Funkcje obrazów przyrody w utworach literackich. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Przyroda w literaturze XIX wieku stała się jedną z bohaterek: miała wpływ na działania postaci, ich stan, wymierzała karę, stanowiła sposób na zwolnienie akcji lub była odzwierciedleniem nastrojów i tęsknot. W „Balladach i romansach” oraz „Balladynie” przejawiała boską sprawiedliwości, karała winnych; w „Cierpieniach młodego Wertera” ukazywała emocje głównego bohatera, a w epopei narodowej „Pan Tadeusz” obrazowała piękno kraju rodzinnego, za którym tęsknił autor-emigrant. 

Rozwinięcie („Pan Tadeusz”):

Jedną z najważniejszych funkcji obrazów przyrody jest wzmacnianie nostalgicznych, arkadyjskich widoków Litwy. Motyw ten pojawia się już w Inwokacji „Pana Tadeusza”, w której osoba mówiąca pragnie zostać przeniesiona „Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,/ Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem”. Natura w tejże epopei nie jest tłem akcji, lecz jego pełnoprawnym bohaterem, którego rolą jest stałe przypominanie o sakralnym charakterze domu wzniesionego na wzgórzu, przy strumieniu, chronionego przez topole do wiatru. Przyroda niekoniecznie musi jednak być bierna – w „Panu Tadeuszu” pojawiają się zarówno jej obrazy, jak i sytuacje, w których przyroda jest elementem akcji, stanowi ważne dopełnienie. Widać to przede wszystkim po bitwie z Moskalami, gdy zaczyna się burza, co nadaje scenie dramaturgii. Obrazy przyrody także symbolicznie podkreślają charakter rozmaitych wydarzeń – spotkanie Gerwazego Rębajły z Hrabią Horeszką ma miejsce podczas zachodu słońca, okresu podsumowania dnia, co metaforycznie współgra z tematem rozmowy (wspomnienia o dawnych czasach), dodatkowo retardacje, czyli spowolnienie biegu akcji w epopei zwykle polegają na ukazaniu piękna natury.

Rozwinięcie (kontekst):

Literackie obrazy przyrody często stanowią również komentarz na temat stosunku ludzi i natury. Szczególnie widać to w dziełach dotyczących wiejskiego życia, na przykład w „Chłopach” Reymonta, w których przyroda wyznaczała rytm dnia mieszkańców Lipiec. Natura determinowała wszystko – mogli oni mieć łatwiej (w ładną pogodę) lub trudniej (gdy padał deszcz); jeśli nie byli w stanie fizycznie pracować, musieli iść na wycug. Ich życie było podporządkowane porom roku; a ten, który był posiadaczem większej liczby morgów ziemi, stanowił najważniejszą osobę we wsi. Natura to potęga: Maciej Boryna umiera w otoczeniu przyrody niczym siewca, żegna się z ziemią ojców i widzi Boga na tronie ze snopów siana, który zaprasza go do siebie, jako wiernego parobka.  Rolą przyrody może być także przypomnienie małości człowieka wobec otaczającego go świata. W „Balladynie” Juliusza Słowackiego to natura staje się sprawiedliwym sędzią, gdy ludzie zawodzą. Tytułowa bohaterka zostaje rażona piorunem po tym, gdy trzykrotnie skazała samą siebie. Świtezianka — pani jeziora Świteź w balladzie Adama Mickiewicza — ukarała niewiernego strzelca, w „Świtezi” natura, dzięki boskiemu wsparciu, ocaliła mieszkanki grodu i ukarała najeźdźców, a w „Lilijach” sprowadziła śmierć na żonę-morderczynię. 

Zakończenie (podsumowanie):

Obrazy przyrody stanowią wdzięczny temat dla artystów, ponieważ mogą one pełnić rozmaite funkcje. Czasami natura podkreśla nostalgiczny wymiar utworu lub stanowi symboliczne dopełnienie akcji — uwypukla wspaniałość krainy.  Innym zaś razem może pomagać w budowie dramaturgii albo wręcz kierować ludzkim życiem (jak w „Chłopach”) i przypominać o najważniejszych wartościach, których człowiek się wypiera, tak jak w „Balladynie” Słowackiego czy balladach Mickiewicza.