Henryk Sienkiewicz „W pustyni i w puszczy” – omówienie i streszczenie

Pojęcia:

egzotyka — ogół cech typowych dla krajów o odmiennym klimacie, krajobrazie i kulturze, np. 

• braterstwo krwi: “[…] zabił koźlę i pokroił jego wątrobę, później naciął ramię Kalego, skropił jego krwią kawałem wątroby, którą zjadł M’rua. Następnie kawałek wątroby z krwią króla wioski musiał zjeść Kali — w ten sposób zostali braćmi krwi”. 

• święte miejsca: “Gdy Kali poprosił Stasia, by ten pomógł ludowi Wa-himów w wojnie z Samburu, chłopiec nie chciał tego zrobić, ponieważ czuł się odpowiedzialny za Nel. Wtedy Kali opowiedział Stasiowi o miejscowości Luela uchodzącej za święte miejsce — tam podczas długich wojen kobietom nie mogła stać się żadna krzywda. Staś postanowił zaprowadzić Nel do Lueli, pomóc Wa-himom, a potem pogodzić zwaśnione ludy”.

• niewolnictwo i losy niewolników: “Gdy Kali zostaje królem Wa-himów, wzięci do niewoli jeńcy wojenni z plemienia Samburu mają zostać straceni. Taka była tradycja, gdyby Kali tego nie uczynił, lud nie szanowałby go jako króla. Staś wpłynął na zmianę decyzji Kalego”.

• fatamorgana — zjawisko optyczne powstające na pustyni lub na morzu, to złudzenie polega na ukazywaniu się w powietrzu wielokrotnych, zmieniających się obrazów.

• burza piaskowa — zjawisko występujące na pustyni, silny wiatr unosi olbrzymie ilości piasku lub pyłu „W oddali pojawiła się jakby ciemna chmura, która czyniła się w oczach coraz wyższą i zbliżała się do karawany. Poruszyły się też naokół najbliższe fale powietrza i nagle podmuchy poczęły skręcać piasek. Tu i ówdzie tworzyły się lejki, jakby ktoś wiercił kijem powierzchnię pustyni. Miejscami wstawały chybkie wiry, podobne do kolumienek cienkich u spodu, a rozwianych jak pióropusze w górze. Ale wszystko to trwało przez jedno mgnienie oka. Chmura, którą pierwszy ujrzał przewodnik wielbłądów, nadleciała z niepojętą szybkością. W ludzi i zwierzęta uderzyło jakby skrzydło olbrzymiego ptaka. W jednej chwili oczy i usta jeźdźców napełniły się kurzawą. Tumany pyłu zakryły niebo, zakryły słońce i na świecie uczynił się mrok. Ludzie poczęli tracić się z oczu, a najbliższe nawet wielbłądy majaczyły jak we mgle. Nie szum — bo na pustyni nie ma drzew — ale huk wichru głuszył nawoływania przewodnika i ryk zwierząt. W powietrzu czuć było taką woń, jaką wydaje czad węgli. Wielbłądy stanęły i odwróciwszy się od wiatru, powyciągały długie szyje w dół, tak że nozdrza ich dotykały prawie piasku. […] Nastała chwilowa cisza, lecz rudy mrok rozpraszał się bardzo powoli, albowiem słońce nie mogło przebić się przez tumany zawieszone w powietrzu. Grubsze i cięższe drobinki piasku poczęły jednak opadać. Napełniły one wszystkie szpary i załamania w siodłach i zatrzymywały się w fałdach odzieży. Ludzie i zwierzęta za każdym oddechem wciągali pył, który drażnił ich płuca i skrzypiał w zębach”. 

• pora deszczowa/dżdżysta — okres w roku pełen nieustannych i głębokich opadów deszczu: „Pora dżdżysta rozpoczęła się na dobre, ale nie były to nasze długie, jesienne deszcze, w czasie, których niebo zawleka się ciemnymi chmurami i nudna, uciążliwa słota trwa przez całe tygodnie. Tu kilkanaście razy na dzień wiatr przepędzał po niebie wzdęte obłoki, które zlewały ziemię obficie, po czym znów rozbłyskiwało słońce, jasne, jakby świeżo wykąpane i zalewało złotym światłem skały, rzekę, drzewa i całą dżunglę. Trawy rosły prawie w oczach. Drzewa pokrywały się obfitszym liściem i nim stary owoc opadł, tworzyły się zawiązki na nowy. Powietrze, z powodu zawieszonych w nim igiełek wody, uczyniło się tak przeźroczyste, że nawet odległe przedmioty stawały się zupełnie wyraźne i wzrok sięgał w niezmiernie daleką przestrzeń. Na niebie rozwieszały się cudne, siedmiobarwne tęcze, a wodospad był prawie ciągle w nie ubrany. Krótko trwające ranne i wieczorne zorze grały tysiącami tak świetnych blasków, że nawet i w Pustyni Libijskiej dzieci nie widziały nic podobnego. Najniższe, bliskie ziemi obłoki barwiły się wiśniowo, górne, lepiej oświecone, rozlewały się na kształt jezior z purpury i złota, a drobne, wełniste chmurki mieniły się jak rubiny, ametysty i opale. Nocami, między jedną falą dżdżu a drugą, księżyc zmieniał w brylanty krople rosy wiszące na liściach mimoz i akacyj, a światło zodiakalne świeciło w odświeżonym powietrzu jaśniej niż w innych porach roku”

• choroby takie jak malaria (wywoływana przez wewnątrzkomórkowego pierwotniaka z gatunku zarodźców, przenoszonego przez komara widliszka) zwana też febrą, śpiączka (choroba wywoływana przez pasożyty przenoszone przez muchy tse-tse: „Staś zrozumiał także, albowiem jeszcze w Port-Saidzie słyszał wielokrotnie o musze afrykańskiej, zwanej tse-tse, która jest tak straszliwą plagą niektórych okolic, że tam, gdzie ona mieszka stale, Murzyni nie posiadają wcale bydła, a tam, gdzie wskutek pomyślnych chwilowych warunków rozmnoży się niespodzianie, bydło ginie. Koń, wół lub osioł, ukłuty przez tse-tse, marnieje i zdycha w ciągu dni kilkunastu, czasem w ciągu dni kilku. Zwierzęta miejscowe rozumieją też niebezpieczeństwo, jakie im od niej zagraża, zdarza się bowiem, że całe stada wołów, gdy przy wodopoju usłyszą jej brzęczenie, wpadają w szaloną trwogę i rozbiegają się na wszystkie strony”), cholera – ostra i zaraźliwa choroba zakaźna przewodu pokarmowego, której przyczyną jest spożycie skażonego pokarmu lub wody.

fauna — ogół zwierząt na danym obszarze lub w danym okresie, np. wielbłąd, lew, słoń, antylopa.

flora — ogół roślin występujących w określonym miejscu, środowisku lub epoce geologicznej; roślinność, np. baobab, akacja, drzewo chlebowe.