Obraz miasta i jego mieszkańców. Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst

Wstęp (wprowadzenie):

Pisarze w XIX wieku traktowali miasto jako jednego z bohaterów literackich – wiązało się to z odkryciem zależności między warunkami życia a ludzkim zachowaniem oraz rozwojem przemysłowym, który sprawił, że wielu ludzi emigrowało ze wsi do miast w poszukiwaniu pracy w fabrykach. Z tego względu miasta często stawały się osobnymi bohaterami utworów: opisywali je zarówno Fiodor Dostojewski w „Zbrodni i karze”, jak i Bolesław Prus w „Lalce”. Opisy metropolii często skupiały niczym w soczewce obrazy mieszkańców, ich zachowań, podziałów i aspiracji.

Rozwinięcie („Zbrodnia i kara”):

Opisany przez Dostojewskiego Petersburg to miasto zepsucia. Bogate opisy nędzy i ruder zamieszkiwanych przez najbiedniejszych kontrastują z warunkami życia najbogatszych (co ciekawe, opis lepszej części miasta pojawia się w utworze tylko raz). Dostojewski skupił się przede wszystkim na ukazaniu brzydoty oraz chaosu – w mieście panuje atmosfera mroku, a mieszkańcy gnieżdżą się w spelunach, domach publicznych i podejrzanych hotelikach. Nie inaczej wygląda mieszkanie Raskolnikowa, nazwane przez Pulcherię Aleksandrowną „trumną”. To właśnie ona stwierdza w pewnym momencie, że do „melancholii” Rodiona przyczyniła się ciasna klitka wyłożona odklejającymi się, pożółkłymi tapetami. Miasto opisane przez Dostojewskiego przytłacza jego mieszkańców i wymusza na nich ciągłą walkę o przetrwanie; wszyscy skupieni są na własnych celach i nie tworzą jedności. Petersburg zamieszkują osoby, które albo przystosowały się do reguł walki o byt (karierowicze tacy jak Lebiezatnikow oraz Łużyn lub lichwiarka Alona Iwanowna), albo stoczyły się na samo dno (jak były urzędnik Marmieładow, który popadł w alkoholizm). W mieście nie istnieje moralność, wszystko odbywa się na zasadzie transakcji. Łużyn od dawna marzył o poślubieniu ubogiej dziewczyny z dobrej rodziny (aby była ona od niego w pełni zależna), natomiast lichwiarka zarabiała na zdesperowanych znajdujących się w trudnej sytuacji. Obraz miasta pozbawionego etyki zmusił Raskolnikowa do podjęcia próby walki o swoje – właśnie dlatego postanowił on dokonać mordu na lichwiarce.

Rozwinięcie (kontekst):

Podczas gdy Petersburg u Dostojewskiego kształtuje postawy, Warszawa opisana przez Bolesława Prusa w „Lalce” jest odbiciem podziałów w społeczeństwie. Miasto dzieli się na dzielnice zamieszkiwane przez biednych oraz miejsca skupiające arystokrację; obydwie warstwy społeczne są od siebie odseparowane i nie wchodzą w interakcje. Najbogatsi spędzają czas na rozrywkach (balach, wyścigach konnych), natomiast biedni z trudem wiążą koniec z końcem. Warszawa jest miastem kontrastów na każdym kroku, smród i brzydota Powiśla stanowi przeciwieństwo zadbanych Łazienek Królewskich i Alei Ujazdowskich, przy których mieści się kamienica Łęckich. Tuż obok Hotelu Europejskiego — najelegantszego i najdroższego miejsca w ówczesnej Warszawie, w którym Wokulski urządza przyjęcie, znajduje się przecież brama do Powiśla. Tym samym metropolia odzwierciedla sytuację społeczeństwa zamkniętego we własnych grupach społecznych, niezdolnego do współpracy.

Zakończenie (podsumowanie):

Obrazy miast i ich mieszkańców przenikają się ze sobą. Dziewiętnastowieczne powieści pokazują, że z jednej strony miasto wpływa na mieszkańców, z drugiej zaś – jest odbiciem społecznych podziałów. Jest to charakterystyczna cecha literatury realistycznej, w której pogłębiono zasadę mimesis o ukazanie problemów społecznych.