„Quo vadis”, Henryk Sienkiewicz — opracowanie i streszczenie

Postacie historyczne:

Neron – ostatni przedstawiciel dynastii julijsko-klaudyjskiej, objął władzę w roku 54 n.e., po tym, jak jego matka, Agrypina, otruła cesarza Klaudiusza, uprzednio zapewniając adopcję Nerona. Gdy rozpoczyna się akcja „Quo vadis”, Neron ma 26 lat i jest już odpowiedzialny za śmierć swojej matki oraz prawowitych dziedziców Klaudiusza, Germanika i Oktawii. Czy jednak był tak szalony, jak przedstawia to Sienkiewicz? Warto zauważyć, że Sienkiewicz w swojej powieści opiera się na relacjach Tacyta, który był nieprzychylny Neronowi. Tacyt uważał, że zainteresowania artystyczne cesarza były niegodne prawdziwego władcy. W rzeczywistości pierwsze lata rządów Nerona nie były katastrofą dla państwa rzymskiego. W „Quo vadis” Neron jest przedstawiony jako megaloman i komediant, który upaja się swoją władzą i jest przekonany o własnej wyjątkowości, zwłaszcza jako artysta. Otoczenie cesarza podsyca jego próżność, wychwalając jego wątpliwy talent artystyczny. W rzeczywistości Neron był bardziej błaznem niż artystą, a jego zachowanie często było nieprzewidywalne i okrutne. Na przykład, gdy syn Poppei, Rufius, zasnął podczas jego występu, Neron kazał zamordować dziecko. Kaprysy cesarza decydowały o losach innych ludzi, a jego podejrzliwość i zmienność nastrojów budziły strach. Neron w powieści to postać pozbawiona zasad moralnych, skłonna do rozpusty i okrucieństwa, czego dowodem są prześladowania chrześcijan. W momencie śmierci ujawnia się jego tchórzostwo, kiedy nie potrafi honorowo odebrać sobie życia. Zakończył swoje życie, narzekając: „Jakiż artysta ginie!”. Istnieje hipoteza, że był on odpowiedzialny za podpalenie Rzymu.

Poppea Sabina – żona Nerona, była nie tylko zjawiskowo piękną kobietą, lecz także okrutną i mściwą. Żyła w ciągłym strachu przed utratą wpływu na cesarza. Uważała Ligię za swoją potencjalną rywalkę i szybko postanowiła pozbyć się jej z pałacu. Kiedy zmarła jej mała córeczka Augusta, oskarżyła Ligię o rzucenie czarów na dziecko.Poppea mściła się również na Marku Winicjuszu, gdy ten odrzucił jej zaloty na uczcie, wykorzystując każdą okazję, by mu zaszkodzić.

Petroniusz – jeden z rzymskich patrycjuszy i doradca Nerona, był znany jako „arbiter elegancji”, co oznaczało, że piękno i dobry smak były dla niego najważniejszymi wartościami. Cenił wyszukane potrawy, piękne stroje, urodziwe kobiety, a także interesował się poezją, sztuką i filozofią. Sam był poetą, a do dzisiaj zachował się fragment jego dzieła „Uczta Trymalchiona”. Petroniusz był epikurejczykiem, który wierzył, że należy cieszyć się życiem i unikać cierpienia. Nie interesowały go kwestie moralne, takie jak dobro i zło, cnota czy występek. Sprzeciwiał się okrucieństwu jedynie dlatego, że uważał je za brzydkie. Zamiast etyki, kierował się estetyką. Petroniusz, będący intelektualistą, rzadko okazywał uczucia. Najbliższe były mu tylko dwie osoby: jego siostrzeniec Marek Winicjusz i niewolnica Eunice, której zapisał swój majątek. Nie jest jasne, czy Petroniusz naprawdę kochał Eunice, czy tylko podziwiał jej urodę. Petroniusz to postać inteligentna i dowcipna, której celne uwagi cenił Neron. Potrafił krytykować cesarza w sposób subtelny, zawierający jednocześnie pochwałę. Jednak Petroniusz gardził Neronem i wiedział, że sprzeciw wobec władcy równa się śmierci. W końcu naraził się cesarzowi, ale postanowił umrzeć tak, jak żył – pięknie. Zaprosił przyjaciół na wykwintną ucztę i na ich oczach kazał sobie otworzyć żyły. W jego ślady poszła wierna Eunice. Petroniusz, mimo że żył w pogańskim świecie, uosabiał wartości takie jak odwaga, szlachetność i uroda życia. Był „przegranym artystą życia”.

Tygellinus – prefekt pretorianów, był człowiekiem okrutnym i ślepo oddanym Neronowi. Był gotów spełnić każde życzenie władcy, w odróżnieniu od Petroniusza, który starał się powstrzymywać cesarza przed popełnianiem błędów. Jednak Tygellinus wygrał tę rywalizację, ponieważ Petroniusz naraził się cesarzowi. Mimo to Petroniusz do końca pozostał wierny swoim zasadom i umarł w sposób godny arystokraty.

Aulus Plaucjusz – mąż Pomponii Grecyny, konsul, w powieści wraz z żoną opiekują się Ligią. 

Pomponia Grecyna – razem z mężem opiekuje się Ligią; chrześcijanka; silny charakter, wzbudza szacunek, także dlatego, że jest wierna mężowi (co było rzadkością wśród rzymskich małżeństw). 

Piotr – apostoł, nauczyciel pierwszych chrześcijan, następca Chrystusa jako głowa kościoła; zginął ukrzyżowany podczas prześladowania chrześcijan. 

Paweł z Tarsu – głosił razem z Piotrem nauki chrześcijańskie, zginął w Rzymie podczas prześladowań chrześcijan. 

Akte – była kochanka Nerona, wyzwolona przez niego niewolnica grecka; sprzyjała chrześcijanom.

Seneka Młodszy – filozof, stoik, wychowawca Nerona. 

Postacie fikcyjne:

Marek Winicjusz — patrycjusz rzymski, w trakcie akcji poznaje Ligię, zakocha się w niej, przejdzie przemianę, zostanie chrześcijaninem, młody, wysportowany; syn starszej siostry Petroniusza i wysoko postawionego urzędnika rzymskiego, konsula; poznajemy go, gdy wraca z bitwy z Partami, jest świetnym wojownikiem, ludzie traktują go z szacunkiem; był bardzo przesądny, Ligię pozna, gdy będzie dochodził do zdrowia po wypadku,w domu Aulusa, była ona tam zakładniczką, poprosił Petroniusza, by pomógł ją zdobyć, ten namówił cezara, by nakazał wydanie zakładniczki; w trakcie uczty Winicjusz chciał, by ona została jego nałożnicą, ale okazało się, że dziewczyna jest bardzo skromna i cnotliwa, nie ma w niej zgody na pozamałżeńską relację z mężczyzną. Jest bardzo wybuchowy, agresywny; gdy następnego dnia pośle swoich niewolników po tę niepokorną dziewczynę, a ona zostanie porwana, to on ze złości rozbije na głowie świecznik swojemu staremu niewolnikowi, który kiedyś był jego opiekunem. Całe poszukiwania dziewczyny rozważał, co jej zrobi za zniewagę, a co gdy ona mu się znudzi; dzięki wujowi Petroniuszowi i Chilonowi odnajdzie Ligię, odkryje, że ona jest chrześcijanką i zacznie go to interesować. Uda się za chrześcijanami na cmentarzysko, gdzie spotykali się oni z Piotrem Apostołem; Marek będzie w takim szoku, że ze złości na słowa Piotra o wyzbyciu się dóbr, miłości bliźniego zacznie atakować Ligię; Ursus go boleśnie spacyfikuje, Marek trafi na wiele dni do domu Miriam (ubogiej chrześcijanki, wdowy; u niej ukrywała się Ligia), gdzie będzie dochodził do siebie. Po otrzeźwieniu zacznie z Ligią rozmawiać jak z człowiekiem, a nie nałożnicą; zrozumie, że ją obraził na uczcie u cesarza; zacznie interesować się nauką chrześcijan; okaże się, że nie zabijają oni dzieci; po powrocie do domu uwolni część swoich niewolników i da im jedzenie i złoto. Dowie się o podpaleniu Rzymu, Ligia zostanie uwięziona w mieście, w amfiteatrze odbywało się palenie żywcem chrześcijan; kiedy dowie się, że jego narzeczona jest w podziemiach, to poprosi Piotra Apostoła, by go ochrzcił, bo chciał podzielić jej los; bardzo długo starał się ją uwolnić, stracił majątek, zatrudniał się przy wynoszeniu zwłok, zaczął godzić się z tym, że nigdy Ligii nie uwolni (była skazana, bo Neron uznał, że była odpowiedzialna za śmierć jego dziecka); co gorsza, w obawie przed złością Nerona, zasiadł na widowni i zobaczył, jak na scenę w amfiteatrze wypuszczono tura, do którego była przywiązana naga Ligia, a obok nich Ursus, którego zadaniem było ją uwolnić — Rzymianie patrzyli na to, jak na rozrywkę; Ursus pokonał byka; rozentuzjazmowany tłum uprosił Nerona o ocalenie tej dwójki, bo zapewnili oni wszystkim piękne widowisko. Po tym Marek ucieknie z Ligią i Ursusem na Sycylię; zakochani wezmą ślub.

Ligia — właściwie Kallina, córka króla barbarzyńskiego ludu, kraj Ligów był położony prawdopodobnie nad górną częścią Odry i Wisły (byli zatem Słowianami), ojciec Ligii postanowił najechać na sąsiedni kraj, rozpoczęła się wojna, Klaudiusz — ówczesny cesarz Rzymu) nie pozwolił, by ta wojna miała wpływ na jego kraj, wymyślono układ: dostanie on zakładniczkę od króla Ligów, a jeśli wojna potoczy się spokojnie i nie zagrozi Rzymowi — to ją odda. Król się zgadza. Ligia z mamą zostają zakładniczkami. Towarzyszy im sługa Ursus. Ojciec co prawda wygrał wojnę, ale przy okazji umarł, żołnierze nie uratowali Ligii i jej matki, matka dziewczyny umiera, a sierota trafia do domu Aulusa Plaucjusza i Pomponii Grecyny, którzy traktowali ją jak córkę. Pewnego dnia Aulus znajduje wycieńczonego rzymskiego wojownika, bierze go do domu i opatruje mu rany — jest to Winicjusz. Spodobała się przybyszowi Kalina i gdy tylko dociera on zdrowy do Rzymu, organizuje jej porwanie.
Ligia jest wytrwała, od początku do końca żyje w zgodzie ze swoimi chrześcijańskimi zasadami.

Ursus — właściwie Urban (słowo Ursus oznacza niedźwiedzia, bo był on wielki i silny jak niedźwiedź); służący matki Ligii, obiecał jej, że zajmie się też królewną; z Ligią trafi do Pomponii Grecyny; wielokrotnie pokazywał przywiązanie, był opiekunem i przyjacielem Ligii; obronił ją przed Winicjuszem na uczcie na Palatynie; ratował ją przed porwaniem; sam ją porwał z rąk niewolników Winicjusza; obronił ją na arenie; zabił gladiatora Krotona; cechował się spokojem, mądrością, zrozumieniem; nigdy nie moralizował Ligii, nie oceniał jej działań. Wyznawał wiarę chrześcijańską.

Chilon Chilonides – Chilon Chilonides, Grek i jedna z najciekawszych postaci fikcyjnych w powieści, był zaniedbany i brzydki, zarówno fizycznie, jak i moralnie. Nie miał żadnych zasad – liczyły się dla niego tylko pieniądze. Dla zysku wydał Glaukusa rozbójnikom i doniósł o miejscu pobytu Ligii. Był sprytny i potrafił manipulować ludźmi, przekonał Ursusa, że Glaukus jest zdrajcą niczym Judasz i należy go zabić. Chilon, choć inteligentny i filozofujący, był postacią tragiczną. Przeszedł ogromną przemianę, gdy zyskał majątek i pozycję na dworze, ale jednocześnie cierpiał, widząc męczeństwo chrześcijan, których sam wydał. W jednym z ludzi, palonych żywcem w ogrodach Nerona, rozpoznał Glaukusa, którego wielokrotnie skrzywdził. Wstrząśnięty błagał o przebaczenie w imię Chrystusa i je otrzymał. Wstrząs lub łaska boża sprawiły, że Chilon nawrócił się na chrześcijaństwo. Wiedział jednak, że jego dni są policzone – oskarżył bowiem Nerona o podpalenie Rzymu. Został aresztowany i był torturowany z rozkazu Tygellina, ale nie wyrzekł się wiary. Umierał męczeńską śmiercią, ukrzyżowany na arenie, gdzie miał go zaatakować niedźwiedź (zwierzę jednak nie chciało szarpać umęczonego ciała)

Glaukus – grecki lekarz, łagodny i miłosierny chrześcijanin, swoją śmiercią i wybaczeniem prześladowcom przyczynił się do nawrócenia Chilona. Jego żona i dzieci zostały niegdyś przez Chilona sprzedane handlarzom niewolników.

Eunice – piękna grecka niewolnica zakochana w Petroniuszu, umiera razem z nim śmiercią samobójczą. 

Kryspus – fanatyczny chrześcijanin, surowy; starszy gminy chrześcijańskiej w Rzymie; ginie jako męczennik podczas igrzysk