Autor

Stefan Żeromski

Tytuł

„Przedwiośnie”

znaczenie: 

• topniejący śnieg, szarość, brud, pora roku, jeszcze jest brzydko, jeszcze trudno się cieszyć — porą roku i sytuacją w kraju;
• wstęp do najpiękniejszej pory roku — wiosny, a więc do wolnej Polski, jest nadzieja, że będzie pięknie, chociaż teraz jest brzydko;
• to właśnie o tej porze roku Cezary przybywa do Polski
• o tej porze roku Cezary cieszy się intymnymi kontaktami z Laurą, przechodzi inicjację;
• o przedwiośniu Polski mówi Gajowiec, czym tłumaczy potrzebę poczekania na zmiany, nie da się po 123 latach mrozu i niewoli nagle odżyć;
• o tej porze roku odbywa się manifestacja robotnicza idąca w stronę Belwederu;
• ta pora roku tworzy klamrę kompozycyjną.

Rodzaj literacki

epika

Gatunek literacki

powieść polityczna lub rozrachunkowa, ale też tzw. Bildungsroman (powieść o dorastaniu)

(tło polityczne jest najważniejsze, ukazuje też różne etapy rozwoju głównego bohatera; w utworze polemizuje się z wieloma ideami)

Data wydania

1924 r. (wydana z datą 1925 r.)

Epoka literacka

dwudziestolecie międzywojenne

Miejsce wydania

Warszawa

Czas akcji

początek akcji — jesień 1914 r. (wybuch I wojny światowej)

koniec akcji — pierwszy dzień przedwiośnia 1924 r.

Miejsce akcji

Baku (Rosja, dziś Azerbejdżan — miasto, w którym rodzi się Cezary, to tam wkracza rewolucja i toczą się krwawe zamieszki między Tatarami i Ormianami. 

Carycyna (Wołgograd) – cel pierwszego etapu ucieczki z Baku;

Moskwa — tu Seweryn i Cezary odbierają walizkę od Jastruna;

Charków — Seweryn i Cezary zostają tu okradzeni z walizki i czekają wiele tygodni na pociąg do Polski;

Warszawa — stolica niepodległej Polski, Cezary idzie tu na studia, poznaje Gajowca i Lulka, to tu rozgrywa się ostatnia, symboliczna scena powieści. 

Nawłoć (pod Częstochową), szlachecka posiadłość, utopijna, arkadyjska, nawiązuje do Soplicowa z „Pana Tadeusza”. To tu jest czas na sielankę, miłość, romans i szybko okaże się, że to wszystko mrzonki. 

Chłodek — folwark, pracę chłopów nadzoruje tu Gruboszewski. Ludzie żyją w ubóstwie i głodzie, chociaż ciężko pracują. Miejsce stanowi kontrast do sielankowej Nawłoci. 

Leniec — posiadłość Laury, miejsce romansów Cezarego. 

Odolany — wieś blisko Nawłoci, która należy do Storzana, tu odbywa się bal charytatywny na rzecz weteranów wojennych. 

Właściwą akcję poprzedza „Rodowód”, w którym jest mowa o Siedlcach.

Geneza

Powieść została napisana i wydana w 1924 roku i wywołała skandal, bo natychmiast po premierze w prasie rosyjskiej pisano o Żeromskim, jako o piewcy rewolucji (tak odczytano końcową scenę). Żeromski musiał zareagować, bo trwała na niego intensywna nagonka ze strony środowisk konserwatywnych (a przy okazji wyjaśnił genezę utworu):

„Oświadczam krótko, iż nigdy nie byłem zwolennikiem rewolucji, czyli mordowania ludzi przez ludzi z racji rzeczy, dóbr i pieniędzy — we wszystkich swych pismach, a w Przedwiośniu najdobitniej, potępiałem rzezie i kaźnie bolszewickie. Nikogo nie wzywałem na drogę komunizmu, lecz za pomocą tego utworu literackiego usiłowałem, o ile to jest możliwe, zabiec drogę komunizmowi, ostrzec, przerazić, odstraszyć. Chciałem, jak to zaznaczył jeden z czujnych krytyków polskich, a człowiek serca — «uderzyć w sumienie polskie» — wezwać do stworzenia wielkich, wzniosłych, najczyściej polskich, z ducha naszego wyrastających idei, dokoła których skupiłaby się zwartym obozem młodzież, dziś pchająca się do więzień, ażeby w nich gnić i cierpieć za obcy komunizm. Nie zrozumiano mej przypowieści. Nie uderzyłem w sumienie, lecz tu i tam trafiłem w brzuch, tu i tam w serce poczciwe, niewiedzące, zaślepione. Nie zrozumiano ohydy, okropności, tragedii pochodu na Belweder — sceny, przy której pisaniu serce mi się łamało. Koroną moich usiłowań stały się pochwalne artykuły w pismach moskiewskich, głoszące, iż przyłączyłem się do komunistów, po prostu i bez namysłu, jakbym się oto zapisał do cyklistów, albo esperantystów.

Stefan Żeromski, W odpowiedzi Arcybaszewowi i innym, [w:] tegoż, Elegie i inne pisma literackie i społeczne , red. Wacław Borowy, Kraków 1928, s. 119.

Autor chciał pokazać, że różnie się żyje ludziom po odzyskaniu niepodległości, a to nadal zależy od klasy społecznej, reform nie dokona jednak jednostka, dobro kraju leży w rękach ogóły, tylko wspólną pracą, możemy dojść do rozwiązań, wprowadzić zmiany, naprawiać.

Problematyka

Stefan Żeromski przedstawia wizję odbudowy Polski po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Ukazuje różne drogi, takie jak idea „szklanych domów”, reforma społeczna czy komunizm, które mogą prowadzić do odrodzenia kraju. Powieść stawia ważne pytania dotyczące kierunku, w jakim Polska powinna podążać po odzyskaniu wolności, oraz jak przywrócić jej świetność.

Autor ostrzega też przed rewolucją bolszewicką i komunizmem, które stanowią szczególne zagrożenie dla młodych ludzi. Poszukuje odpowiednich idei i rozwiązań, mających zapewnić krajowi dobrobyt. Porusza przy tym problemy polityczne, społeczne oraz psychologiczne.

Losy Cezarego Baryki są analogią do losów Polski. Oboje uczą się wolności, szukają właściwej drogi, przechodzą inicjację, mają uczyć się na błędach i dojrzewać. Konfrontacja marzeń Baryki o Polsce z rzeczywistością ukazuje trudności, z jakimi boryka się odradzający się kraj.

Typ narracji

W każdej części występuje inny narrator, co nadaje utworowi zróżnicowany charakter. W „Rodowodzie” mamy do czynienia z gawędziarzem, który obiektywnie relacjonuje wydarzenia, a czasami bywa wszechwiedzący. W pierwszej części narracja jest prowadzona w trzeciej osobie przez narratora zdystansowanego wobec wydarzeń i bohatera, który pozostaje obiektywny, lecz stopniowo zaczyna opisywać wydarzenia z perspektywy bohaterów, stosując narrację personalną i mowę pozornie zależną. Druga część skupia się głównie na głosie Cezarego Baryki, choć narrator niekiedy przybiera wszechwiedzącą perspektywę. W trzeciej części narracja łączy wszystkie wcześniejsze sposoby opowiadania o świecie i wydarzeniach, przedstawiając je czytelnikowi w sposób kompleksowy. Pojawia się tu narracja polifoniczna, przypominająca tę ze „Zbrodni i kary” Dostojewskiego, gdzie postaci nawiązują dialogi i konfrontują swoje stanowiska. Z tego powodu intencje Żeromskiego były trudne do jednoznacznego odczytania, a czytelnicy często przypisywali mu zgodność ze słowami wypowiadanymi przez bohaterów.

Język

Język powieści charakteryzuje się znacznym, niekiedy przytłaczającym dla czytelnika „uniezwyklaniem” warstwy językowej, co jest typowe dla stylu autora, określanego mianem żeromszczyzny. Autor wykazuje skłonność do superlatywizmu, czyli intensyfikacji pojęć oraz stosowania wyrazów o wysokim stopniu ekspresyjności. Język jest zróżnicowany: naturalistyczny w opisach rewolucji w Baku, poetycki, gdy Cezary wspomina matkę, a czasami patetyczny w odniesieniach do niepodległej Polski.

Pojawia się również ironia, która niekiedy przechodzi w krytykę, jak w opisach ciotek, a zastosowany komizm słowny polega na nadawaniu nowych znaczeń powszechnie znanym wyrazom poprzez umieszczanie ich w nowym kontekście. Styl wyróżnia się także rozbudowanymi metaforami, oryginalnymi peryfrazami i epitetami. W tekście występuje wiele zapożyczeń z języka rosyjskiego i niemieckiego, co podkreśla wielokulturowość świata przedstawionego.

Istotnym elementem jest język ezopowy, widoczny na przykład w wypowiedziach Gajowca, który mówi o skutej mrozem Polsce i ciężkiej pracy odbudowy kraju, używając metaforyki, która miała ukrywać polityczne treści przed cenzurą. Właśnie dlatego tytuł „Przedwiośnie” ma ukryte znaczenie, gdzie „wiosna” symbolizuje wyzwolenie i nadzieję na odnowę.

Bohaterowie

W płatnej wersji pliku.

Style/kierunki

W płatnej wersji pliku.

Symbolika

W płatnej wersji pliku.

Motywy literackie

W płatnej wersji pliku.

Konteksty

W płatnej wersji pliku.

Co jeszcze się omawia przy tej lekturze?

W płatnej wersji pliku.

Streszczenie i opracowanie

W płatnej wersji pliku.