Obraz dworu szlacheckiego w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Szlach­ta była wyż­szą war­stwą spo­łecz­ną, któ­ra zwy­cza­jo­wo wywo­dzi­ła się ze sta­nu rycer­skie­go. Jako gru­pa mia­ła swo­je przy­wi­le­je (np. pra­wo do posia­da­nia zie­mi), a tak­że obo­wiąz­ki (musia­ła dołą­czyć do wal­ki w razie pospo­li­te­go rusze­nia). W nie­któ­rych tek­stach lite­rac­kich obraz szlach­ci­ców był roman­ty­zo­wa­ny, nato­miast w innych zwra­ca­no uwa­gę na licz­ne wady szlach­ty. War­to bowiem pamię­tać, że przed­sta­wi­cie­le tej gru­py spo­łecz­nej czu­li się odręb­ni; mie­li licz­ne przy­wi­le­je, rodo­wy herb sym­bo­li­zu­ją­cy nie­za­leż­ność, a ponad­to od koń­ca XVI wie­ku do poło­wy XVIII wie­ku powszech­na była ide­olo­gia sar­ma­ty­zmu sta­no­wią­ca, że przod­ka­mi szlach­ty był sta­ro­żyt­ny lud Sar­ma­tów. W tek­stach baro­ko­wych nie brak wzmia­nek o teatra­li­za­cji życia, oso­bli­wej sztu­ce (np. por­tre­tach tru­mien­nych) i zwy­cza­jach, któ­re wykształ­ci­ła szlach­ta, by pod­kre­ślić swo­ją nie­za­leż­ność. Skom­pli­ko­wa­ne rela­cje szlach­ci­ców z resz­tą spo­łe­czeń­stwa spra­wi­ły, że w tek­stach lite­rac­kich utrwa­li­ły się roz­ma­ite obra­zy dwo­ru szlacheckiego.

Rozwinięcie („Pan Tadeusz”):

Adam Mic­kie­wicz w epo­pei naro­do­wej „Pan Tade­usz” przed­sta­wia idyl­licz­ny obra­zek życia szlach­ty, któ­re­go ucie­le­śnie­niem jest dwo­rek Sędzie­go Sopli­cy w Sopli­co­wie. Zbu­do­wa­ny z drew­na, mie­nią­cy bie­lą na tle ciem­no­zie­lo­nych topól, był osto­ją pol­sko­ści, miej­scem, gdzie pie­lę­gno­wa­no tra­dy­cje naro­do­we oraz zwy­cza­je szla­chec­kie. Na ścia­nach domu Sędzie­go wisia­ły obra­zy boha­te­rów naro­do­wych – Tade­usza Kościusz­ki, Tade­usza Rej­ta­na, Tade­usza Kor­sa­ka i Jaku­ba Jasiń­skie­go na szań­cach Pra­gi, nato­miast czas odmie­rzał zegar kuran­to­wy gra­ją­cy „Mazur­ka Dąbrow­skie­go”. Mic­kie­wicz zadbał o to, aby dwo­rek nale­żą­cy do Sędzie­go – przed­sta­wi­cie­la szlach­ty zie­miań­skiej – był osto­ją pol­sko­ści, a tak­że miej­scem, w któ­rym dużą rolę odgry­wa­ła har­mo­nia i posza­no­wa­nie przy­ro­dy. Dwo­rek miał przy­po­mi­nać o cza­sach świet­no­ści, któ­re odcho­dzi­ły w prze­szłość i być wzo­rem dla nowe­go poko­le­nia, że nale­ży sza­no­wać tra­dy­cję, bo tyl­ko w ten spo­sób uda się zacho­wać pol­skość pod­czas zabo­rów i wywal­czyć wolność. 

Dwo­rek szla­chec­ki w Sopli­co­wie to jed­nak nie tyl­ko budy­nek, lecz tak­że ludzie, któ­rzy go zamiesz­ki­wa­li. Opis miesz­kań­ców Sopli­co­wa poka­zu­je, że byli oni ze sobą zwią­za­ni emo­cjo­nal­nie, two­rzy­li praw­dzi­we rela­cje (co mia­ło oczy­wi­ście sta­no­wić przy­kład do naśla­do­wa­nia dla wszyst­kich Pola­ków). Szlach­ci­ce spę­dza­li czas na pie­lę­gno­wa­niu tra­dy­cji naro­do­wych i szla­chec­kich – bie­sia­do­wa­li, urzą­dza­li polo­wa­nia i grzy­bo­bra­nia, wita­li gości, a nawet pie­lę­gno­wa­li zwy­cza­je doty­czą­ce kolej­no­ści jedze­nia i spa­ce­ro­wa­nia. Bra­ma w Sopli­co­wie była zawsze otwar­ta, aby uka­zać gościn­ność; wszy­scy nosi­li się zgod­nie z pol­ski­mi zwy­cza­ja­mi, a potra­wy przy­rzą­dza­ne w dwor­ku pocho­dzi­ły ze sta­rej księ­gi kuchar­skiej. Co wię­cej, szlach­ta w Sopli­co­wie potra­fi­ła zjed­no­czyć się w trud­nych sytu­acjach; nie żywio­no ura­zy i zapo­mi­na­no o daw­nych zatar­gach, kie­dy staw­ką była wal­ka ze wspól­nym wro­giem. Wizja szlach­ci­ców w „Panu Tade­uszu” wska­zu­je więc, że szlach­ta była kwin­te­sen­cją pol­sko­ści; prze­sią­kła nią na tyle, że nawet lata zabo­rów nie pozwo­li­ły na jej zapo­mnie­nie, a nawet wady — poryw­czość i skłon­ność do bija­ty­ki cechu­ją­ce Jac­ka Sopli­cę — nie zaszko­dzi­ły obra­zo­wi szlach­ci­ca jako wojow­ni­ka wier­ne­go ojczyźnie.

Rozwinięcie (kontekst):

W „Nad Nie­mnem” Eli­zy Orzesz­ko­wej szla­chec­ki dwór Kor­czyń­skich nie jest miej­scem mle­kiem i mio­dem pły­ną­cym, jak Sopli­co­wo, ale sym­bo­lem pro­ble­mów i nie­po­ro­zu­mień. Miesz­kań­cy led­wo wią­żą koniec z koń­cem, a mimo to mają wiel­ko­pań­skie manie­ry i (poza kil­ko­ma wyjąt­ka­mi) nie są skłon­ni do pra­cy, naj­chęt­niej — jak Emi­lia czy Tere­sa — leże­li­by na szez­lon­gu i cze­ka­li, aż los się odmie­ni, a dnie wypeł­nia­ły­by im powol­ne atrak­cje np. czy­ta­nie roman­sów. Kor­czyń­ski, mimo próśb żony, nie chce sprze­dać mająt­ku, jest przy­wią­za­ny do zie­mi — straż­nicz­ki histo­rii, w lesie bowiem znaj­du­je się zbio­ro­wa mogi­ła powstań­ców stycz­nio­wych. Dwór szla­chec­ki w Kor­czy­nie odmie­ni się jed­nak za spra­wą naj­młod­sze­go poko­le­nia, któ­re poka­że star­szym war­tość pracy. 

Zakończenie (podsumowanie):

Szla­chec­ki dwór w tek­stach lite­rac­kich jest zarów­no ide­ali­zo­wa­ny, jak i suro­wo kry­ty­ko­wa­ny. Mic­kie­wicz sku­pił się na pozy­tyw­nych aspek­tach szlach­ty. Wpraw­dzie wspo­mi­nał o poje­dyn­czych wadach takich jak kosmo­po­li­tyzm Teli­me­ny, skłon­ność do bie­sia­do­wa­nia, war­chol­stwo, pie­niac­two i poryw­czość Jac­ka Sopli­cy, ale nie uczy­nił z tych wad domi­nu­ją­cych cech cha­rak­te­ru. Chciał zacho­wać w pamię­ci zbio­ro­wej przede wszyst­kim te cechy, któ­re były god­ne zapa­mię­ta­nia. Wie­rzył, że w ten spo­sób uda się zjed­no­czyć naród w wal­ce o wol­ność. Orzesz­ko­wa uka­za­ła dwo­rek szla­chec­ki w cza­sie prze­mian — przy­wią­za­nie do zie­mi nie wystar­czy, by go zacho­wać, nie­zbęd­na jest praca.