Geneza „Lalki”

Geneza „Lalki”

9 lute­go 1887 roku w gaze­cie „Gaze­ta Pol­ska” uka­za­ła się krót­ka wia­do­mość o pro­ce­sie mło­dej kobie­ty oskar­żo­nej o kra­dzież lal­ki. Cho­ciaż kobie­ta zosta­ła unie­win­nio­na, to wyda­rze­nie zain­spi­ro­wa­ło Pru­sa do napi­sa­nia powie­ści „Lal­ka”. W „Notat­kach o kom­po­zy­cji” opi­sał ten pro­ces jako moment, w któ­rym pomysł na powieść “skry­sta­li­zo­wał się” w jego umy­śle. Wpły­nę­ło to rów­nież na tytuł utwo­ru. W liście do Wła­dy­sła­wa Koro­tyń­skie­go z 1897 roku wyja­śnił, że użył sło­wa „lal­ka”, aby wyra­zić wdzięcz­ność za to wyda­rze­nie. Począt­ko­wo roz­wa­żał tytuł “Trzy poko­le­nia”, ale osta­tecz­nie zde­cy­do­wał się na “Lal­kę”. Pro­ces w Wied­niu stał się inspi­ra­cją dla sce­ny w powie­ści, w któ­rej rów­nież cho­dzi o kra­dzież lalki. 

Prus inten­syw­nie pra­co­wał nad „Lal­ką” w 1887 roku, zbie­ra­jąc infor­ma­cje m.in. od uczest­ni­ka powsta­nia węgier­skie­go w 1848 roku, Fran­cisz­ka Bagieńskiego.

Celem Pru­sa było „przed­sta­wić pol­skich ide­ali­stów na tle spo­łecz­ne­go roz­kła­du”, tak zatem oce­niał cza­sy, w któ­rych żył. W „Lal­ce” oraz pozo­sta­łych powie­ściach („Sła­wie”, „Eman­cy­pant­kach”, „Fara­onie”) sta­rał się przed­sta­wić „wiel­kie pyta­nia” epo­ki. Nie chciał sta­wiać dia­gnoz (a w pozy­ty­wi­zmie rolą pisa­rza było bycie leka­rzem spo­łe­czeń­stwa, któ­ry dostrze­ga prze­ja­wy cho­rób, któ­re je tra­wią) ani dostar­czać odpo­wie­dzi. Pytał jako badacz rze­czy­wi­sto­ści i to dzię­ki temu powieść ta jest wciąż aktu­al­na i budzi gorą­ce dys­ku­sje wśród współ­cze­snych czytelników.