W jaki sposób lektury uczą nas o przeszłości?

→ zawierają informacje o wydarzeniach historycznych: “Kamienie na szaniec”
→ opisują bohaterów narodowych: “Śmierć pułkownika” (Emilia Plater), “Reduta Ordona”
→ dawne obyczaje, tradycje, sposób życia: “Pan Tadeusz” (Litwa, początki zaborów, lata 1811-12, czasy napoleońskie)
→ dawne obrzędy, np. religijne: “Dziady” cz. II

“Reduta Ordona”: Akcja utworu opisuje jedną z walk w czasie powstanie listopadowego. Jest to obrona reduty prowadzona przez Ordona przeciwko Moskalom.
Polacy przedstawieni są jako dobrzy, niewinni, walczą o wolność, zatem w słusznej sprawie.
Moskale walczą przeciwko wolności. Polacy są słabo uzbrojeni, ale wierzą w słuszność walki, Moskali jest wielu, ale walczą ze strachu przed carem.

POLACY                                                                     MOSKALE
za wolność                                                                 przeciwko wolności
niewinni                                                                      zbrodniarze
z własnej                                                                     woli ze strachu
odważni                                                                       dość tchórzliwi

“Pan Tadeusz” – 1811-12, Litwa, zabór rosyjski; -> Z niektórych utworów możemy dowiedzieć się wiele o dawnych tradycjach, zwyczajach, sposobie życia:
Czytamy o tym, w jaki sposób szlachta lubiła spędzać wolny czas, np. urządzając grzybobranie albo polowania. Możemy też dowiedzieć się, jak wyglądały uczty, oraz poznać przykładowe dania jadane przez szlachtę, np. bigos. W książce znajduje się dokładny opis parzenia kawy przez kawiarkę. Mickiewicz dużo uwagi poświęca szlacheckim strojom czy opisowi tradycyjnego szlacheckiego tańca — poloneza.

“Quo vadis” – Akcja niektórych książek ma miejsce bardzo daleko w przeszłości i mówi nam wiele o tamtych czasach.
“Quo vadis”- Książka jest powieścią historyczną i toczy się w Imperium Rzymskim w czasach starożytnych za panowania Nerona. Dowiadujemy się, jak wyglądało miasto Rzym oraz jakie zwyczaje panowały wśród Rzymian, jak wyglądały ich domy czy uczty. Ważną rolę w książce odgrywa wątek wczesnego chrześcijaństwa oraz prześladowań, które miały miejsce po pożarze Rzymu. Chrześcijanie mieli swoje wspólnoty na obrzeżach Rzymu, na Zatybrzu. Ich opiekunem duchowym był św. Piotr, uczeń Jezusa, uznawany za pierwszego biskupa Rzymu. Dla chrześcijan ważne były takie wartości, jak wybaczanie czy miłość do bliźniego. Po pożarze Rzymu zostali przez Nerona oskarżeni oraz poddani prześladowaniom, o których również wiele czytamy w książce.

“Dziady” cz. 2 – Istnieją utwory, które szczegółowo opisują dawne obrzędy, np. religijne.
Był to obrzęd o korzeniach pogańskich, zawierający również dużo elementów chrześcijańskich. Odbywał się w noc z 31 października na 1 listopada, często w przycmentarnej kaplicy. Celem obrzędu była pomoc duszom, które mogą potrzebować pomocy od żywych np. po to, żeby dostać się do nieba. Dziadom przewodził Guślarz. Zebrani przynosili do kaplicy jedzenie i napoje, aby duchy mogły się posilić. Mickiewicz w Prologu do utworu podkreśla, że duchowieństwo walczyło z tym obrzędem, przetrwał on jednak długo. Utwór powstał na podstawie opowieści, które autor słyszał jako dziecko (W utworze czytamy np. o przywołaniu duchów lekkich, Józia i Rózi, którzy proszą zebranych o dwa ziarnka gorczycy, aby mogły się dostać do nieba. itp.)

“Kamienie na szaniec” – Z niektórych książek możemy szczegółowo poznać jakieś wydarzenia historyczne. Przykładem będzie oparta na faktach książka “Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamieńskiego. Akcja książki dzieje się podczas drugiej wojny światowej w czasie okupacji niemieckiej, przede wszystkim w Warszawie. Z książki dowiadujemy się, jak wyglądała działalność Szarych Szeregów w czasie wojny. Czytamy o wielu akcjach małego sabotażu, takich jak zrywanie flag nazistowskich i wieszanie polskich, malowanie na murach symbolu Polski Walczącej czy zniechęcanie Polaków do chodzenia na niemieckie filmy. Bohaterowie biorą także udział w akcjach dywersyjnych, takich jak np. wysadzanie mostów. Z książki dowiadujemy się wiele na temat codziennego życia w okupowanej Warszawie.

Wreszcie niektóre utwory opisują wybitne postacie, np. bohaterów narodowych. Znakomitym przykładem może być “Śmierć pułkownika” Adama Mickiewicza Akcja utworu dzieje się w czasie powstania listopadowego i opowiada o śmierci Emilii Plater, jednej z dowódczyń powstania. Wiersz opisuje, jak żołnierze opłakują swojego pułkownika i jak bardzo Emilia Plater była kochana przez wszystkich. Innym utworem tego typu będzie “Reduta Ordona”. Ordon był również jednym z bohaterów powstania listopadowego. Wysadził on redutę, której bronił ze swoim oddziałem, aby Moskale nie mogli jej zdobyć. Inaczej niż w utworze, w rzeczywistości Ordon cudem uniknął śmierci.