Rola przyrody w życiu jednostki i zbiorowości. Omów zagadnienie na podstawie Chłopów (tomu I – Jesień) Władysława Stanisława Reymonta. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Przyroda od zawsze otaczała człowieka i determinowała jego życie. To od niej zależało, czy ludzie będą mieli co jeść i czy warunki atmosferyczne pozwolą im na przeżycie. Chociaż przez wieki ludzkość próbowała uniezależnić się od natury (co w pewnym stopniu się udało, ponieważ współcześnie w Polsce mało jest osób, które utrzymują się wyłącznie z uprawy ziemi), to jednak nie można mówić o powodzeniu tej misji: nawet w XXI wieku, epoce zaawansowanych technologii, ludzie są uzależnieni od przyrody, która – np. poprzez zmiany klimatu – decyduje o ich życiu. Można zatem zauważyć, że czasy i okoliczności się zmieniają, ale przewodnia rola przyrody w życiu jednostki i zbiorowości pozostaje bez zmian.

Rozwinięcie („Chłopi” tom I – „Jesień”):

Przyroda w „Chłopach” determinowała losy mieszkańców wsi na wiele sposobów. Przede wszystkim wyznaczała rytm działań i narzucała podporządkowanie swojemu kalendarzowi – chłopi zamieszkujący Lipce żywili się tylko tym, co sami wyhodowali, więc ich byt był uzależniony od własnej pracy i od kaprysów natury. Konsekwencją tej zależności był fakt, że wiejska ludność była w pełni zależna od naturalnego rytmu przyrody – okres od wiosny do jesieni spędzano na polu, natomiast zimy w domach. W tym kontekście istotna jest więc już sama konstrukcja powieści Władysława Reymonta, która podzielona została na tomy odpowiadające czterem porom roku. Każda z części epopei przedstawiała zupełnie inne zadania wykonywane przez mieszkańców wsi, pokazując, że ludzie musieli dostosowywać się do natury.

Na uwagę zasługuje również fakt, że przyroda determinowała stosunki między ludźmi. W Lipcach, a także na wielu innych prowincjach wartość człowieka uzależniona była od ilości posiadanej ziemi oraz od zdolności do jej obrabiania (co można zrozumieć, albowiem każdy żywił się tym, co sam wyhodował, a w razie problemów finansowych czy klęsk żywiołowych można było liczyć tylko na siebie). Te zasady życia społecznego dawały więc absolutną władzę temu, kto posiadał majątek – i skazywały resztę ludzi na życie na łasce innych. Nie służyły również podtrzymywaniu więzi rodzinnych: z czasem starsi ludzie, którzy nie mieli już siły, by pracować w polu, stawali się ciężarem dla swoich dzieci. Byli balastem, ponieważ ich obecność nie przynosiła żadnych korzyści, a utrzymanie kosztowało. Pokolenia dzieci chciały przejmować ojcowiznę, aby zacząć wprowadzać nowe porządki, jednak dla ich rodziców często była to katastrofalna decyzja. Widać to między innymi na przykładzie Agaty – krewnej Kłębów, staruszki, która została wygnana przez własne dzieci. Kobieta opuszczała wieś jesienią, aby spędzić ten czas, żebrząc pod kościołami, natomiast wiosną wracała do Lipiec, by pomagać krewnym w pracy na gospodarstwie. Jej życie było w pełni podporządkowane rytmowi przyrody, a jednocześnie brutalnie odzwierciedlało sposób myślenia, zgodnie z którym człowiek miał wartość tylko wtedy, gdy mógł pracować – a ponieważ zima jest na wsi czasem bez pracy, staruszka opuszczała Lipce, bo nie miała jak udowodnić swojej wartości. Mieszkańcy Lipiec byli więc uzależnieni od przyrody – a dokładniej: od praw natury, która sprawiała, że z biegiem czasu ludzie stawali się słabsi i nie mieli siły pracować, natomiast musieli coś jeść (i przez to stawali się obciążeniem). Jednocześnie ludzie sami byli częścią przyrody: wymiana pokoleń, będąca jednym z najważniejszych wątków powieści, była bowiem naturalnym procesem – cyklicznym i nieskończonym, pokazującym, że ludzkość również stanowi element władania natury.

Kontekst:

Przyroda może jednak mieć również inny wpływ na życie jednostki i zbiorowości, czego dowodzi „Balladyna” Juliusza Słowackiego. W romantycznym dramacie ukazano metafizyczną rolę natury, która była strażniczką sprawiedliwości. Balladyna, po dokonaniu kolejnych zabójstw i uśmierceniu Fon Kostryna, ostatniego powiernika tajemnicy, mogła bowiem czuć się bezkarna. Wszelka ludzka sprawiedliwość nie mogła zostać wcielona w życie, ponieważ to tytułowa bohaterka dzierżyła władzę – i tylko od jej wyroków zależały losy zbrodniarzy. Mimo potęgi kobieta została jednak ukarana po tym, gdy zgodnie ze zwyczajem rozpatrywała skargi poddanych. Władczyni skazała na śmierć samą siebie – najpierw wydając wyrok na zabójcę Fon Kostryna, później na zabójcę Aliny, a następnie na wyrodną córkę, która kazała wypędzić z zamku starą matkę. Po wypowiedzeniu słów: „Winna śmierci”, została rażona piorunem. Przyrodę ukazano więc jako strażniczkę uczciwości, narzędzie boskiej kary (należy bowiem pamiętać, że Balladyna w rozmowie z Kanclerzem spytała, co należy zrobić, gdy zbrodniarze są „wyżsi nad wyrok, święci jak ołtarze, niedoścignieni” – urzędnik wypowiedział wówczas prorocze słowa, że „takich Bóg ukarze”). Natura wpłynęła więc na losy bohaterki – wymierzyła jej należną karę – i udowodniła, że istnieje metafizyczny porządek; nawet jeśli nie pilnują go ludzie, zostanie on wyegzekwowany przez naturę.

Zakończenie (podsumowanie):

Wpływ przyrody na życie jednostki i zbiorowości można rozpatrywać pod wieloma względami. Reymont w „Chłopach” pokazał najbardziej przyziemny wpływ natury na ludzi, którzy musieli się jej podporządkować, ponieważ byli skazani na jej łaskę (gdyby nie przyroda, umarliby z głodu). W „Balladynie” natomiast ukazano siłę przyrody jako strażniczki wartości, ostatniej orędowniczki sprawiedliwości – niemalże zjawisko metafizyczne. Choć skrajne, obie perspektywy wydają się równie ważne: pokazują bowiem, że natura stoi ponad ludzkością i może wpływać na nasze zachowania. Można pokusić się wręcz o stwierdzenie, że przyroda ma boski charakter (decyduje o życiu i śmierci), dlatego należy darzyć ją szacunkiem i podchodzić do niej z pokorą.