Wstęp:
Komentowanie rzeczywistości jest jednym z najważniejszych zadań sztuki. W swoich dziełach artyści próbują nierzadko spojrzeć z dystansu na aktualne wydarzenia, poruszają problemy narodu, a w szczególnie trudnych momentach historycznych prowadzą rozważania na temat polskości lub wręcz przywar narodowych. Ze względu na czas powstawania dzieł i odmienne poglądy autorów obraz ojczyzny i rodaków w tekstach kultury jest skrajnie różny – zazwyczaj jednak artyści skupiają się na tym, aby sygnalizować zauważone problemy, dlatego ich refleksje bywają gorzkie.
Rozwinięcie (“Wesele”):
W “Weselu” Stanisław Wyspiański przedstawia społeczeństwo polskie jako podzielone i niezdolne do wzajemnego porozumienia. Chociaż społeczeństwo tworzy jeden naród, w jego obrębie nie występuje solidarność: przedstawiciele inteligencji postrzegają chłopów jako niższą klasę społeczną. Nie traktują ich jako równych sobie; chłopstwo nie jest dla inteligentów partnerem, który może pomóc w walce o zjednoczenie ojczyzny. Podczas gdy goście z miasta są ukazani jako zapatrzeni w siebie, a jednocześnie bierni i niezdolni do działania, chłopi cechują się siłą i werwą, lecz jednocześnie brakuje im odpowiedzialności (z tego względu m.in. powierzają Jaśkowi złoty róg, choć nie był on gotowy na takie wyzwanie). “Wesele” jest więc refleksją nad podziałami, które panowały w polskim społeczeństwie na początku XX wieku – gdyby nie wzajemne niezrozumienie, Polska mogłaby dużo wcześniej odzyskać wymarzoną niepodległość.
Rozwinięcie (kontekst):
Refleksja nad narodem polskim pojawia się także w “Dziadach” cz. III. Pod koniec sceny “Salon warszawski” Wysocki wypowiada słowa, które należy uznać za trafną diagnozę polskiego społeczeństwa:
Nasz naród jak lawa
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi
Słowa Wysockiego ukazują podziały występujące w obrębie polskiego społeczeństwa. Podczas gdy niektórzy próbują przystosować się do aktualnych warunków i wchodzą w układy z władzą (biorą udział w balu u Senatora; jako dodatkowy kontekst można tutaj podać osoby współpracujące z SB w okresie PRL), inni potrafią odznaczyć się bohaterską walką pomimo wszelkich represji (by wspomnieć choćby o Cichowskim, który nie ugiął się przed aparatem władzy i poświęcił własne zdrowie dla walki o Polskę; uzupełnieniem może być działalność “Solidarności” w latach 80. – szczególnie w okresie stanu wojennego). Ważną refleksją na temat narodu zawartą w słowach Wysockiego jest także fakt, że Polacy cechują się niezwykłą wytrwałością. Jako “mesjasz narodów” potrafią przetrwać każde zło – nie ma takiej siły, która zgasi wewnętrzny ogień, czyli zapał do walki o swoje.
Zakończenie (podsumowanie):
Zarówno Wyspiański, jak i Mickiewicz nie budują w swoich dziełach obrazu Polaków jako ludzi bez wad. Wręcz przeciwnie – zwracają uwagę na nasze przywary narodowe, aby zmusić odbiorców do zmiany swojego zachowania. Ich refleksje na temat narodu są gorzkie, lecz tylko w ten sposób artyści są w stanie nami wstrząsnąć – a taki jest właśnie cel sztuki: by komentować i zmieniać rzeczywistość.
Jeżeli chcesz odwołać się do innego kontekstu, polecam z całego serca:
- satyra “Do króla” – Ignacy Krasicki
- “Polskie Tango” – Taco Hemingway
- “Gdzie tak pięknie?” – Łona i Webber
- “Pola” – Muniek Staszczyk
- “Sorry Polsko” – Maria Peszek