Środki stylistyczne występują w szeroko pojętej sztuce, ich celem jest wywołanie emocji u odbiorcy, stworzenie nastroju. Występują w stylu artystycznym, dlatego też są nazywane środkami artystycznego wyrazu

Pomysł na zabawę przy nauce środków stylistycznych zabawę

Lista podstawowych środków stylistycznych:

  • Epitet – określenie rzeczownika uwydatniające jego specjalne cechy (może to być rzeczownik, przymiotnik lub imiesłów); np. niska cena, słownik języka polskiego
  • Oksymoron – epitet sprzeczny, np. sucha woda
  • Porównanie – zestawienie dwóch przedmiotów lub zjawisk, które mają wspólną cechę (często robi się to przy użyciu takich słów jak: jak, jakby, jak gdyby, niczym lub na kształt); np. leje jak z cebra, stoi dumna niczym pierwszy przebiśnieg na polanie
  • Porównanie homeryckie – rozbudowane porównanie, niezwykle szczegółowe, odnoszące się z reguły do opisu przyrody; np. na min. pięć wersów porównanie odnoszące się do przyrody
  • Przenośnia (metafora) – zabieg polegający na skojarzeniu ze sobą nawet odległych pojęć; jest to zestawienie wyrazów w taki sposób, aby wydobyć nowe znaczenie; np. wiosłując skrzydłami. Przenośnia ma kilka swoich odmian:
  • Personifikacja (uosobienie) – nadanie przedmiotom, zjawiskom lub pojęciom cech ludzkich; np. kamienie przemówiły
  • Animizacja (ożywienie) – nadanie martwej przyrodzie i zjawiskom cech istot żywych; np. liście latały
  • Metonimia (zamiennia) – zastąpienie właściwego wyrazu innym, który jest w jakimś związku z tym słowem; np. czytam Tuwima (zamiast: czytam dzieła Tuwima), Urząd Miasta ogłosił (zamiast: burmistrz ogłosił), ryknęły spiże (zamiast: ryknęły armaty ze spiżu), tym żyje ulica (zamiast: tym tematem interesują się ludzie i mówią o nim na ulicy)
  • Synekdocha (odmiana metonimii) – ma dwa typy: pars pro toto (część za całość), np. witam w moich progach (mówimy o progu, ale mamy na myśli cały dom); dach nad głową (chodzi o dom, a nie o sam dach) oraz totum pro parte (całość zamiast części), np. szkoła jest przeciwna (a przecież chodzi o uczniów lub nauczycieli, a nie o budynek); ścigała mnie policja (a przecież goniło mnie tylko kilku funkcjonariuszy)
  • Peryfraza (omówienie) – wskazanie na cechę jakiegoś przedmiotu zamiast nazwania go wprost („gwiazda ognista” zamiast „słońce”, „z chińskich ziół ciągnione treści” zamiast „herbata”, „Jan z Czarnolasu” zamiast „Jan Kochanowski”, „kobieta z rybim ogonem” zamiast „syrena”)
  • Eufemizm – omówienie polegające na złagodzeniu tonu wypowiedzi, np. „mijać się z prawdą” zamiast „kłamać”, „nie wylewać za kołnierz” zamiast „pić dużo alkoholu”
  • Apostrofa – zwrot do adresata
  • Inwokacja – rozbudowana apostrofa o podniosłym charakterze; najczęściej zwracamy się do bóstw, muz lub ojczyzny
  • Powtórzenie – występowanie w obrębie jednego zdania lub akapitu tych samych wyrazów
  • Anafora – odmiana powtórzenia, w której kolejne wersy tekstu poetyckiego zaczynają się od tego samego wyrazu
  • Epifora – odmiana powtórzenia, w której te same wyrazy pojawiają się na końcu wersu
  • Paralelizm składniowy – powtarzająca się konstrukcja zdania (np. w Biblii: „I stworzył Pan człowieka. I wiedział, że było to dobre”)
  • Inwersja (szyk przestawny)
  • Zdrobnienie – dodanie do wyrazu formantu zdrobniającego, np. -ek, co ma za zadanie wzbudzić sympatię, politowanie lub ironię. Są to wyrazy o dodatnim zabarwieniu uczuciowym; np. piesek, nosek, staruszek
  • Zgrubienie – dodatnie do wyrazu formantu oznaczającego coś dużego, np. -isko, co ma za zadanie wyrazić niechęć, pogardę lub lekceważenie. Są to wyrazy o ujemnym zabarwieniu uczuciowym; np. psisko, nochal, staruch
  • Neologizm – nowe słowo, np. siebiepewny
  • Archaizm – słowo, które wyszło z użycia, np. kajet
  • Zapożyczenie – słowo z obcego języka, np. boss, gate
  • Onomatopeja – wyraz dźwiękonaśladowczy
  • Instrumentacja głoskowa (eufonia) – taki dobór słów w tekście, które przez bliskie występowanie i podobne głoski tworzą odmienne brzmienie np. naśladują krople deszczu “O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny”
  • Inwersja – szyk przestawny
  • Hiperbola – wyolbrzymienie, przesada; np. zjadłbym konia z kopytami
  • Paradoks – coś nieprawdopodobnego, zaskakującego
  • Pytanie retoryczne – pytanie, na które nie oczekujemy odpowiedzi (np. dlatego, że jest ona oczywista)
  • Wykrzyknienie – zdanie wykrzyknikowe
  • Synonim – wyraz bliskoznaczny: wyraz o podobnym znaczeniu, a innym brzmieniu, innej budowie
  • Antonim – przeciwieństwo (ciepły – zimny)
  • Homonim – wyrazy o innym znaczeniu, a tym samym brzmieniu lub budowie np. klucz, zamek
  • Symbol – oprócz jednego znaczenia ma swój sens przenośny, a właściwie wiele sensów, zależy od interpretacji (czasami zmieniają sens alegorii, np. lis to nie tylko spryt, bo w “Małym Księciu” symbolizuje przyjaźń)
  • Alegoria – prócz jednego znaczenia ma swój sens przenośny JEDEN – utrwalony kulturowo np. kobieta z zawiązanymi oczami i wagą to alegoria sprawiedliwości; sowa – mądrość