Miasto jako metropolia w ujęciu realistów. Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Podstawową przestrzenią w polskiej tradycji literackiej jest wieś – to właśnie ona uchodziła za ostoję polskości i miejsce stojące na straży wartości (by wspomnieć chociażby istotę wiejskich dworków szlacheckich w twórczości Jana Kochanowskiego czy Adama Mickiewicza). Miasta jawiły się aż do XIX wieku jako przestrzeń wroga człowiekowi. Sentymentaliści widzieli w nich zagrożenie dla prawdziwej wartości, jaką była jedność z naturą, natomiast romantycy obwiniali miasta za wszelkie zło – tak chociażby sportretowano Londyn w „Kordianie” czy Petersburg w III części „Dziadów”. Dopiero pozytywiści wprowadzili nowy sposób portretowania przestrzeni, w której dostrzec można postęp cywilizacyjny i wszystkie zachodzące zmiany społeczne. Widzieli wpływ urbanistyki na zachowania ludzkie. Zauważali jednak także zagrożenia, wynikające ze sposobu funkcjonowania metropolii.

Rozwinięcie („Lalka”):

Bolesław Prus za pomocą obserwacji Stanisława Wokulskiego sportretował Paryż jako nowoczesne miasto stanowiące zapowiedź przyszłości. W jego ujęciu – a więc w ujęciu realistów – metropolia to przede wszystkim taka przestrzeń, która pozwala ludziom się ciągle rozwijać. Tumult i stały pęd, a także liczne możliwości oferowane przez miasto, tworzą grupę ludzi, którzy wykorzystują swoje zdolności, aby stawać się coraz lepszymi. Stolica Francji jest przestrzenią homogeniczną, urbanistyka sprawia, że przypomina wielki organizm, w którym każdy człowiek odpowiada za jakąś czynność. W ten sposób Paryż tworzy przestrzeń składającą się z ludzi, którzy wspólnie działają na rzecz poprawy warunków bytowych. Wokulski zauważa też, że metropolia ma w sobie pierwiastek metafizyczny. Ludzie niejako podświadomie ją budują, kierując się określoną logiką. Sztafeta pokoleń zaś ją rozbudowuje – następne generacje kontynuują prace, rozpoczęte przez ich poprzedników.

Jednocześnie jednak miasto może być także przestrzenią wrogą człowiekowi. Bolesław Prus w „Lalce” przytacza bogaty opis Warszawy, podzielonej między różne warstwy społeczne, stojącej w opozycji do paryskiego typu metropolii. Ludność tego miasta nie tworzy jedności, jest rozproszona w rozmaitych skupiskach, które prezentują się skrajnie odmiennie. Z jednej strony mieszka tu arystokracja (stąd opisy zjawiskowych Łazienek Królewskich oraz Ogrodu Saskiego), z drugiej zaś istnieją dzielnice biedy – takie jak Powiśle, zatęchłe i zdegenerowane. Warszawa tym samym nie pozwala na przenikanie się ludzi, tkwi w podziałach klasowych, co sprawia, że nie ma tu tak wielu możliwości jak w Paryżu. Biedni staczają się na dno, natomiast bogaci żyją w oderwaniu od rzeczywistości.

Rozwinięcie (kontekst):

W podobnym duchu metropolię opisuje Fiodor Dostojewski w „Zbrodni i karze”. Petersburg, miejsce, w którym rozgrywa się akcja powieści, jest przestrzenią nie tyle podtrzymującą status quo, ile pogłębiającą nierówności społeczne. Biedni mieszkańcy żyją w urągających godności warunkach, głodują i pracują tylko po to, aby spłacić swoje długi. Można wręcz powiedzieć, że sposób funkcjonowania Petersburga wymusił na Raskolnikowie zabicie lichwiarki – mężczyzna był ofiarą miejskiego systemu pogłębiającego biedę najbiedniejszych. Metropolia w „Zbrodni i karze”, podobnie jak Paryż, była organizmem skierowanym przeciwko człowiekowi. Drapieżnikiem polującym na to, co najlepsze w ludziach. W zamian jednak nie oferowało rozwoju. Mieszkańcy żyli w poczuciu klaustrofobii, często nawet bez dostępu do światła, na ulicach czuć było fetor. Swidrygajłow podkreślał, że Petersburg – pozbawiony możliwości rozwoju – nie wykorzystuje swojego potencjału. Zamiast tego jest jedynie siedliskiem patologii zamieszkiwanym przez pijaków, oszustów, prostytutki i morderców.

Zakończenie (podsumowanie):

Realiści poświęcali opisom miast wiele miejsca – dostrzegali bowiem, że sposób funkcjonowania metropolii ma wpływ na ludzkie zachowania. Z jednej strony miasto mogło być przestrzenią zapewniającą stały rozwój (tak jak Paryż w „Lalce”), z drugiej natomiast – pogłębiało nierówności społeczne i nasilało biedę oraz deprawację, tak jak miało to miejsce na Powiślu u Prusa czy w Petersburgu opisanym przez Dostojewskiego.