Wstęp (wprowadzenie):
Cywilizacja europejska od zawsze była patriarchalną strukturą, w której nadrzędną rolę odgrywali mężczyźni, natomiast kobiety miały za zadanie strzec domowego ogniska. Los kobiet uzależniony był od mężczyzn, o czym świadczy chociażby dawna zasada tworzenia nazwisk w języku polskim (od nazwiska właściwego, tj. męskiego, tworzono nazwisko kobiety, które wskazywało również na jej stan cywilny – żona mężczyzny o nazwisku Kowalczyk tradycyjnie nosiła nazwisko Kowalczykowa, natomiast jego niezamężna córka – Kowalczykówna). Dopiero XX wiek przyniósł faktyczne zmiany, m.in. nadanie praw wyborczych czy możliwość podejmowania pracy. W literaturze jednak nie zawsze kobieta uchodziła za tło dla mężczyzn. Można wręcz pokusić się o stwierdzenie, że literatura to dziedzina, która znacznie wcześniej nadała kobietom sprawczość.
Rozwinięcie (“Zbrodnia i kara”):
Kobiety w “Zbrodni i karze” Fiodora Dostojewskiego są tradycyjnie zależne od mężczyzn, ale jednocześnie to właśnie one są motorem napędowym akcji:
- Pulcheria i Dunia – zainwestowały cały rodzinny majątek w edukację Rodiona Raskolnikowa; wierzyły, że jego kariera prawnicza pozwoli całej rodzinie wyrwać się z biedy. Raskolnikow po wyrzuceniu ze studiów nie wiedział, co ma zrobić, aby zapewnić matce i siostrze godne życie.
- Lichwiarka - za sprawą swojej chciwości stworzyła warunki do tego, aby Raskolnikow popełnił morderstwo.
- Sonia Marmieładow – dała Raskolnikowowi wsparcie, gdy tego najbardziej potrzebował. Przebaczyła mu jego morderstwo i nadała życiu Rodiona sens – to pod wpływem jej działań ostatecznie Raskolnikow “zmartwychwstał”.
Kontekst:
W “Makbecie” Wiliama Szekspira wprawdzie wszystkie działania są podejmowane przez tytułowego bohatera, ale istotną rolę odgrywa jego żona – Lady Makbet. To ona daje wiarę przepowiedniom czarownic, zgodnie z którymi Makbet miał zostać królem Szkocji. Pod wpływem własnych ambicji namawia męża do królobójstwa, a nawet pomaga w przeprowadzeniu zbrodni (m.in. zrzuca winę na wartowników). Tym samym bohaterka staje się mózgiem całej zbrodni; to właśnie jej najbardziej zależy na zabiciu Duncana, a Makbet jest jedynie wykonawcą jej woli (nawet pomimo swoich oporów – pod wpływem sugestii swojej żony decyduje się na morderstwo).
Zakończenie (podsumowanie):
Zarówno kobiety w “Zbrodni i karze”, jak i Lady Makbet mają w pewnym sensie sprawczość. Wprawdzie ich pozycja nie jest równa pozycji mężczyzny (zauważmy, że tytuł dramatu Szekspira to “Makbet”, a nie “Lady Makbet”), ale z całą pewnością należy wyciągnąć wniosek, że kobiety w literaturze miały wpływ na mężczyzn. Tym samym literackie portrety kobiet nie były aż tak dyskryminujące, jak rzeczywistość.