Konflikt pokoleń. Omów zagadnienie na podstawie Chłopów (tomu I – Jesień) Władysława Stanisława Reymonta. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Pojęcie konfliktu pokoleń w literaturze omawia się zwykle przez pryzmat sporów ideologicznych między dziećmi, postulującymi zerwanie z tradycją, a rodzicami – orędownikami status quo. Chociaż spory te są ostre (takie jak m.in. konflikt romantyków z pokoleniem oświecenia), to jednak dotyczyły wyłącznie kwestii ideowych: nie miały osobistego charakteru i nie wkraczały w relacje rodzinne. Z tego względu konflikt pokoleń w „Chłopach” wyróżnia się na tle pozostałych sporów generacyjnych. Nie dotyczył bowiem wartości, lecz spraw materialnych; był walką z jednej strony o dominację, z drugiej zaś – o przetrwanie.

Rozwinięcie („Chłopi” tom I – „Jesień”):

Aby zrozumieć przyczyny sporu pokoleń między Maciejem i Antkiem Boryną, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na realia polskiej wsi, które opisał Władysław Reymont. W Lipcach, a także na wielu innych prowincjach, wartość człowieka uzależniona była od ilości posiadanej ziemi oraz od zdolności do jej obrabiania (co można zrozumieć, albowiem każdy żywił się tym, co sam wyhodował, a w razie problemów finansowych czy klęsk żywiołowych można było liczyć tylko na siebie). Te zasady życia społecznego dawały więc absolutną władzę temu, kto posiadał majątek – i skazywały resztę ludzi na życie na łasce innych. Nie służyły również podtrzymywaniu więzi rodzinnych: z czasem starsi ludzie, którzy nie mieli już siły, by pracować w polu, stawali się ciężarem dla swoich dzieci. Byli balastem, ponieważ ich obecność nie przynosiła żadnych korzyści (nie mogli już pracować), a ich utrzymanie kosztowało.
Posiadanie gospodarstwa było zatem z jednej strony wyznacznikiem statusu (o którym marzyli młodzi), z drugiej zaś – szansą na przetrwanie (dla starych). Pokolenia dzieci chciały przejmować ojcowiznę, aby zacząć wprowadzać nowe porządki, jednak dla ich rodziców często była to katastrofalna decyzja – czego dowodzą między innymi historie Jagustynki, Agaty czy starego Bylicy. Dzieci często wyrzucały swoich rodziców za drzwi i nie chciały ich utrzymywać, co sprawiało, że starzy ludzie musieli żebrać lub szukać pracy u innych (jak Jagustynka, która została komornicą, czyli chłopką wykonującą różne roboty w zamian za jedzenie i miejsce do spania). Co prawda istniały wówczas pewne rodzaje zabezpieczenia (jak wycug, który nakładał na dzieci obowiązek utrzymywania rodziców w zamian za przepisanie ziemi), niemniej jednak nigdy nie było pewności, że młodzi wywiążą się ze swoich zobowiązań. Świadczy o tym między innymi historia starego Bylicy, ojca Hanki Borynowej, który na stare lata zamieszkał ze swoją córką Weroniką. Dziewczyna nie zapewniała ojcu odpowiedniej opieki i stale wypominała wszystkie ponoszone wydatki. Stary Bylica, nie chcąc znosić narzekań córki, zdecydował się więc na żebractwo.

Realia życia w Lipcach mogą więc tłumaczyć główną przyczynę konfliktu między Maciejem i Antkiem Boryną. Ten pierwszy, najbogatszy gospodarz we wsi, czuł się jeszcze na siłach, aby pracować (mimo wieku – miał wówczas 58 lat). Ta decyzja nie podobała się Antkowi, jego najstarszemu synowi, który, podobnie jak ojciec, lubił stawiać na swoim. Młodzieniec miał już żonę i dzieci, jednak wciąż pracował jako parobek u swojego ojca, przez co był skazany na posłuszeństwo wobec Macieja. Kiedy próbował się postawić i przedstawił swoje oczekiwania (chciał przepisania ziemi w zamian za dożywocie), został wyrzucony z domu.

Konflikt pokoleń w „Chłopach” dotyczył więc przede wszystkim kwestii egzystencjalnych oraz władzy. W Lipcach ten, kto miał ziemię, ten dzierżył władzę, dlatego Maciej Boryna nie chciał przepisać ziemi synowi i skazać się na jego łaskę. Spór zaogniała dodatkowo zadziorność Macieja i Antka, a także kwestia małżeństwa 58-letniego Boryny z 18-letnią Jagną, której dodatkowo mężczyzna miał przepisać część ziemi. Obaj mężczyźni silnie stawiali na swoim i byli nawet gotowi się bić, aby wykazać swoją wyższość.

Kontekst:

Konflikt pokoleń, rozumiany nie jako spór aksjologiczny (o wartości), lecz jako walka o własne interesy, pojawia się również w „Skąpcu” Moliera. Zarówno Harpagon, jak i jego dzieci kierowali się w życiu miłością do pieniędzy – pod tym względem byli tacy sami. Harpagon bał się, że zostanie pozbawiony majątku, natomiast Eliza i Kleant wyczekiwali śmierci starego ojca. Konflikt w rodzinie był jedynie sporem dotyczącym konkretnych, przyziemnych spraw: Eliza nie zgadzała się na wydanie jej za mąż za obcego mężczyznę, natomiast Kleant nie mógł pogodzić się ze ślubem jego ukochanej z Harpagonem. Dzieci Skąpca oczekiwały na spadek po ojcu (Kleant niemalże zobowiązał się, że Harpagon umrze w ciągu ośmiu miesięcy), natomiast on sam ucieszył się na myśl, że będzie żył dłużej od swoich wnuków i prawnuków.

Konflikt między Harpagonem a jego dziećmi wynikał z XVII-wiecznej obyczajowości. W tamtych czasach to ojcowie, jako głowa rodziny, decydowali o przyszłości swoich dzieci – wydawali córki za mąż według swojego uznania i wskazywali życiową drogę synom. Eliza i Kleant nie sprzeciwiali się wprost tym praktykom. Co prawda nie zgadzali się na rozwiązania proponowane przez ojca (dla Elizy ślub z Anzelmem, dla Kleanta ślub z dowolną kobietą – ale nie z Marianną), ale wynikało to jedynie z faktu, że mieli już inne obiekty miłości.

Zakończenie (podsumowanie):

Zarówno „Chłopi”, jak i „Skąpiec” pokazują, że konflikt pokoleń nie musi dotyczyć wyłącznie kwestii ideowych. W powieści Reymonta spór między rodzicami a dziećmi dotyczył warunków bytowych i poważania w społeczeństwie: starsi chcieli zachować ziemię, aby nie utracić statusu i nie musieć żebrać, natomiast młodsi pragnęli przejąć gospodarstwo, by w końcu wprowadzić własne porządki. Widać to na przykładzie sporu między Maciejem a Antkiem Boryną – dwoma mężczyznami, którzy silnie stawiali na swoim i nie myśleli o tym, by wycofać się ze swoich oczekiwań. Podobny obraz konfliktu pokoleń widać także w „Skąpcu” – komedii przedstawiającej spór polegający nie na zderzeniu różnych systemów wartości, lecz na chęci osiągnięcia własnych interesów.