Legenda o świętym Aleksym – średniowieczny utwór hagiograficzny opisujący żywot świętego Aleksego
autor: nieznany
czas powstania: najstarsza polska wersja pochodzi z XV wieku, tłumaczona z łaciny, ale istniała od V wieku w przekazach ustnych
miejsce akcji: Rzym (24 pierwszych lat życia i 16 ostatnich), do tego wieloletnia tułaczka
geneza: na podstawie syryjskiej legendy, miała ukazywać jeden ze wzorców osobowych — postać świętego, który umartwia swoje ciało i dba o rozwój duchowy
Hagiografia – żywotopisarstwo – dział literatury opisujący życie i czyny świętych
Pareneza – porada występująca w średniowiecznych tekstach literackich ukazująca, jak należy żyć
Asceza – świadoma rezygnacja z dóbr materialnych w celu osiągnięcia świętości (zbawienia)
Postaci:
- Aleksy – książę rzymski, główny bohater, asceta
- Eufamijan – ojciec Aleksego
- Aglijas – matka Aleksego
- Famijana – żona Aleksego
Ubóstwo według świętego Aleksego:
- Asceza
- Rezygnacja z dóbr materialnych
- Samotność
- Oczekiwanie na śmierć
- Całkowite oddanie kontemplowaniu Boga
Schemat legendy na podstawie Legendy o świętym Aleksym:
- cudowne narodziny (prośba Eufamijana i Aglijas do Boga)
- beztroskie dzieciństwo (trwało 24 lata – obejmowało okres od narodzin aż do ślubu)
- śluby (ślub Aleksego z Famijaną, córką cesarza; podarowanie pierścienia w noc poślubną – symbol wierności i oddania Bogu)
- czyny świętego (poświęcenie szczęścia na rzecz Boga, opuszczenie domu, rozdanie dóbr potrzebującym, życie w ascezie)
- cuda za życia (zstąpienie Matki Boskiej z obrazu w Laodycei – ulitowała się nad marznącym Aleksym)
- męczeńska śmierć (śmierć pod schodami własnego domu)
- cuda pośmiertne (bicie dzwonów w całym Rzymie tuż po śmierci Aleksego, uzdrawiająca woń ciała świętego, list, który z rąk mogła wyciągnąć tylko Famijana)
Pierścień:
- Podarowany Famijanie przez Aleksego w noc poślubną
- Symbolizował wierność i oddanie Bogu
- Miał zostać zwrócony Aleksemu w raju
Symbole:
– oddanie pierścienia: złożenie ślubów czystości
– most: przejście od życia doczesnego do życia wiecznego
– porzucenie domu: rezygnacja z zamożnego życia
– oderwanie od świata (motyw fuga mundi): zgłębienie w modlitwie i kontemplacji
streszczenie:
Tekst rozpoczyna prośba osoby mówiącej, która kieruje ona do Boga, aby oczyścił ją z grzechów, by mogła opowiadać o świętych. Dowiadujemy się, że w Rzymie żyła para arystokratów: Eufamijan i Aglijas, którzy nie mogli mieć dzieci. Modlili się o potomstwo i Bóg wysłuchał ich prośby, narodził im się syn — Aleksy. Kiedy jedyny potomek miał 24 lata, ojciec znalazł mu żonę, syn nie sprzeciwiał się ojcu, wyraził chęć spełniania jego woli. Cesarz podarował mu córkę Famijanę. Niestety w noc poślubną młodzieniec uświadomił żoną, że chce służyć Bogu, oddał zatem jej swój ślubny pierścień, postanowił, że ma ona zostać dziewicą, poświęcić się i służyć biednym, spotkają się ponownie w niebie i wtedy on weźmie od niej pierścień. Oczywiście żona ma nie mówić nikomu gdzie i kiedy jej mąż się udał. Aleksy nazbierał przez noc drogocennych przedmiotów, które były w jego posiadłości i wyruszył. Nikt nie wiedział, gdzie go szukać. Ludzie opowiadali, że rozdał on wszystkie kosztowności i wypłynął.
Spędzał tak całe lata, jako asceta umartwiał swoje ciało, spał pod gołym niebem, położył się też przed zamkniętym kościołem, ale jego spokój pokrzyżował cud — z ołtarza w kościele zeszła Maryja i kazała otworzyć drzwi do świątyni, by żebrak, którym był Aleksy, został wpuszczony. Wieść się rozeszła i Aleksy został uznany za świętego. Musiał uciekać. Na domiar złego jego rodzina ciągle go szukała, ojciec wysyłał wielkie oddziały ludzi, by odnaleźli jego ukochanego syna. Doszło do spotkania, ale służący nie rozpoznali w nim wysoko urodzonego potomka rzymskiego, nawet dali mu jałmużnę. To jednak sprawiło, że Aleksy postanowił wyruszyć dalej i udał się do Tarsu w Syrii, jednak wiatr pokrzyżował jego plany, więc wrócił on do Rzymu.
Aleksy postanowił zatrzymać się na terenie swojej rodzinnej posiadłości, przy bramie spotkał ojca i prosił go o jałmużnę w imię Aleksego — zrozpaczony ojciec uznał, że przybysz drwi z jego nieszczęścia i kazał go dotkliwie pobić. Po tym wydarzeniu Aleksy doszedł do miejsca, w którym wyrzucano wszelkie nieczystości z pałacu, ułożył się tam pod schodami i żył tak 16 lat. Kiedy zrozumiał, że śmierć nadchodzi, napisał list, w którym zawarł cały swój życiorys.
Umarł, a jego śmierć obwieściły wszystkie dzwony w Rzymie, które same zaczęły bić, jedno z dzieci uznało, że przyczyną jest śmierć człowieka, który umarł pod schodami u Eufamijan. W stronę zwłok Aleksego ruszyło całe miasto (cesarz i kardynał), każdy chory, który przybył — nagle został uzdrowiony, zwłoki mężczyzny zaczęły wydzielać różaną woń. Dostrzeżono list w ręku mężczyzny, ale nawet kardynał nie mógł wyjąć go z jego ręki, bo zostawał nagle oślepiony blaskiem. Dopiero Famijana, żona Aleksego, mogła to zrobić i przeczytać wszystkim treść listu. W ten sposób dowiedziała się, że jej mąż przez tyle lat był przy niej blisko.