Wprowadzenie:
Bez dwóch zdań Warszawa jest jednym z najbardziej doświadczonych przez historię miast w Europie. Obecna stolica Polski doświadczyła między innymi walk i bolesnych represji po powstaniu listopadowym i styczniowym, a w kolejnym stuleciu została niemal całkowicie zrujnowana w trakcie II wojny światowej. Mieszkańcy Warszawy często musieli wykazywać się bohaterstwem – tak na przykład w trakcie powstania warszawskiego, jak i w okresie PRL. Literackie obrazy Warszawy są bardzo różne – w jednych dziełach podkreśla się bohaterstwo, w innych – umiejętność przetrwania, a jeszcze inni artyści podkreślają znużenie i apatię miasta oraz jego mieszkańców po raz kolejny doświadczanych przez los.
Rozwinięcie (“Profesor Andrews w Warszawie”):
W opowiadaniu „Profesor Andrews w Warszawie” obserwujemy przygnębiający obraz Warszawy po ogłoszeniu stanu wojennego w grudniu 1981 r. (ważne: nigdzie nie pojawia się informacja, że akcja rozgrywa się po wprowadzeniu stanu wojennego, natomiast można się tego domyślić np. na podstawie opisu, że jest grudzień, sobota – czyli 12 grudnia, a następnego dnia milkną telefonu i pojawiają się czołgi). Wszelkie opisy, które się pojawiają, dotyczą już sytuacji po wprowadzeniu stanu wojennego. Warszawa w opowiadaniu jest przedstawiona jako miasto brzydkie, szare i nieciekawe. Profesor Andrews, obserwując pogodę i bloki, stwierdza, że wszystko ma tutaj kolor „szarego, rozbielonego nieba”. Zauważa też, że nawet „śnieg wydawał się szary”, a słońce „świeciło nieprzekonująco”. Ten obraz mocno kontrastuje z opisem pogody w Londynie, gdzie „ciężkie grudniowe chmury przygotowywały się do zimowej komunii”.
Klimat apatii mieszającej się z grozą udziela się także mieszkańcom. Osoby stojące w kolejce do sklepu spuszczają wzrok i patrzą na stopy, gdy obok przechodzą żołnierze. Bezzębna stara kobieta w barze siedzi i melancholijnie patrzy w szybę. Paradoksalnie jedyną ucieczką od apatii jest alkohol – profesor Andrews najpierw upija się kupionym na lotnisku trunkiem, a później spotyka mężczyznę, który zaprasza go do siebie i częstuje bimbrem. Możemy więc wnioskować, że Warszawa jest miastem, w którym trudno utrzymać w ryzach swoje emocje. W opowiadaniu to właśnie alkohol jest jedyną odskocznią od trudów codzienności.
Rozwinięcie (kontekst):
Nieco inny obraz Warszawy i jej mieszkańców pojawia się w wierszu “Campo di Fiori” Czesława Miłosza. Podmiot liryczny obserwuje zestawienie dwóch skrajnie odmiennych wydarzeń: z jednej strony wesołe tłumy bawiące się przy dźwiękach muzyki, z drugiej natomiast – huk salw za murem getta.
Jednym z morałów, które można wyczytać z utworu, jest obojętność ludu Warszawy na cudze cierpienie – podobnie jak mieszkańcy Rzymu niezwracający uwagi na śmierć Giordana Bruna – warszawiacy “mijają męczeńskie stosy” zupełnie obojętnie.
Zakończenie (podsumowanie):
Zarówno opowiadanie Olgi Tokarczuk, jak i wiersz Czesława Miłosza ukazują w niecodzienny sposób obraz Warszawy. U Noblistki podkreślana jest wyjątkowość miasta, które na kolejne trudne sytuacje historyczne reaguje apatią (a nie np. zdenerwowaniem), natomiast u Noblisty widzimy zupełnie inny obraz: warszawiaków jako ludzi takich jak inni; niespecjalnie obojętnych na cierpienie innych, próbujących skupić się na sobie samych.
Który obraz jest prawdziwy? Z pewnością ani jeden, ani drugi. I na tym polega cały urok literackiego portretowania rzeczywistości – aby uzyskać pełen obraz, musimy nałożyć na siebie wiele kadrów. Zestawienie opowiadania Tokarczuk z wierszem Miłosza rzuca światło na to bardzo złożone zagadnienie, jakim jest odpowiedź na pytanie: “Jaka jest Warszawa w trudnych momentach historycznych?”.
Uwaga! To jest tylko jedna z wielu możliwych interpretacji tematu. Pojęcie “dramatyczny moment historyczny” można interpretować na wiele sposobów, np. jako:
- okres zaborów
- powstanie listopadowe
- powstanie styczniowe
- II wojna światowa i okupacja
- powstanie warszawskie
- okres PRL
- zimna wojna
- stan wojenny
To, jaki obraz Warszawy i jej mieszkańców przywołasz, zależy tylko od kontekstów, jakimi dysponujesz. Możesz zwrócić uwagę m.in. na:
- bohaterstwo i odwagę mieszkańców Warszawy
- Warszawę jako symbol oporu wobec zła
- Warszawę jako miejsce, w którym ma początek bunt wobec zaborców/okupantów
- życie w konspiracji jako sposób na pokonanie wrogów
- zaradność mieszkańców w trudnych momentach historycznych
Inne teksty kultury, w których pojawia się Warszawa w dramatycznych momentach historycznych to m.in.:
- “Sowiński w okopach Woli” Juliusza Słowackiego
- “Reduta Ordona” Adama Mickiewicza
- “Dziady” cz. III Adama Mickiewicza
- “Lalka” Bolesława Prusa
- “Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego
- “Warszawa” Kamila Baczyńskiego
- “Pamiętnik z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego
- “Dziennik 1954” Leopolda Tyrmanda
Piosenki o Warszawie, które mogą posłużyć jako kontekst:
“Stacja Warszawa” – Lady Pank
“Warszawa” – T. Love
“Sen o Warszawie” – Czesław Niemen
“Varsovie” – Monika Brodka
“Uprising” – Sabaton 😉
1 Comment
1 Pingback