Emigracja jako doświadczenie Polaków. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

W 1795 roku Polska straciła niepodległość – w wyniku trzeciego rozbioru została całkowicie zagarnięta przez Rosję, Prusy i Austrię. Rozpoczęły się wtedy procesy germanizacji i rusyfikacji, czyli wynarodowienia Polaków i zniszczenia ich tożsamości narodowej. Te wydarzenia sprawiły, że wielu udało się na emigrację – przenosili się masowo do Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Emigracja nabierała na sile także po nieudanych powstaniach (przede wszystkim listopadowym w 1830 r. i styczniowym w 1863 r.). Chociaż w 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, w późniejszych latach wciąż istniało zjawisko ucieczki z Polski – przede wszystkim w trakcie II wojny światowej oraz w okresie PRL, kiedy kraj był de facto uzależniony od wpływów Związku Radzieckiego. Można powiedzieć, że emigracja jest dziejowym doświadczeniem Polaków i często eksploatowanym tematem literackim.

Rozwinięcie („Pan Tadeusz”):

Epopeja narodowa „Pan Tadeusz” została napisana przez Adama Mickiewicza w latach 1832-1834 podczas pobytu polskiego wieszcza narodowego w Paryżu. Jednym z powodów powstania dzieła była chęć podniesienia na duchu wszystkich tych, którzy tęsknili za swoją ojczyzną. Możemy domniemywać, że autor utożsamia się z osobą mówiącą w inwokacji („Dziś piękność twą w całej ozdobie / Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”). Obraz Polski w „Panu Tadeuszu” miał przywodzić na myśl wszystkie najlepsze wspomnienia z kraju lat dziecinnych – stąd między innymi arkadyjski obraz dworku w Soplicowie, bogate opisy tradycji patriotycznych i zwyczajów szlacheckich, a także oddziałujące na zmysły zachwyty nad pięknem polskiej przyrody (Mickiewicz uważał zresztą, że to właśnie za nią tęskni się najbardziej). „Pan Tadeusz” to jednak nie tylko historia o idyllicznym Soplicowie – istotnym elementem akcji są losy Księdza Robaka, który angażował się w działalność patriotyczną. W ten sposób Mickiewicz umieszcza utwór w kontekście ówczesnej historii Polski (zarówno w okresie powstania dzieła, jak i w czasie akcji Polska była pod zaborami). Działalność emisariusza u boku Napoleona miała doprowadzić do odzyskania niepodległości; nie zabrakło tam również wątków krytycznych – bernardyn udzielił rady, zgodnie z którą „przed ucztą potrzeba dom oczyścić z śmieci”, co można odczytywać symbolicznie jako wezwanie do pokonania zaborców. Warto także pamiętać, że utwór kończy się pokonaniem Moskali pod przywództwem majora Płuta. Wątek ten może świadczyć o podtrzymywaniu nadziei Polaków na wolność (nastąpi to, gdy się zjednoczą tak, jak zrobili to Soplicowie i Horeszkowie).

Rozwinięcie (kontekst):

Jednym z powodów emigracji Polaków była carska tyrania, czyli liczne zesłania na Syberię, kibitki, tortury i inne formy prześladowania. Dużo miejsca postaciom prześladowanym przez carat poświęcił Adam Mickiewicz w trzeciej części „Dziadów”. Ukazana została tam między innymi historia Rollisona, młodego mężczyzny więzionego z niejasnych powodów (oficjalnie z powodu udziału w spisku przeciwko carowi). O skali brutalności władzy najlepiej świadczy intryga, wskutek której żołnierze mieli upozorować samobójczą śmierć mężczyzny. Rollison nie chciał poddać się dyktatowi cara i był gotów walczyć, jednak jego historia mogła być dla wielu powodem do ucieczki z kraju. Podobne losy spotkały Cichowskiego, którego dzieje opisał Adolf. Mężczyzna, który nie chciał zdradzić swoich przyjaciół, zapłacił za swoją niezłomność wysoką cenę – był torturowany, w więzieniu całkowicie załamał się psychicznie. Z młodego, wesołego chłopaka zmienił się w przerażonego, nieufnego i złamanego człowieka, mającego ciągłe poczucie inwigilacji. Mickiewicz za sprawą tych dwóch bohaterów ukazał brutalną prawdę o życiu pod zaborami – wymagało ono poświęcenia lub całkowitego poddania się carowi, co przyczyniło się do nasilenia skali emigracji.

Innym powodem wyjazdu Polaków był brak możliwości rozwoju we własnym kraju. Widać to szczególnie na przykładzie Stanisława Wokulskiego, bohatera „Lalki” Bolesława Prusa. Mężczyzna podczas pobytu w Paryżu zastanawiał się nad tym, w jaki sposób potoczyłoby się jego życie, gdyby urodził się w stolicy Francji. Zauważył, że zapewne byłoby szczęśliwsze – mógłby więcej nauczyć się w dzieciństwie, byłby szanowanym kupcem i zakochałby się ze wzajemnością w arystokratce. W słowach Wokulskiego dostrzec można liczne zarzuty kierowane pod adresem Polski – wskazuje on, że gdyby urodził się w Paryżu, „nie pracowałby nad perpetuum mobile”, co świadczy o zacofaniu Warszawy; nie zadręczałby się życiem, lecz cieszył. Jak sam stwierdził, Paryż nie jest miastem, w którym miłość może doprowadzić człowieka do obłędu. W ten sposób Wokulski wskazał, że życie w Polsce wymagało od ludzi intensywności uczuć i romantycznych zrywów.

Zakończenie (podsumowanie):

Dzieje Polski są naznaczone trudnymi wydarzeniami – rozbiory, wojny światowe i okres komunizmu sprawiły, że emigracja Polaków w XIX i XX wieku odbywała się na wielką skalę. Główną przyczyną wyjazdów za granicę były prześladowania i represje, a także możliwość ułożenia lepszego życia w innym kraju. Aby jednak nie stracić całkowicie związków z Polską, powstawały takie dzieła jak „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza – były one źródłem nadziei na lepsze jutro. Ich celem było przypominanie o dawnej potędze Polski oraz o pięknie ojczyzny. Mickiewicz wiedział o tym doskonale, ponieważ sam został najpierw zesłany do Rosji, a później emigrował do Paryża.