tytuł: Balladyna. Tragedia w pięciu aktach
autor: Juliusz Słowacki
epoka: romantyzm
czas powstania: XIX wiek; 1839 r. — wydana w Paryżu, bo Słowacki był tam wtedy na emigracji.
rodzaj: dramat
gatunek: tragedia (dramat romantyczny, łączy w sobie cechy ballady i baśni)
dedykacja: Zygmuntowi Krasińskiemu (autorowi Irydiona) „Kochany poeto ruin!”
czas akcji: Za czasów bajecznych
miejsce akcji: koło jeziora Gopła, chata Pustelnika, królestwo Popiela IV, chata wdowy, zamek Kirkora, pod murami Gniezna, zamek królewski w Gnieźnie
inspiracje: William Szekspir, odejście od teatru klasyczne, podobne do snu nocy letniej Szekspira; groteska (tragedia, z komedią; postaci realistyczne i fantastyczne)
POSTACI:
- Balladyna — rozpieszczona, egoistka, bezwzględna i okrutna — męża, a później też koronę królewską zdobywa dzięki zbrodni. Goplana miesza w jej losie, popada w obłęd, gdy słyszy dźwięk melodii granej przez Chochlika i tajemniczy śpiew opowiadającego historię jej zbrodni. Słyszy głosy z zaświatów, ukazuje jej się duch Aliny, odpędza go, aż wreszcie mdleje. Na koniec sprowadza na siebie klęskę (za każdą zbrodnię — jest kara) — wydaje sama na siebie wyrok śmierci.
- Alina — siostra Balladyny, młodsza, uczciwa, pracowita, skromna; siostra ją zabija i odbiera jej dzban malin.
- Matka — uboga wdowa, matka sióstr, prosta kobieta, Balladyna wypędzi ją z zamku, matka będzie cierpiała, nie będzie chciała krzywdy córki, nawet na torturach nie wymieni jej imienia.
- Pustelnik — władca Popiel III wygnany przez swojego brata Popiela IV (bardzo złego i okrutnego) mędrzec, zostaje zabity z rozkazu Balladyny, zakopał koronę; doradza Kirkorowi, którą z kobiet powinien poślubić.
- Kirkor — mąż Balladyny, bogaty pan zamku, szlachetny, odważny; walczy o przywrócenie tronu prawowitemu władcy, zginie w walce z wojskami Balladyny i Fon Kostryna.
- Fon Kostryn — naczelnik straży w zamku Kirkora, Niemiec, kochanek Balladyny, pomoże zdobyć Balladynie koronę, zostaje zabity przez Balladynę — poda mu zatruty chleb.
- Gralon — rycerz Kirkora, posłaniec, przywiózł Balladynie skrzynkę w prezencie od Kirkora, zamordowany przez nią i Fon Kostryna, wbiją mu nóż w plecy; niepotrzebna śmierć, ale wymyślił ją Kostryn, by kochankowie byli wspólnikami w zbrodni.
- Filon — pasterz, zakocha się w martwej Alinie.
- Grabiec — syn kościelnego, pijak, prostak, cham, zakochany w Balladynie; jednak stanie się przez pomyłkę obiektem uczuć Goplany, ona zamieni go w wierzbę, on jako drzewo będzie świadkiem zamordowania Aliny. Balladyna go zabije, gdy okaże się, że jest on królem karcianym i posiadaczem korony Lechitów.
- postaci fantastyczne:
- Goplana — królowa jeziora Gopło; nimfa; zakochana w Grabcu — plącze ludzkie losy; do chaty sióstr przyjeżdża bogaty hrabia Kirkor, wiedziony tam przez sługę Goplany, Skierkę. Nimfa ma nadzieję, że Kirkor zakocha się w Balladynie, a wtedy Grabiec zostanie tylko dla niej. Jednak jej sługa, Skierka, sprawia, że hrabia zakochuje się w obu siostrach. Na koniec odlatuje z kluczem żurawi, uświadomi sobie, ile złego narobiła, chociaż nie chciała. Jej ukochany zginie tylko dlatego, że przekazała mu koronę; zmieniło go też w wierzbę i króla karcianego.
- Skierka — sługa Goplany, pracowity, za pomocą czarów Kirkor zakocha się w Alinie i Balladynie.
- Chochlik — sługa Goplany, leniwy.
GROTESKA:
Słowacki miesza komedię z tragedią — groteska (czarny humor) — cecha dramatów romantycznych zwłaszcza Juliusza Słowackiego.
SYMBOLE:
- maliny — owoc miłości;
- znamię na czole — Balladyna po zabiciu Aliny ma ciągle plamę na czole — jest to piętno mordercy -> Kain, gdy zabił Abla, to Bóg ukarał go znakiem na czole, by każdy wiedział, że on zabił.
PRZESŁANIE:
- Władza zaślepia.
- Za każde czyny ponosi się odpowiednie konsekwencje.
- Za każdą zbrodnię jest kara — albo Bóg, albo przyroda.
- Natura ludzka — chciwość, podatny na pokusy, ludzie są różni Alina i Balladyna; Kirkor i Fon Kostryn.
- Ludzkim losem rządzi przypadek.
GROTESKA, NIEJEDNOZNACZNOŚĆ:
Na końcu w epilogu pojawia się Wawel (dziejopisarz, czyli historyk) i rozmawia on z publicznością, mówi o koronie — koronie laurowej, że nosić ją powinien pisarz/poeta. Wygłosi panegiryk na część królowej Balladyny — szokujące zakończenie, bo wszyscy się spodziewają potępienia Balladyny, a tutaj wychodzi kronikarz i ją wychwala — to groteskowe zakończenie dramatu; wskazanie na to, że prawda historyczna nie zawsze jest prawdą; że kronikarze pisali zwykle o królach za pieniądze od nich, musieli upiększać ich biografie; nie wiemy kto, jaki był naprawdę — Słowacki, zamiast moralizować, pozostaje niejednoznaczny.