Opisz, na czym polega mesjanizm i historiozofia w „Dziadach cz. III”

Mesjanizm polski to określenie koncepcji zakładającej przewodnią rolę narodu polskiego w dążeniu do moralnej odbudowy ludzkości. Termin ten powstał w trakcie zaborów i zakładał, że utrata niepodległości przez Polskę jest swoistą karą za grzechy. Andrzej Towiański nazwał wręcz Polskę „Izraelem epoki” – narodem wybranym, którego rolą jest zbawienie ludzkości.

„Dziady” cz. III Adama Mickiewicza są pełne mesjanizmu, ideologii widzącej jeden naród jako zbawcę Europy i odnoszącej kwestie polityczne do wydarzeń z Nowego Testamentu. Mickiewicz, jako zwolennik tej idei, wypełnił swoje dzieło treściami mesjanistycznymi. Bohater, Konrad, aspiruje do roli zbawiciela narodu, a Polska jest przedstawiana jako Chrystus narodów. Symbolika „Dziadów” jest bogata i wielowymiarowa, z nawiązaniami do Biblii i tradycji ludowej. Wszystkie te elementy służą uzasadnieniu mesjanistycznej wizji historii.

Główny bohater jako uwięziony poeta, Konrad dąży do roli wybawcy narodu. Czuje w sobie moc i zdolność do przejęcia kontroli nad duszami, aby zapewnić swoim rodakom powszechne szczęście. Dlatego prosi Boga o udzielenie mu części swojej władzy. Konrad jest przekonany, że jest w stanie lepiej zorganizować świat niż Stwórca. Niestety, Bóg nie odpowiada na wezwania Konrada i go ignoruje. Zignorowany Konrad staje się coraz bardziej zdezorientowany, aż dochodzi do granic bluźnierstwa. Mimo że Konrad jest przekonany, że to on wybawi Polaków, boski plan dla zniewolonej Polski jest inny. Dumny i arogancki Konrad nie dowiaduje się o tym. Ta próba przedstawienia bohatera, który wyzwoli kraj z niewoli, jest zapowiedzią mesjanistycznego widzenia księdza Piotra.

Wizja księdza Piotra to mesjanistyczna interpretacja historii, w której Polska odgrywa rolę zbawcy narodów. Skromny mnich, który swoją ofiarą ocalił Konrada przed potępieniem, otrzymuje nagrodę. Bóg ujawnia mu tajemnicę, której nie zdradził Konradowi. Ksiądz Piotr doświadcza wizji, w której Polska jawi się jako Chrystus narodów — zmęczona, ale zwycięska. Pod jej przewodnictwem Europa odrodzi się do lepszego życia. Zanim jednak ta wizja się spełni, nasz naród musi zostać wyzwolony spod jarzma zaborów. Car jest przedstawiony jako okrutny władca, przypominający żydowskiego króla Heroda, co podkreśla mesjanistyczny przekaz dramatu. Po opisie Rosji, jej ludu i władcy nie dziwi przepowiednia ich zagłady, co jest bezpośrednim nawiązaniem do Apokalipsy św. Jana. Ksiądz Piotr nie dowiaduje się dokładnie, kto dokona tego wyzwolenia. Ma to być tajemniczy bohater, znany pod enigmatycznym imieniem „czterdzieści i cztery”.

Pozostałe części III „Dziadów” służą jako uzasadnienie dla mesjanistycznej wizji księdza Piotra, mimo że nie wyrażają jej bezpośrednio. Polska, cierpiąca pod obcym panowaniem, jest przedstawiana jako Chrystus ukrzyżowany. Represje wobec polskich patriotów są wyraźnie podkreślone — męczeństwo Rollisona, niesprawiedliwe skazanie Cichowskiego i zsyłka Konrada. Polska arystokracja, skrytykowana w „Salonie warszawskim”, jest porównywana do biblijnych faryzeuszy, którzy domagali się ukrzyżowania Chrystusa. Arystokracja otwarcie wychwala senatora Nowosilcowa. Francja, nasza sojuszniczka, postąpiła jak Piłat, umywając ręce i pozostawiając Polskę na łasce zaborców. „Ustęp”, rozgrywający się w Rosji, służy jako uzasadnienie dla mesjanistycznej koncepcji dziejów. Mickiewicz celowo przedstawia Rosję i Rosjan w negatywnym świetle, aby podkreślić czystość brutalnie rozgrabionej Polski. Rosja w opisie Mickiewicza to dziki kraj pełen dzikich ludzi, pokryty śniegiem i skuty mrozem. Cywilizacja i postęp jeszcze tu nie dotarły, wszyscy boją się surowego władcy.

Wykorzystanie ludowej tradycji i symboliki jest widoczne w śmierci Doktora, który ginie od uderzenia pioruna, co było wcześniej przepowiedziane przez księdza Piotra. W tradycji ludowej śmierć od gromu jest interpretowana jako wyrok boskiej sprawiedliwości na złoczyńcach, których nie dosięga ludzka sprawiedliwość. Doktor, służący Moskalom, doświadcza takiej śmierci.