Jak błędna ocena sytuacji wpływa na życie człowieka? – wypracowanie maturalne i zasady oceniania

Jak błędna ocena sytuacji wpływa na życie człowieka? – przykładowa wypowiedź argumentacyjna

Wypowiedź argumentacyjna pochodzi ze sprawozdania CKE z 19 września 2025 r. Link do sprawozdania znajdziesz tutaj.

Przedstawiciele jednego z najbardziej pesymistycznych nurtów filozoficznych – egzystencjalizmu, twierdzili, że największą tragedią człowieka jest to, że tworzy w głowie wyobrażenia dotyczące drugiej osoby, niemające wiele wspólnego z rzeczywistością. Prowadzi to wyłącznie do rozczarowań, gdyż przeważnie okazują się one zupełnie błędnymi. Ludzie mają tendencję do kierowania się własnym instynktem, zdając się wyłącznie na własne sądy. Moim zdaniem jest to ryzykowne zachowanie, bowiem błędna ocena sytuacji może mieć ogromny wpływ na życie człowieka, a nawet stać się przyczyną jego upadku.

Gdy jednostka ma przekonanie o własnym geniuszu, rzadko liczy się ze zdaniem innych. W celu oceny sytuacji odwołuje się wyłącznie do własnego światopoglądu. Podobnie postąpił bohater powieści pod tytułem „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego, Rodion Raskolnikow. Młody mężczyzna w obliczu biedy dopuścił się morderstwa dwóch kobiet. Jednak największym błędem okazała się nie sama zbrodnia, lecz postawa, jaką wobec niej przyjął Raskolnikow. Mężczyzna był wyznawcą teorii, że jednostka wybitna ma prawo do popełnienia czynu obiektywnie niemoralnego, jeśli jej zdaniem przyczyni się tym dla dobra ogółu. Raskolnikow podzielił ludzi na zwykłych i niezwykłych. Sam siebie zaliczał do drugiej grupy, usprawiedliwiając w ten sposób okrutne zabójstwo, jakiego dopuścił się na lichwiarce – Alonie Iwanownej oraz jej siostrze – Lizawiecie. W jego działaniu można odnaleźć analogię do poglądów późniejszego filozofa Fryderyka Nietzschego, który również zakładał istnienie tak zwanych „nadludzi”. Filozof potępiał także bierność i narzucał konieczność działania. Rodion nietrafnie ocenił jednak sytuację. Sądził, że zabójstwo „wszy”, którą uważał za szkodliwą dla społeczeństwa, nie powinno wywoływać w nim wyrzutów sumienia. Bardzo szybko przekonał się o tym, że jego teoria jest błędna. Podupadł na zdrowiu, chorował, popadł wręcz w obłęd. W ostateczności nie uniknął także odpowiedzialności – został zesłany na Syberię. Poniósł zatem porażkę, gdyż nie tylko został ukarany, ale także musiał zmierzyć się z faktem, że jego życie potoczyło się w ten sposób ze względu na błąd w ocenie własnych predyspozycji.

Równie wysoką cenę, tym razem za nietrafne odczytanie intencji drugiej osoby, płaci główny bohater utworu „Rok 1984” Orwella – Winston Smith. Mężczyzna jest urzędnikiem Partii Zewnętrznej, który już na początku utworu wyraża bunt przeciwko rzeczywistości, jaka go otacza, a konkretnie przeciwko Wielkiemu Bratu stojącemu na czele Partii i całego państwa. Smith poszukuje osób, które tak jak on nie godzą się na warunki panujące w Oceanii, w której żyje. Znajduje sojuszniczkę w Julii, która również czuje niechęć wobec panującego w państwie porządku. Jednak w pewnym momencie główny bohater popełnia zasadniczy błąd. Obserwując jednego z obywateli, O’Briana, dostrzega w nim wolę buntu. Smithem kieruje jednak wyłącznie przeczucie – nie ma żadnych dowodów na to, że O’Brien działa w opozycji. Wykazuje się brakiem ostrożności, gdy wchodzi z nim w interakcję. Początkowo O’Brien udaje zbieżność poglądów z przekonaniami głównego bohatera, lecz niebawem okazuje się urzędnikiem Partii Wewnętrznej. Smith musi zapłacić za nieposłuszeństwo wobec Wielkiego Brata. Zostaje aresztowany. Trafia nawet do Ministerstwa Miłości, gdzie poddawano go przesłuchiwanych torturom. Ostatecznie zostaje wypuszczony, lecz złamano w nim wolę buntu, o czym świadczy wyznanie miłości do Wielkiego Brata. Za błędną ocenę sytuacji zapłacił zatem najwyższą cenę, a jego porażkę można odczytywać jako triumf systemu totalitarnego nad wolnością jednostki.

Życie człowieka może się zmienić także wtedy, gdy okaże się, że obdarzył zaufaniem osobę, która na to nie zasługuje. Taka błędna ocena może mieć równie katastrofalne skutki. Postąpił tak główny bohater powieści pod tytułem „Lalka” Bolesława Prusa – Stanisław Wokulski. Pomylił się on, uznając, że różnymi zabiegami może zdobyć serce kobiety z wyższej klasy społecznej – Izabeli Łęckiej. Mężczyzna pozwala, aby arystokratka stała się przyczyną wszystkich jego działań. Wyjeżdża do Bułgarii, aby pomnożyć majątek, kupuje konia wyścigowego oraz kamienicę baronowej Krzeszowskiej – wszystko po to, aby przypodobać się wybrance. Jego błąd polega na tym, że nie rozumie, iż nie jest w stanie przebić szklanego sufitu dzielącego go od arystokracji. W oczach jej przedstawicieli pozostaje zwykłym kupcem. Obiektywne stwierdzenie, że cel, jaki sobie wyznaczył, jest nieosiągalny, oszczędziłoby mu z pewnością wielu zmartwień. Wokulski, który łączy w sobie cechy romantyka i pozytywisty, nie jest jednak zdolny właściwie ocenić sytuacji, co prowadzi go do dużego rozczarowania, a być może i do śmierci.

Ofiarą własnych nietrafionych wyobrażeń staje się także główny bohater opowiadania Olgi Tokarczuk pod tytułem „Profesor Andrews w Warszawie”. Mężczyzna przyjeżdża do Polski w przeddzień wybuchu stanu wojennego, 12 grudnia 1981 roku. Polkę, która miała być jego przewodniczką, romantycznie określa mianem Beatrycze. Jest zatem dalece nieświadomy sytuacji panującej w kraju. Beatrycze była przewodniczką Dantego po niebie w „Boskiej Komedii”, tymczasem Polska w czasie stanu wojennego jest miejscem niesprzyjającym obcokrajowcom. Profesor Andrews przyjechał nad Wisłę w celu propagowania nauki, a musi zmierzyć się z sytuacją niebezpieczną i zupełnie dla niego niezrozumiałą. Wspomina o śnie, w którym bawi się z wroną jak z psem. W jego ocenie jest to zwiastun pozytywnych wydarzeń. Tymczasem w Polsce tamtego okresu wrona kojarzyć mogła się z hasłem: „Wrona orła nie pokona”, a w polskiej kulturze kojarzy się z nieszczęściem. Mężczyzna nie potrafi więc właściwie rozpoznać okoliczności, w jakich się znalazł. Gubi się w nieznanym mu mieście jak w labiryncie. Pada ofiarą nie tylko tragicznego zdarzenia w historii, ale także własnej, błędnej oceny sytuacji.

Błędna ocena sytuacji może również posłużyć do wyrażenia krytycznej oceny rzeczywistości. Postacią ukazującą tragedię, jaka może z takiej niewłaściwej oceny wyniknąć, jest Artur z „Tanga” Mrożka. Podejmuje on próbę walki z chaosem reprezentowanym przez starsze pokolenie, które odrzuciło wszelkie normy i zasady społeczne. Chce powrócić do starego porządku, czego symbolem ma być ślub z Alą. Gdy jednak dowiaduje się, że dziewczyna go zdradziła, mężczyzna załamuje się i zostaje zabity przez Edka, jedną z postaci, która nie jest członkiem rodziny (Edek symbolizuje bezwzględną siłę, która w konfrontacji z nawet najpiękniejszą ideą, zawsze triumfuje). Artur sądził, że powrót do starego porządku przyczyni się do polepszenia sytuacji, w jakiej się znalazł i przywróci utracony w świecie ład. Jednak błędnie ocenił rzeczywistość, licząc na to, że szlachetna idea intelektualisty zwycięży z przemocą chama. Potwierdzeniem, że szczytne idee przegrywają w starciu z prymitywną siłą są totalitaryzmy XX wieku, do których Mrożek pośrednio nawiązuje w swoim dramacie.

Błędna ocena sytuacji wcale nie musi wynikać z zaślepienia jednostki czy jej niewielkich możliwości intelektualnych, przeciwnie, często błędnych ocen dokonują jednostki wybitne i inteligentne, o czym świadczą przykłady Winstona, Artura czy Raskolnikowa. Konsekwencje tych błędów bywają różne, niemniej jednak, sądzę, że zwykle wpływają na życie człowieka negatywnie, prowadząc go do utraty poczucia sensu czy nawet śmierci, jak w przypadku Winstona Smitha czy Stanisława Wokulskiego.

Źródło: Sprawozdanie za rok 2025, Egzamin maturalny, Język polski, CKE, 19 września 2025 r., ss. 64-66.