Mity jako metafory ludzkiego losu i działania. Omów zagadnienie na podstawie Mitologii Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Mitologia grecka wywarła olbrzymi wpływ na cywilizację europejską. Opowieści przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie miały charakter dydaktyczny – objaśniały zawiłości świata i przedstawiały prawidłowe postawy człowieka wobec rozmaitych sytuacji. Działania te były realizowane pod postacią metafor. To właśnie dzięki nim mitologia obrazowo opowiadała o świecie i odpowiadała na egzystencjalne problemy stojące przed ludźmi. 

Rozwinięcie:

Jedną z najpopularniejszych mitologicznych metafor są losy Ikara, syna Dedala. Mistrz wielu sztuk, budowniczy labiryntu, w którym uwięziono Minotaura, skonstruował dla siebie i syna skrzydła z ptasich piór i wosku, aby mogli opuścić wyspę. Podróż skończyła się jednak tragicznie: Ikar, niesiony zachwytem, zapomniał o przestrogach ojca i uniósł się zbyt wysoko, wskutek czego słoneczny żar roztopił wosk i zniszczył skrzydła. Syn Dedala stał się archetypem buntownika, który wbrew wszelkiej logice dąży do spełniania swoich marzeń, natomiast sam lot Ikara stał się metaforą lekkomyślności połączonej z marzycielstwem. W mitologii greckiej można było również znaleźć odpowiedź na pytanie o sens ludzkiego działania. Jan Parandowski w opisie Mojr zaznaczył, że były to trzy kobiety, które przędły nić życia każdego człowieka. Według wierzeń starożytnych ich wyroki miały siłę większą nawet od postanowień bogów olimpijskich. Ludzkie życie było zdeterminowane przez Mojry i plecione przez nie nici – w ten metaforyczny sposób ukazano, że ludzki los jest zależny od siły wyższej. W kulturze upowszechniła się także postawa Odyseusza, mężczyzny, który został wysłany na wojnę (mimo że tego nie chciał w niej uczestniczyć), a następnie wracał do domu przez dziesięć lat. W trakcie jego żeglugi spotkały go liczne trudności: musiał między innymi zmierzyć się z cyklopami i olbrzymami, zemstą Heliosa (Boga Słońca) oraz syrenami, które najpiękniejszym śpiewem kusiły przepływających obok pływaków. Powrót Odyseusza do rodzinnej Itaki stał się metaforą ludzkiego życia i dał początek toposowi homo viator, ukazującemu egzystencję człowieka jako wieczną wędrówkę.

Kontekst:

Za sprawą swojej obrazowości mity stały się istotną częścią kapitału kulturowego cywilizacji europejskiej. Twórcy próbowali odczytywać mity przez pryzmat własnych doświadczeń, a następnie nadawać mitom dodatkowe metaforyczne znaczenie. Warto w tym kontekście przywołać wiersz „Prawa i obowiązki” Tadeusza Różewicza, odnoszący się do obrazu Pietera Bruegela (czyt. pitera brechla) „Pejzaż z upadkiem Ikara”. Niderlandzki malarz w swojej kompozycji przedstawił ludzi zajętych codzienną pracą – rolnika orzącego pole, pasterza pasącego owce czy łowiącego rybaka. W tle natomiast znajdował się, niemalże niewidoczny, upadający Ikar. Jego los nie przejmował nikogo, był niedostrzeżony przez ludzi zajętych swoją pracą. Tadeusz Różewicz dokonał analizy obrazu przez pryzmat własnych wojennych doświadczeń. Wskazał, że w młodości postawa postaci przedstawionych na obrazie go oburzała – wolałby, aby wszyscy zwrócili uwagę na dramat Ikara. Po wojnie zauważył jednak, że na metaforę obrazu można spojrzeć zupełnie inaczej: człowiek nie jest w stanie zbawić całego świata, a obojętność nie jest zachowaniem niegodnym. Podmiot liryczny tym samym zbudował nową metaforykę wobec losów Ikara – uznał, że człowiek powinien zajmować się swoimi sprawami, ponieważ jest zbyt słaby, by móc uratować innych.

Zakończenie (podsumowanie):

Niewątpliwie mitologiczne metafory ludzkiego losu wywarły olbrzymi wpływ na kulturę europejską. Przywoływane postawy – losy marzyciela Ikara, przeświadczenie o z góry określonym przeznaczeniu oraz motyw człowieka-pielgrzyma – funkcjonują w kulturze do dziś. Mity stanowią istotne studium ludzkich zachowań i w przystępny sposób, za pomocą metafor, objaśniają sens istnienia.