści­ja­ni­nem. Jego dzia­ła­niem kie­ru­je miłość do Leili. Po stra­cie uko­cha­nej doko­nu­je zemsty. Po zabi­ciu Has­sa­na ukry­wa się w klasz­to­rze. Izo­lu­je się, jest tajem­ni­czy, ukry­wa się przed ludź­mi. Nie może pogo­dzić się z tym, co się sta­ło. Umie­ra. Jest pocho­wa­ny w ano­ni­mo­wym grobie. 

Has­san — turec­ki przy­wód­ca. Mąż Leili. Nie potra­fi pogo­dzić się ze zdra­dą żony. Z uwa­gi na swo­ją wia­rę i kul­tu­rę, w jakiej żyje (odmien­ną od kul­tu­ry zachod­niej), decy­du­je się ska­zać żonę na śmierć. 

Leila — pięk­na żona Has­sa­na, Gruzinka. 

stresz­cze­nie: 

“Giaur” Byro­na poprze­dza przed­mo­wa auto­ra, w któ­rej nakre­śla on część histo­rii oraz wska­zu­je miej­sce i czas akcji — koniec XVIII w., Gre­cja (Wyspy Joń­skie są wów­czas pod pano­wa­niem Rze­czy­po­spo­li­tej Wenec­kiej). Przy­wo­ła­na zosta­je rów­nież postać Temi­sto­kle­sa, słyn­ne­go grec­kie­go przy­wód­cy, któ­ry zwy­cię­żył z Per­sa­mi pod Sala­mi­ną. Byron sta­wia pyta­nie, czy wkrót­ce poja­wi się następ­ny Temi­sto­kles. Moż­na to inter­pre­to­wać, jako porów­na­nie Giau­ra do Temi­sto­kle­sa lub że Giaur jest kolej­nym wcie­le­niem tego wodza. 

Autor opi­su­je nie­zwy­kłą i pięk­ną przy­ro­dę grec­kich wysp. Jed­no­cze­śnie w tej czę­ści utwo­ru zosta­ły przed­sta­wio­ne roz­wa­ża­nia na temat roli czło­wie­ka w świe­cie, jako jed­nost­ki wywo­łu­ją­cej cha­os. Gre­cja to kraj boha­te­rów, cze­go potwier­dze­niem jest wspo­mnia­na pieśń tyr­tej­ska, wzy­wa­ją­ca do wal­ki za ojczy­znę. Byron nawią­zu­je do wal­ki muzuł­ma­nów z chrze­ści­ja­na­mi, uka­zu­jąc kon­tekst poli­tycz­ny wydarzeń.

Giaur jedzie na koniu po zbo­czu. Jest nie­spo­koj­ny i zagnie­wa­ny, choć nie zosta­je wyja­śnio­ne dla­cze­go. Jed­no­cze­śnie autor wspo­mi­na Has­sa­na, wodza turec­kie­go. Opo­wia­da o jego dzie­ciń­stwie, któ­re upły­nę­ło w dostat­ku. Jego szczę­ście koń­czy się, kie­dy w życiu nasta­je pust­ka. Nar­ra­tor wska­zu­je, że momen­tem prze­ło­mo­wym dla Has­sa­na jest widok wypro­wa­dza­nej z pała­cu kobie­ty, któ­rą ska­za­no na śmierć. Nie wia­do­mo, dla­cze­go mia­ła zgi­nąć. Autor wspo­mi­na w tym miej­scu powie­ści o wal­ce Giau­ra z Hassanem. 

Poja­wia­ją się Tur­cy, któ­rzy wyrzu­ca­ją do morza worek. Nar­ra­tor wska­zu­je, że praw­do­po­dob­nie jest w nim uwię­zio­na kobie­ta. Szyb­ko jed­nak autor wra­ca do wąt­ku Has­sa­na. Boha­ter stra­cił radość z życia po tym, jak znik­nę­ła jego żona, Leila. Była ona dla tego wodza naj­waż­niej­szą kobie­tą w hare­mie. Pozna­je­my opo­wieść o tym, jak Leila ucie­kła (w prze­bra­niu chłop­ca) razem z kochan­kiem — Giau­rem. Has­san wraz z oddzia­łem wyru­sza na poszu­ki­wa­nia ucie­ki­nie­rów. Wkrót­ce jego oddział zosta­je zaata­ko­wa­ny przez Giau­ra i jego ludzi. W trud­nej wal­ce Has­san zosta­je poko­na­ny przez Giau­ra. Jed­nak zwy­cięz­ca nie odczu­wa satys­fak­cji. Dowia­du­je­my się, że Leila zosta­ła na roz­kaz Has­sa­na uto­pio­na. Wal­ka Giau­ra była zatem zemstą za śmierć Leili. Giaur ucie­ka i pełen roz­pa­czy roz­po­czy­na tułacz­kę po świecie. 

Posła­niec przy­no­si mat­ce Has­sa­na wie­ści o śmier­ci jej syna. Nar­ra­tor wska­zu­je na per­spek­ty­wę Tur­ków jako muzuł­ma­nów. W świe­tle ich pra­wa za nie­wier­ność wobec męża kobie­tę powin­na spo­tkań kara osta­tecz­na. Has­san jest przed­sta­wio­ny jako czło­wiek szla­chet­ny, prze­strze­ga­ją­cy przy­ję­tych reguł wspól­no­ty. Giaur jest przez nar­ra­to­ra kry­ty­ko­wa­ny i ska­za­ny na wiecz­ny nie­po­kój — na bycie upio­rem za to, że wpu­ścił zło do swe­go serca. 

Od śmier­ci Leili upły­nę­ło 6 lat. Giaur zamiesz­kał w klasz­to­rze. Nęka­ny jest przez myśli samo­bój­cze, bar­dzo cier­pi. Nie jest w sta­nie pogo­dzić się ze stra­tą uko­cha­nej. Nar­ra­tor pod­kre­śla, że Giaur nigdy nie uciek­nie od prze­szło­ści i nigdy nie zazna uko­je­nia swe­go bólu.

Giaur przy­stę­pu­je do spo­wie­dzi. Pod­czas sakra­men­tu mówi, że nicze­go nie żału­je, bo dzię­ki miło­ści do Leili na chwi­lę zaznał raju. Jed­no­cze­śnie obwi­nia się za śmierć uko­cha­nej. Zda­je sobie spra­wę, że gdy­by nie ta miłość, Leila nie zosta­ła­by uto­pio­na. Widocz­ny  jest kon­trast mię­dzy peł­nym emo­cji, roz­dar­tym wewnętrz­nie Giau­rem, a spo­koj­nym, mil­czą­cym mni­chem. Giaur wyczu­wa, że cze­ka na nie­go śmierć. Pro­si o pro­sty pogrzeb i krzyż przy jego gro­bie. Chce rów­nież, aby miej­sce jego pochów­ku nie mia­ło tablicz­ki, któ­ra zdra­dza­ła­by tajem­ni­cę jego toż­sa­mo­ści. Giaur umiera. 

style/kierunki: 

“Giaur” Byro­na w peł­ni reali­zu­je zało­że­nia epo­ki roman­ty­zmu w lite­ra­tu­rze. Utwór jest wzo­rem powie­ści romantycznej.

sym­bo­li­ka:

• wal­ka o wol­ność — tutaj o wal­ce naro­du grec­kie­go, ale każ­dy odczy­ty­wał ten tekst, jako prze­jaw wal­ki o wol­ność, któ­ra odby­wa­ła się w całej Euro­pie; w tłu­ma­cze­niu Ada­ma Mic­kie­wi­cza mia­ła to być wal­ka o wol­ność od zaborców

moty­wy literackie:

• nie­szczę­śli­wa miłość

• prze­mia­na wewnętrzna

• bunt

• zemsta

• śmierć

• cier­pie­nie

• sza­leń­stwo

• samot­ność 

• zbrod­nia

kon­tek­sty:

orien­ta­lizm – fascy­na­cja kul­tu­rą Wscho­du, języ­kiem, krajobrazami

boha­ter baj­ro­nicz­ny — łączy w sobie cechy czło­wie­ka peł­ne­go uczuć, wędrow­ca żyją­ce­go w bli­sko­ści z natu­rą, ale też bun­tow­ni­ka, zbrod­nia­rza, samot­ni­ka i ego­isty. Ma on ska­zę na sumie­niu przez doko­na­nie w swo­im życiu zbrod­ni. Boha­ter baj­ro­now­ski sprze­ci­wia się moral­no­ści i zasa­dom obo­wią­zu­ją­cym w jego epo­ce. Z uwa­gi na swo­je wyczu­le­nie na fałsz i krzyw­dy, odsu­wa się od świa­ta, zosta­jąc w samot­no­ści ze swym bólem, któ­ry zda­je się nie mieć końca. 

• boha­ter baj­ro­nicz­ny w “Panu Tade­uszu” czy­li Jacek Soplica

• orien­ta­lizm w “Sone­tach krym­skich” Ada­ma Mickiewicza

co jesz­cze się oma­wia przy tej lekturze? 

Tłu­ma­czem był Adam Mic­kie­wicz i w tym tłu­ma­cze­niu jest wie­le z Ada­ma i pol­skie­go romantyzmu

cie­ka­wost­ka:

Giaur — ozna­cza innowiercę/niewiernego. Muzuł­ma­nie okre­śla­li tym sło­wem ludzi inne­go wyzna­nia. Tak nazy­wa głów­ne­go boha­te­ra nar­ra­tor, a zatem opo­wieść pozna­je­my z per­spek­ty­wy muzuł­ma­ni­na. Praw­dzi­we imię boha­te­ra tak napraw­dę jest nieznane.