lektury bohaterów

„Latarnik” Henryk Sienkiewicz – Skawiński dostaje wraz z paczką z jedzeniem kilka książek i jedną z nich jest “Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, bohater zaczytuje się w epopei, wzrusza się i rozmarza, bo przypomina sobie ojczyznę, którą opuścił na wiele lat.

„Syzyfowe prace” Stefan Żeromski – Zygier na lekcji języka polskiego recytuje “Redutę Ordona” Adama Mickiewicza bohaterowie czytali też inne książki patriotyczne u Gontali na strychu, które Andrzej Radek wykradał z domu Płoniewiczów; sam czyta Mickiewicza, Słowackiego i “Historie powstania listopadowego” Maurycego Mochnackiego, Szekspira, Balzaka i Hugo. Ich lektury miały być buntem wobec zaborcy i rusyfikacji. 

“Kamienie na szaniec” Aleksander Kamiński – Jan Bytnar (Rudy) na łożu śmierci chce posłuchać po raz ostatni poematu Juliusza Słowackiego pt. “Testament mój”, w którym pada zawarte w tytule książki zdanie: “ kamienie, przez Boga rzucane na szaniec”, by poczuć, że śmierć w obronie ojczyzny nie pójdzie na marne. 

“Dziady cz. IV” Adam Mickiewicz – Gustaw wyrzuca księdzu, że zatruł jego duszę książkami zbójeckimi, to doprowadziło go do samobójstwa; te książki wprowadziły go w świat marzeń:  „Księże, a znasz ty żywot Heloizy? Znasz ogień i łzy Wertera?” mowa tu o “Cierpieniach młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego i “Nowej Heloizie” Jana Jakuba Rousseau – jest zatem bohaterem, który kieruje się w życiu emocjami. 

“Lalka” Bolesław Prus – w tej powieści lektury bohaterów dają nam wgląd w ich psychikę; Stanisław Wokulski czyta “Don Kichota” Cervantesa – to historia szaleńca, porównuje się z nim, “Żywot św. Genowefy” Krzysztofa Schmida – popularną wówczas książkę religijną, która ma mu przynieść spokój; “Różę z Tannenburgu” Krzysztofa Schmida – powieść o miłości i poświęceniu, “Rinaldo Rinaldini, sławny bandyta włoski” Christiana Augusta Vulpiusa – to powieść akcji, awanturnicza, a on jest przecież tym, który lubi wsadzać kij w mrowisko; “Robinsona Kruzoe” Daniela Defoe – bohater zostaje samotnikiem; i “Księgę tysiąca i jednej nocy” – by oderwać się od rzeczywistości i uciec do fantazji. Wokulski w Paryżu kupuje w antykwariacie poezje Mickiewicza i kiedy zaczyna je czytać – ciska książką w kąt, wyrzuca romantykom, że przez ich wizję miłości zostały zatrute dwa pokolenia, następnie zbiera kartki, współczuje podmiotowi lirycznemu i czuje z nim więź, bo zapewne obaj podobnie cierpią. Izabela Łęcka też czyta – oprócz modowej prasy francuskiej (“Le Moniteur de la Mode” – monitor mody, żurnal), czyta “Romea i Julię” Williama Szekspira, które dostała od Rossiego – a marzy o wielkiej miłości; “Nie-Boską komedię” Zygmunta Krasińskiego, w której arystokracja staje do walki (obronnej) z plebsem, czym Łęcka wyraża lęki przed ludźmi z niższych klas; “Une page d‘amour” (Kartkę miłości) – ówczesną modną powieść Emila Zoli; na stoliku w jej pokoju leży też Dante, oprawiona w kość słoniową książeczkę do modlitwy “Akt poddania się woli bożej” – zapowiedź jej dalszych losów. Ignacy Rzecki czyta dzieło prawicowego polityka i historyka francuskiego Adolfa Thiersa “Historia konsulatu i cesarstwa” (o czasie rządów Napoleona Bonapartego), a także wycinki z gazet opisujące wojnę włoską z roku 1859 r. – jest człowiekiem sentymentalnym i bonapartystą. 

„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz — Telimena czytała literaturę francuską, jest bohaterką, która bywała w świecie i zachwyca się zagraniczną kulturą, nawet Rejentowi podczas zaręczyn nakaże noszenie fraka, a nie kontusza. 

„Cierpienia młodego Wertera” Johann Wolfgang Goethe — Werter czyta Homera, ale też „Pieśni Osjana” Jamesa Macphersona, które ukazują, że czuje się on samotny tak samo, jak szkocki śpiewak. Ważna jest też dla niego „Nowa Heloiza” Jana Jakuba Rousseau, która ma być analogią do losów Wertera i Lotty. W „Heloizie” mamy opis miłości platonicznej. 

„Pożegnanie z Marią” Tadeusz Borowski — Tadeusz i Maria czytają „Hamleta” Williama Szekspira, w domu Tadeusza na Pradze znajdują się książki Platona, Tomasza z Akwinu — sugeruje tym samym, że literatura zawsze będzie ważna i przetrwa wszelkie niegodziwości świata. 

„U nas w Auschwitzu” Tadeusz Borowski — Tadeusz czytający Szekspira, wierzący w ocalającą moc literatury, gdy trafia do obozu, przyznaje, że czytał „Wilka stepowego” Hermana Hessego, ale nie wie po co, krzyczy też, że Platon i inni starożytni kłamali, gdy mówili o tym, że istnieje piękno. 

„Kordian” Juliusz Słowacki — Kordian w Dover czyta „Króla Leara” Williama Szekspira, a konkretnie opis morza. Jest pod wrażeniem, że świat opisany w literaturze jest tak bardzo nierealny, bo dzieło stworzone przez Boga nie jest doskonałe. Literatura oszukuje życie i daje nadzieję, której próżno szukać poza nią. 

„Zbrodnia i kara” Fiodor Dostojewski — bogobojna i poczciwa Sonia skłania Raskolnikowa do przeczytania „Biblii”, czyta mu fragmenty ewangelii, a gdy Rodion stwierdzi, że jest potępiony — przeczyta mu historię  o wskrzeszeniu Łazarza, by dodać mu otuchy i wiary w to, że wielkie jest miłosierdzie Chrystusa. 

„Inny świat” Gustaw Herlin-Grudziński – bohater otrzymał w prezencie od Natalii Lwownej „Zapiski z domu umarłych” Fiodora Dostojewskiego, czytał je nocami, dzięki czemu zrozumiał, że w Rosji nic się nie zmieniło, jego los w łagrach był bardzo podobny do opisów Dostojewskiego z pobytu na katordze. Z tej książki zrozumiał też, że jedyną szansą ucieczki jest samowyzwolenie, czyli samobójstwo. Misza Kostylew czytał książki, które wprawdzie przyczyniły się do jego aresztowania (przez nie opuszczał spotkania partyjne), ale dały mu szansę ucieczki od okrutnej rzeczywistości i ukazały też inny niż partyjny świat. Dobór lektur Balzaca, Stendhala, Flauberta, Musseta i  Constanta

sugeruje, że dla bohatera ważne było poznanie prawdy o świecie.