Człowiek – istota pełna sprzeczności – wypracowanie maturalne i zasady oceniania

Człowiek – istota pełna sprzeczności – przykładowa wypowiedź argumentacyjna

Wypowiedź argumentacyjna pochodzi ze sprawozdania CKE z 19 września 2023 r. Link do sprawozdania znajdziesz tutaj.

Człowiek jest istotą pełną sprzeczności, których istnienie staje się możliwe dzięki ludzkim zdolnościom do refleksji oraz złożoności ludzkiego charakteru. Rozumiana przeze mnie jako koegzystowanie w sobie różnych odległych idei bądź dysonans miedzy światem wewnętrznym postaci a podejmowanymi przez niego decyzjami sprzeczność to częsty motyw literacki. 

W działaniach oraz rozważaniach bohatera można odnaleźć cechy charakterystyczne dla dwóch odmiennych epok w literaturze. Taką postacią jest Stanisław Wokulski z „Lalki” Bolesława Prusa. W kreacji protagonisty powieści jej autor wykorzystuje synkretyzm założeń romantyzmu oraz pozytywizmu. Aby zrozumieć istotę charakteru Stanisława, należy zdefiniować, co uznajemy za znamienne dla wspomnianych wcześniej epok literackich. Romantyzm to przede wszystkim apoteoza uczuć, miłości. To uwydatnienie roli emocji w życiu człowieka i jego zdolności do autokreacji, która nierzadko determinuje losy bohatera. Z kolei pozytywizm jawi się jako pochwała nauki, postępu, działania utylitarne. W Wokulskim odnajdujemy syntezę obu poglądów. Jest on człowiekiem przedsiębiorczym, dorabia się fortuny dzięki handlowi na wojnie. Jednak inwestycja w sklep przejęty po żonie Małgorzacie Minclowej, to jedynie pretekst dla prawdziwych, romantycznych intencji Stanisława. Niefortunnie zakochuje się on w Izabeli Łęckiej, arystokratce. By zdobyć jej serce protagonista postanawia zastosować metody pozytywistyczne, a więc finansowe. Wokulski wykupuje pamiątki rodzinne Łęckiej, a nawet za pośrednictwem Szlangbauma kamienicę rodziny Łęckich. Wierzy w moc sprawczą czynów. Pomimo chwytania się różnych sposobów na rozkochanie w sobie Izabeli, kieruje nim przede wszystkim ogromna miłość do arystokratki. Wyjeżdżając do Paryża, Stanisław reflektuje się, jak irracjonalnie postępuje. Rzuca wówczas tomem wierszy Adama Mickiewicza, co symbolizuje zakorzeniony w sercu protagonisty romantyczny rodzaj miłości. Scenę tę można także odczytać jako ciekawą aluzję literacką do „Dziadów” cz. IV, w której to Gustaw uskarżał się na destrukcyjny wpływ na jego życie „ksiąg zbójeckich”, a więc utworów romantycznych. Podobnie Wokulski oskarża wieszcza, że jego utwory idealizowały kobietę i odcisnęły piętno na jego życiu. Zasadniczo przecież każda jego pozytywistyczna działalność (chociażby plany założenia spółki do handlu ze wschodem, kwestowanie, nauka języka angielskiego, finansowe wsparcie Marianny) była bezpośrednio bądź pośrednio determinowana przez romantyczną cząstkę natury Wokulskiego. Pomimo swojego scjentyzmu oraz pozornej racjonalności, zachowuje się nielogicznie w obliczu uczucia do Izabeli – z powodu flirtu Łęckiej ze Starskim usiłuje odebrać sobie życie. Kazus ten obrazuje, jak w człowieku mieszają się całkowicie odmienne idee. To właśnie sprawia, że człowiek staje się jednostką pełną sprzeczności.

Jednak niekonieczny jest synkretyzm epokowy, aby zostać bohaterem sprzecznym. Czasem wystarcza ludzka zdolność do refleksji, bagaż traumatycznych doświadczeń oraz bogaty świat wewnętrzny. Przykładem takiej postaci jest Rambert z „Dżumy” Camusa. Raymond Rambert to dziennikarz poszukujący w Oranie materiału do artykułu. Choć nie czuje jakiejkolwiek więzi czy przywiązania do obcego miasta, to nagły wybuch epidemii dżumy wikła go w losy mieszkańców odizolowanego Oranu. Przez długi czas pozostaje obojętny i żyje jedynie tęsknotą za narzeczoną oraz wspomnieniem Paryża, niemniej podejmuje próby ucieczki z miasta. Mimo tak wyraźnych motywacji do powrotu, dziennikarz zaczyna swoją przemianę duchową wraz ze śmiercią kolejnych ludzi. Widok „szpitala” polowego, w którym pracuje doktor Rieux, wstrząsa nim. Ostatecznie podejmuje sprzeczną z charakterem decyzję – rezygnuje z planu opuszczenia miasta. Poświęca tym samym najważniejsze dla siebie wartości – ukochaną i rodzinne strony, na rzecz pomocy dziesiątkowanemu dżumą Oranowi. Rekrutuje się do ochotniczej grupy pomocy medycznej i przyjmuje filozofię egzystencjalizmu – zdaje sobie sprawę z tragicznego położenia człowieka w świecie, ale mimo wszystko usiłuje wykonywać prace utylitarne najlepiej jak potrafi. Rambert stanowi doskonały przykład kompleksowości ludzkiej psychiki pełnej sprzeczności. Wszystkie początkowe działania podyktowane były jego miłością do narzeczonej, a jednak w ostatecznej chwili dziennikarz dokonuje wewnętrznej rewaloryzacji wartości i rezygnuje z planu ucieczki.

Powyższe obserwacje potwierdzają, że niewątpliwie człowiek jawi się jako istota przepełniona sprzecznościami. Dzięki umiejętności autorefleksji oraz autonomiczności myślenia potrafi w sobie zawrzeć syntezę wielu odmiennych idei. W obliczu ludzkiego dramatu, niezwykła złożoność umysłu pozwala mu na podjęcie decyzji przeczących wcześniejszym przekonaniom. Mózg oraz „wewnętrzny świat” ludzki, to potężne narzędzia kształtujące ludzką tożsamość. Jednak to właśnie owe sprzeczności czynią nas wyjątkowymi i umożliwiają nader pogłębioną analizę rozmaitych problemów.

Źródło: Sprawozdanie za rok 2023, Egzamin maturalny, Język polski, CKE, 19 września 2023 r., ss. 41-42.