Obraz dworu szlacheckiego w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Szlachta była wyższą warstwą społeczną, która zwyczajowo wywodziła się ze stanu rycerskiego. Jako grupa miała swoje przywileje (np. prawo do posiadania ziemi), a także obowiązki (musiała dołączyć do walki w razie pospolitego ruszenia). W niektórych tekstach literackich obraz szlachciców był romantyzowany, natomiast w innych zwracano uwagę na liczne wady szlachty. Warto bowiem pamiętać, że przedstawiciele tej grupy społecznej czuli się odrębni; mieli liczne przywileje, rodowy herb symbolizujący niezależność, a ponadto od końca XVI wieku do połowy XVIII wieku powszechna była ideologia sarmatyzmu stanowiąca, że przodkami szlachty był starożytny lud Sarmatów. W tekstach barokowych nie brak wzmianek o teatralizacji życia, osobliwej sztuce (np. portretach trumiennych) i zwyczajach, które wykształciła szlachta, by podkreślić swoją niezależność. Skomplikowane relacje szlachciców z resztą społeczeństwa sprawiły, że w tekstach literackich utrwaliły się rozmaite obrazy dworu szlacheckiego.

Rozwinięcie („Pan Tadeusz”):

Adam Mickiewicz w epopei narodowej „Pan Tadeusz” przedstawia idylliczny obrazek życia szlachty, którego ucieleśnieniem jest dworek Sędziego Soplicy w Soplicowie. Zbudowany z drewna, mieniący bielą na tle ciemnozielonych topól, był ostoją polskości, miejscem, gdzie pielęgnowano tradycje narodowe oraz zwyczaje szlacheckie. Na ścianach domu Sędziego wisiały obrazy bohaterów narodowych – Tadeusza Kościuszki, Tadeusza Rejtana, Tadeusza Korsaka i Jakuba Jasińskiego na szańcach Pragi, natomiast czas odmierzał zegar kurantowy grający „Mazurka Dąbrowskiego”. Mickiewicz zadbał o to, aby dworek należący do Sędziego – przedstawiciela szlachty ziemiańskiej – był ostoją polskości, a także miejscem, w którym dużą rolę odgrywała harmonia i poszanowanie przyrody. Dworek miał przypominać o czasach świetności, które odchodziły w przeszłość i być wzorem dla nowego pokolenia, że należy szanować tradycję, bo tylko w ten sposób uda się zachować polskość podczas zaborów i wywalczyć wolność.

Dworek szlachecki w Soplicowie to jednak nie tylko budynek, lecz także ludzie, którzy go zamieszkiwali. Opis mieszkańców Soplicowa pokazuje, że byli oni ze sobą związani emocjonalnie, tworzyli prawdziwe relacje (co miało oczywiście stanowić przykład do naśladowania dla wszystkich Polaków). Szlachcice spędzali czas na pielęgnowaniu tradycji narodowych i szlacheckich – biesiadowali, urządzali polowania i grzybobrania, witali gości, a nawet pielęgnowali zwyczaje dotyczące kolejności jedzenia i spacerowania. Brama w Soplicowie była zawsze otwarta, aby ukazać gościnność; wszyscy nosili się zgodnie z polskimi zwyczajami, a potrawy przyrządzane w dworku pochodziły ze starej księgi kucharskiej. Co więcej, szlachta w Soplicowie potrafiła zjednoczyć się w trudnych sytuacjach; nie żywiono urazy i zapominano o dawnych zatargach, kiedy stawką była walka ze wspólnym wrogiem. Wizja szlachciców w „Panu Tadeuszu” wskazuje więc, że szlachta była kwintesencją polskości; przesiąkła nią na tyle, że nawet lata zaborów nie pozwoliły na jej zapomnienie, a nawet wady — porywczość i skłonność do bijatyki cechujące Jacka Soplicę — nie zaszkodziły obrazowi szlachcica jako wojownika wiernego ojczyźnie.

Rozwinięcie (kontekst):

W „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej szlachecki dwór Korczyńskich nie jest miejscem mlekiem i miodem płynącym, jak Soplicowo, ale symbolem problemów i nieporozumień. Mieszkańcy ledwo wiążą koniec z końcem, a mimo to mają wielkopańskie maniery i (poza kilkoma wyjątkami) nie są skłonni do pracy, najchętniej — jak Emilia czy Teresa — leżeliby na szezlongu i czekali, aż los się odmieni, a dnie wypełniałyby im powolne atrakcje np. czytanie romansów. Korczyński, mimo próśb żony, nie chce sprzedać majątku, jest przywiązany do ziemi — strażniczki historii, w lesie bowiem znajduje się zbiorowa mogiła powstańców styczniowych. Dwór szlachecki w Korczynie odmieni się jednak za sprawą najmłodszego pokolenia, które pokaże starszym wartość pracy.

Zakończenie (podsumowanie):

Szlachecki dwór w tekstach literackich jest zarówno idealizowany, jak i surowo krytykowany. Mickiewicz skupił się na pozytywnych aspektach szlachty. Wprawdzie wspominał o pojedynczych wadach takich jak kosmopolityzm Telimeny, skłonność do biesiadowania, warcholstwo, pieniactwo i porywczość Jacka Soplicy, ale nie uczynił z tych wad dominujących cech charakteru. Chciał zachować w pamięci zbiorowej przede wszystkim te cechy, które były godne zapamiętania. Wierzył, że w ten sposób uda się zjednoczyć naród w walce o wolność. Orzeszkowa ukazała dworek szlachecki w czasie przemian — przywiązanie do ziemi nie wystarczy, by go zachować, niezbędna jest praca.