W jakim celu literatura ukazuje wyidealizowany obraz danej społeczności? Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

W polskiej tradycji literackiej istotną rolę odgrywało pisanie „ku pokrzepieniu serc”, czyli w celu dodania otuchy Polakom uciskanym przez zaborców. Autorzy – szczególnie XIX-wieczni – kreowali światy, które mogły stanowić odskocznię od trudnych realiów, były fantazmatyczne, często przesadnie wyidealizowane. Zabieg upiększania konkretnych społeczności służył przede wszystkim budowaniu poczucia dumy narodowej, a także miał za zadanie wlewać nadzieję w serca czytelników.

Rozwinięcie („Pan Tadeusz”):

Epopeja narodowa „Pan Tadeusz” została napisana podczas pobytu Adama Mickiewicza na emigracji, a jej celem było „trafienie pod strzechy” oraz pokrzepienie serc Polaków pozbawionych ojczyzny. W tym celu wieszcz narodowy stworzył idylliczny obrazek życia szlachty, którego ucieleśnieniem był dworek Sędziego Soplicy w Soplicowie. Zbudowany z drewna, mieniący się bielą na tle ciemnozielonych topól, był ostoją polskości, miejscem, gdzie pielęgnowano tradycje narodowe oraz zwyczaje szlacheckie. Na ścianach domu Sędziego wisiały obrazy bohaterów narodowych – Tadeusza Kościuszki, Tadeusza Rejtana, Tadeusza Korsaka i Jakuba Jasińskiego na szańcach Pragi, natomiast czas odmierzał zegar kurantowy grający „Mazurka Dąbrowskiego”. Mickiewicz zadbał o to, aby dworek należący do Sędziego – przedstawiciela szlachty ziemiańskiej – był ostoją polskości, a także miejscem, w którym dużą rolę odgrywała harmonia i poszanowanie przyrody. Dworek miał przypominać o czasach świetności, które odchodziły w przeszłość, i być wzorem dla nowego pokolenia ukazującym, że należy szanować tradycję, bo tylko w ten sposób uda się zachować polskość podczas zaborów i wywalczyć wolność.

Dworek szlachecki w Soplicowie to jednak nie tylko budynek, lecz także ludzie, którzy go zamieszkiwali. Opis mieszkańców Soplicowa pokazuje, że byli oni ze sobą związani emocjonalnie, tworzyli prawdziwe relacje (co miało oczywiście stanowić przykład do naśladowania dla wszystkich Polaków). Szlachcice spędzali czas na pielęgnowaniu tradycji narodowych i szlacheckich – biesiadowali, urządzali polowania i grzybobrania, witali gości, a nawet pielęgnowali zwyczaje dotyczące kolejności jedzenia i spacerowania. Brama w Soplicowie była zawsze otwarta, aby ukazać gościnność; wszyscy nosili się zgodnie z polskimi zwyczajami, a potrawy przyrządzane w dworku pochodziły ze starej księgi kucharskiej. Co więcej, szlachta w Soplicowie potrafiła zjednoczyć się w trudnych sytuacjach; nie żywiono urazy i zapominano o dawnych zatargach, kiedy stawką była walka ze wspólnym wrogiem. Wizja szlachciców w „Panu Tadeuszu” wskazuje więc, że szlachta była kwintesencją polskości; przesiąkła nią na tyle, że nawet lata zaborów nie pozwoliły na jej zapomnienie, a wady — porywczość i skłonność do bijatyki cechujące Jacka Soplicę — nie zaszkodziły obrazowi szlachcica jako wojownika wiernego ojczyźnie.

Tym samym Mickiewicz wykreował świat, który mógł oddziaływać na wyobraźnię. Dworek w Soplicowie (rozumiany nie tylko jako budynek, lecz także jako społeczność) był symbolem Rzeczpospolitej odchodzącej w niepamięć. Dzięki epopei narodowej ten obrazek został zachowany i mógł być przekazywany kolejnym pokoleniom – był przetrwalnikiem, na bazie którego można było próbować odtworzyć dawną Polskę z jej tradycjami. Idealizacja, przechodząca wręcz w hiperbolizację, potęgowała znaczenie obyczajów i konwenansów, dzięki czemu wizerunek Soplicowa jeszcze mocniej zapadał w pamięć czytelnikom.

Kontekst:

Podobnie jak u Mickiewicza idealizacja społeczności służyła budowaniu poczucia dumy narodowej także w powieści Henryka Sienkiewicza – „Potopie”. Utwór przedstawiający losy Andrzeja Kmicica oraz bohaterską walkę Polaków ze Szwedami obfitował w idealistyczne wizerunki obrońców ojczyzny – te miały przede wszystkim znaczenie symboliczne.

Aby wlać w serca nadzieję, Sienkiewicz przedstawił drogę Polaków do moralnej odnowy, czego symbolem była przemiana Andrzeja Kmicica. Szlachcic, początkowo zapatrzony w siebie, butny i egoistyczny, z biegiem wydarzeń wyrósł na prawdziwego patriotę, który poprowadził Rzeczpospolitą do zwycięstwa. Zerwał z maską szlachcica-warchoła i oddał się wspólnej sprawie. Pomimo zdrad we własnych szeregach (takich jak kapitulacja Grudzińskiego w Ujściu czy układ Radziwiłłów z Karolem Gustawem w Kiejdanach) Polacy byli w stanie poradzić sobie z najeźdźcami. Symboliczne także było zachowanie obrońców ojczyzny podczas oblężenia Częstochowy. Wprawdzie zdobycie Jasnej Góry przez Szwedów nie miałoby większego znaczenia strategicznego, determinacja w obronie miejsca kultu miała jednak znaczenie moralne. Nawet w kraju o zdegenerowanej etyce, najeżdżanym z zewnątrz i atakowanym przez wrogów wewnętrznych, nie było siły na tyle potężnej, aby odebrać Polakom najważniejszy symbol wiary. Jasna Góra w „Potopie” była miejscem przełomowym na dwóch płaszczyznach: moralnej (Babinicz wyspowiadał się ze swoich grzechów i oddał się obronie Jasnej Góry) oraz wojennej (dzięki dzielnym walkom i bohaterskim czynom, takim jak wysadzenie kolubryny przez Kmicica, Szwedzi zostali zmuszeni do odwrotu). Ostatecznie więc Jasna Góra stała się miejscem cudu, który można symbolicznie interpretować jako zapowiedź przetrwania wielkiego oblężenia przez Polskę i Polaków.

Zakończenie (podsumowanie):

Wyidealizowany obraz społeczności w tekstach literackich nie jest próbą przekłamania faktów historycznych – za każdym razem zabiegi upiększania rzeczywistości przez artystów mają znaczenie symboliczne. Zarówno Adam Mickiewicz, jak i Henryk Sienkiewicz pisali „ku pokrzepieniu serc”; pragnęli pokazać piękno i siłę Polaków z wcześniejszych epok, aby dać nadzieję na lepsze jutro. A podtrzymywanie ducha narodowego było w okresie zaborów zabiegiem na wagę złota.