autor:

Adam Mickiewicz

tytuł:

“Dziady część IV”

rodzaj literacki:

dramat

gatunek literacki:

dramat romantyczny (zawiera elementy dramatu klasycznego)

data wydania:

1823 r.


Utwór należy do cyklu dramatów “Dziady”. Opublikowany został w drugim tomie wraz z dramatem “Dziady część II” i wraz z częścią II jest nazywany Dziadami wileńsko — kowieńskimi. 

epoka literacka:

romantyzm

czas akcji:

dziady, obrzęd 31.10. wigilia Wszystkich Świętych – noc transgresji ze świata zmarłych do świata żywych, między godziną dziewiątą a północą

miejsce akcji:

dom grekokatolickiego księdza — nauczyciela głównego bohatera

geneza:

Dramat powstał w latach 1821 – 1822 w Kownie (miejsce zamieszkania Adama Mickiewicz)

problematyka:

Dramat porusza głównie temat miłości romantycznej. Jest to uczucie nieszczęśliwe, niespełnione i wyidealizowane. Miłość w tym ujęciu jest niebezpieczna, prowadzi człowieka do szaleństwa, a nawet do śmierci. 

Postawa romantyczna kontrastuje z postawą racjonalistyczną, która reprezentuje postać Księdza. Zaleca on podejście stoickie wobec miłości — rozpacz jest bezsensowna, należy zawierzyć Boga i zapomnieć o przeszłości.  

Tytuł dramatu zwraca uwagę na obyczaje ludowe.

język:

  • zastosowane zostały nieregularne rymy, 

  • podniosły styl

  • bogate środki artystyczne (w tym rozbudowane metafory, porównania, wyliczenia)

bohaterowie:

Gustaw — pustelnik. Jest nieszczęśliwie zakochany. Rozpacza, bo jego ukochana wyszła za mąż za innego. Początkowo jego tożsamość jest tajemnicą, później się ujawnia. Wygląda jak upiór, jest ubrany w łachmany. Nie jest jasne, czy Gustaw to zjawa, czy żywy człowiek

Ksiądz — dawny nauczyciel Gustawa. Jako kapłan katolicki, posiada żonę i dzieci. Prowadzi spokojne życie. Nie chce wnikać w sprawy świata. Racjonalista, który wierzy w porządek świata. Pociesza Gustawa, choć tak naprawdę nie potrafi zrozumieć jego uczuć i spojrzenia na życie. 

Dzieci — dzieci Księdza. Wierzą w duchy, o których opowiada Gustaw.

streszczenie: 

Jest wieczór dziadów. Ksiądz ze swoimi dziećmi klęka do modlitwy. Modlitwa zostaje przerwana przez wejście do pomieszczenia postaci budzącej swoim wyglądem grozę. Przybysz opowiada o żarze płonącym w jego piersi. Jest godzina dziewiąta. W dalszej części utworu główny bohater prowadzi monolog, który jest przerywany komentarzami Księdza i jego dzieci. Pustelnik opowiada o swojej nieszczęśliwej miłości. Później przypomina sobie o swoim towarzyszu, którego pozostawił pod drzwiami. Wychodzi po niego i wkrótce wraca z gałęzią jodłową, tłumacząc, że to jest ona jego jedynym przyjacielem (dostał ją od ukochanej). Wspomina swoje ostatnie spotkanie z kobietą, którą kochał i jej prośbę, aby o niej zapomniał, co komentuje jako nierealne. 


Pustelnik opowiada o różnych rodzajach śmierci. Wyróżnia śmierć fizyczną (spotka ona każdego) oraz śmierć w postaci miłości, której doświadcza. Porównuje miłość do świetlika, którego światło jest jednocześnie ozdobą, ale też przekleństwem, bo wabi wrogów. Pieje kur, na stoliku gaśnie świeca — wybija godzina dziesiąta.   


Pustelnik rozpoznaje w Księdzu swego dawnego nauczyciela. Poznaje miejsce, w którym się znajduje. Ujawnia swoją tożsamość. Ksiądz, słysząc jego imię, Gustaw jest wzruszony, bo przypomina sobie swego ucznia. Radość ze spotkania zostaje przerwana, kiedy Gustaw oznajmia, że wkrótce umrze. Jednocześnie opowiada o trzecim rodzaju śmierci. Jest nim śmierć wieczna, która oznacza koniec wszystkiego i właśnie takiej śmierci bohater najbardziej się obawia. Przeklina Księdza, który pokazał mu niezwykły świat marzeń i pragnień, które stały się jego utrapieniem. 

Poznajemy wspomnienia Gustawa. Opowiada on o swoim  szczęśliwym dzieciństwie, które przeminęło  i domu rodzinnym, z którego zostały zgliszcza. Wspomina z sentymentem pierwsze spotkanie z ukochaną, wręczenie jej kwiatów, wspólne łowienie ryb i czytanie książek. Potem opowiada o rozstaniu, przeklina ją za zniszczenie miłosnej więzi, która ich łączyła. W szale rozpaczy planują ją zabić, ale porzuca ten zamiar. Postanawia natomiast stać się jej wyrzutem sumienia. Wkrótce jego gniew zmienia się w czułość, zauważa, że kobieta nigdy nie składała mu żadnych miłosnych obietnic, a on nie ujawnił jej swoich uczuć. 


Bohater jest samotny, cierpi psychicznie, przebija się sztyletem. Kur pieje po raz drugi, gaśnie druga świeca — jest godzina jedenasta. Gustaw nie umiera, bo już wcześniej był martwy. Czyn głównego bohatera ma wymiar symboliczny, bo Gustaw już lata temu popełnił samobójstwo. Gustaw prosi Księdza, aby ten przywrócił obrzędy dziadów. Ksiądz mówi, że zabronił ich obchodzenia, bo to zwyczaj pogański i nie zmienia zdania. Gustaw gani Księdza za jego bezduszność i poglądy i podkreśla ogromną wartość obrzędów dziadów. Główny bohater chce od Księdza ponadto modlitwy i mszy za dusze zmarłych. 


Na koniec Gustaw raz jeszcze wspomina ukochaną, przy której będzie trwał, jako duch do momentu, aż Bóg ją do siebie wezwie i wówczas razem będą w Niebie. Odchodzi. Kur pieje trzeci raz, gaśnie trzecia świeca — zegar wybija północ.   

style/kierunki: 

  • Gustaw prezentuje typowe cechy bohatera romantycznego (bohater werteryczny)

symbolika:

bicie zegara, pianie koguta, świece — trzy symbole oznaczające upływający czas

motywy literackie:

motyw cierpienia — nieszczęśliwa miłość Gustawa do ukochanej przynosi mu cierpienie.

motyw wspomnień — Pustelnik i Ksiądz długo się nie poznają, przełomem jest moment, w którym Ksiądz łapie Pustelnika za rękę. Wspomnienie stają się synonimem udręki.

motyw samotności — Gustaw jest samotności, przekonany, że nikt nie może mu pomóc

motyw dziecka — dzieci w utworze od razu rozpoznają w Pustelniku upiora, są bezpośrednie i szczere. 


motyw książek zbójeckich — jako utwory literackie, które zmienią nasze poglądy i spojrzenie na rzeczywistość. 

konteksty:

  • “Cierpienia młodego Wertera” Goethego i “Nowa Heloiza” Rousseau — tematyka nieszczęśliwej miłości (książki zbójeckie)

  • poemat “Szwajcaria” Słowackiego — problematyka zgubnej roli poezji i idealizowania miłości oraz świata 

  • “Lalka” Prusa — bohater Wokulski krytykuje poezje Mickiewicza

co jeszcze się omawia przy tej lekturze? 

  • bohater werterowski — tragiczna postać, która jest obdarzona wielkim talentem i wrażliwością, czuje się on niezrozumiały, chce być sam, ale nie chce być samotny; kocha, ale platonicznie; idealizuje ludzi; jest wrażliwy na piękno natury. Typ bohatera powstał dzięki postaci głównego bohatera z “Cierpienia Młodego Wertera” J. W. Goethego.

  • trzy godziny: MIŁOŚCI, ROZPACZY I PRZESTROGI;

  • duchowny to pop (to dawne określenie kapłana w Cerkwi prawosławnej i katolickich Kościołach wschodnich)