W jaki sposób lektury uczą nas o przeszłości?

→ zawie­ra­ją infor­ma­cje o wyda­rze­niach histo­rycz­nych: “Kamie­nie na sza­niec”
→ opi­su­ją boha­te­rów naro­do­wych: “Śmierć puł­kow­ni­ka” (Emi­lia Pla­ter), “Redu­ta Ordo­na”
→ daw­ne oby­cza­je, tra­dy­cje, spo­sób życia: “Pan Tade­usz” (Litwa, począt­ki zabo­rów, lata 1811-12, cza­sy napo­le­oń­skie)
→ daw­ne obrzę­dy, np. reli­gij­ne: “Dzia­dy” cz. II

“Redu­ta Ordo­na”: Akcja utwo­ru opi­su­je jed­ną z walk w cza­sie powsta­nie listo­pa­do­we­go. Jest to obro­na redu­ty pro­wa­dzo­na przez Ordo­na prze­ciw­ko Moska­lom.
Pola­cy przed­sta­wie­ni są jako dobrzy, nie­win­ni, wal­czą o wol­ność, zatem w słusz­nej spra­wie.
Moska­le wal­czą prze­ciw­ko wol­no­ści. Pola­cy są sła­bo uzbro­je­ni, ale wie­rzą w słusz­ność wal­ki, Moska­li jest wie­lu, ale wal­czą ze stra­chu przed carem.

POLACY                                                                     MOSKALE
za wol­ność                                                                 prze­ciw­ko wol­no­ści
nie­win­ni                                                                      zbrod­nia­rze
z wła­snej                                                                     woli ze stra­chu
odważ­ni                                                                       dość tchórzliwi

“Pan Tade­usz” – 1811-12, Litwa, zabór rosyj­ski; -> Z nie­któ­rych utwo­rów może­my dowie­dzieć się wie­le o daw­nych tra­dy­cjach, zwy­cza­jach, spo­so­bie życia:
Czy­ta­my o tym, w jaki spo­sób szlach­ta lubi­ła spę­dzać wol­ny czas, np. urzą­dza­jąc grzy­bo­bra­nie albo polo­wa­nia. Może­my też dowie­dzieć się, jak wyglą­da­ły uczty, oraz poznać przy­kła­do­we dania jada­ne przez szlach­tę, np. bigos. W książ­ce znaj­du­je się dokład­ny opis parze­nia kawy przez kawiar­kę. Mic­kie­wicz dużo uwa­gi poświę­ca szla­chec­kim stro­jom czy opi­so­wi tra­dy­cyj­ne­go szla­chec­kie­go tań­ca — poloneza.

“Quo vadis” – Akcja nie­któ­rych ksią­żek ma miej­sce bar­dzo dale­ko w prze­szło­ści i mówi nam wie­le o tam­tych cza­sach.
“Quo vadis”- Książ­ka jest powie­ścią histo­rycz­ną i toczy się w Impe­rium Rzym­skim w cza­sach sta­ro­żyt­nych za pano­wa­nia Nero­na. Dowia­du­je­my się, jak wyglą­da­ło mia­sto Rzym oraz jakie zwy­cza­je pano­wa­ły wśród Rzy­mian, jak wyglą­da­ły ich domy czy uczty. Waż­ną rolę w książ­ce odgry­wa wątek wcze­sne­go chrze­ści­jań­stwa oraz prze­śla­do­wań, któ­re mia­ły miej­sce po poża­rze Rzy­mu. Chrze­ści­ja­nie mie­li swo­je wspól­no­ty na obrze­żach Rzy­mu, na Zaty­brzu. Ich opie­ku­nem ducho­wym był św. Piotr, uczeń Jezu­sa, uzna­wa­ny za pierw­sze­go bisku­pa Rzy­mu. Dla chrze­ści­jan waż­ne były takie war­to­ści, jak wyba­cza­nie czy miłość do bliź­nie­go. Po poża­rze Rzy­mu zosta­li przez Nero­na oskar­że­ni oraz pod­da­ni prze­śla­do­wa­niom, o któ­rych rów­nież wie­le czy­ta­my w książce.

“Dzia­dy” cz. 2 – Ist­nie­ją utwo­ry, któ­re szcze­gó­ło­wo opi­su­ją daw­ne obrzę­dy, np. reli­gij­ne.
Był to obrzęd o korze­niach pogań­skich, zawie­ra­ją­cy rów­nież dużo ele­men­tów chrze­ści­jań­skich. Odby­wał się w noc z 31 paź­dzier­ni­ka na 1 listo­pa­da, czę­sto w przy­cmen­tar­nej kapli­cy. Celem obrzę­du była pomoc duszom, któ­re mogą potrze­bo­wać pomo­cy od żywych np. po to, żeby dostać się do nie­ba. Dzia­dom prze­wo­dził Guślarz. Zebra­ni przy­no­si­li do kapli­cy jedze­nie i napo­je, aby duchy mogły się posi­lić. Mic­kie­wicz w Pro­lo­gu do utwo­ru pod­kre­śla, że ducho­wień­stwo wal­czy­ło z tym obrzę­dem, prze­trwał on jed­nak dłu­go. Utwór powstał na pod­sta­wie opo­wie­ści, któ­re autor sły­szał jako dziec­ko (W utwo­rze czy­ta­my np. o przy­wo­ła­niu duchów lek­kich, Józia i Rózi, któ­rzy pro­szą zebra­nych o dwa ziarn­ka gor­czy­cy, aby mogły się dostać do nie­ba. itp.)

“Kamie­nie na sza­niec” – Z nie­któ­rych ksią­żek może­my szcze­gó­ło­wo poznać jakieś wyda­rze­nia histo­rycz­ne. Przy­kła­dem będzie opar­ta na fak­tach książ­ka “Kamie­nie na sza­niec” Alek­san­dra Kamień­skie­go. Akcja książ­ki dzie­je się pod­czas dru­giej woj­ny świa­to­wej w cza­sie oku­pa­cji nie­miec­kiej, przede wszyst­kim w War­sza­wie. Z książ­ki dowia­du­je­my się, jak wyglą­da­ła dzia­łal­ność Sza­rych Sze­re­gów w cza­sie woj­ny. Czy­ta­my o wie­lu akcjach małe­go sabo­ta­żu, takich jak zry­wa­nie flag nazi­stow­skich i wie­sza­nie pol­skich, malo­wa­nie na murach sym­bo­lu Pol­ski Wal­czą­cej czy znie­chę­ca­nie Pola­ków do cho­dze­nia na nie­miec­kie fil­my. Boha­te­ro­wie bio­rą tak­że udział w akcjach dywer­syj­nych, takich jak np. wysa­dza­nie mostów. Z książ­ki dowia­du­je­my się wie­le na temat codzien­ne­go życia w oku­po­wa­nej Warszawie.

Wresz­cie nie­któ­re utwo­ry opi­su­ją wybit­ne posta­cie, np. boha­te­rów naro­do­wych. Zna­ko­mi­tym przy­kła­dem może być “Śmierć puł­kow­ni­ka” Ada­ma Mic­kie­wi­cza Akcja utwo­ru dzie­je się w cza­sie powsta­nia listo­pa­do­we­go i opo­wia­da o śmier­ci Emi­lii Pla­ter, jed­nej z dowód­czyń powsta­nia. Wiersz opi­su­je, jak żoł­nie­rze opła­ku­ją swo­je­go puł­kow­ni­ka i jak bar­dzo Emi­lia Pla­ter była kocha­na przez wszyst­kich. Innym utwo­rem tego typu będzie “Redu­ta Ordo­na”. Ordon był rów­nież jed­nym z boha­te­rów powsta­nia listo­pa­do­we­go. Wysa­dził on redu­tę, któ­rej bro­nił ze swo­im oddzia­łem, aby Moska­le nie mogli jej zdo­być. Ina­czej niż w utwo­rze, w rze­czy­wi­sto­ści Ordon cudem unik­nął śmierci.