Zemsta — Aleksander Fredro

gene­za (przy­czy­ny powsta­nia): auten­tycz­ny kon­flikt, autor zna­lazł doku­men­ty, wg któ­rych Piotr Fir­lej i Jan Skot­nic­ki w XVII wie­ku pro­ce­so­wa­li się o zamek w Odrzy­ko­niu; ten sam, któ­ry w posa­gu otrzy­ma­ła żona Fre­dry (też poło­wę zam­ku); dopie­ro dzie­ci skłó­co­nych sąsia­dów wzię­ły ślub i roz­wią­za­ły konflikt.

czas akcji: XVIII/XIX w. 

miej­sce akcji: wieś i zamek 

mot­to: nie ma tego złe­go, co by na dobre nie wyszło.

pro­ble­ma­ty­ka:  efek­ty dzia­łań nie zawsze są zgod­ne z zamie­rze­nia­mi; poka­za­nie w humo­ry­stycz­ny spo­sób przy­war (wad)  szla­chec­kich: pie­niac­twa (wszyst­kich poda­ją do sądu nawet z bła­he­go powo­du), hipo­kry­zji (mówią jed­no, robią dru­gie), war­chol­stwa (chęt­nie wsz­czy­na­ją kłót­nie), inte­re­sow­no­ści (robi tak, żeby jemu się opła­ca­ło), samo­chwal­stwa (nar­cy­zi), czę­sto na siłę sta­ra­ją się popi­sać, że są bogat­si, lep­si niż ich sąsiedzi.

Cze­śnik Maciej Rap­tu­sie­wicz — nadwor­ny urzęd­nik, dba­ją­cy o „piw­ni­cę” monar­chy, a pod­czas bie­sia­dy poda­ją­cy mu pucha­ry z winem; poryw­czy, sko­ry do bija­tyk; typo­wy sar­ma­ta (szlach­cic pol­ski w tra­dy­cyj­nym stro­ju, ma typo­we przy­wa­ry dla swo­je­go sta­nu, np. lubi się kłó­cić, jest gło­śny, dużo pije, uwa­ża się za naj­lep­sze­go, nie może znieść, że ktoś ma lepiej; stroi się w strój tra­dy­cyj­ny, kul­ty­wu­je tra­dy­cje sta­ro­pol­skie np. gość w dom, Bóg w dom, waż­na jest dla nie­go gościn­ność: zastaw się, a postaw się); opie­ku­je się bra­ta­ni­cą (syno­wi­ca) — Kla­rą, powta­rza cią­gle „mócium panie”; komicz­nie przed­sta­wio­no jego awan­tur­ni­czy tryb życia; jest zły na mura­rzy, któ­rzy napra­wia­ją mur gra­nicz­ny (wolał­by bez muru); zarę­cza się z Pod­sto­li­ną (do ślu­bu nie doj­dzie); chce poje­dyn­ko­wać się na sza­ble z Milcz­kiem w Czar­nym Lesie o 16.00; Cze­śnik na złość Rejen­to­wi roz­ka­zu­je Wacła­wo­wi oże­nić się z Kla­rą; mło­dzi wezmą ślub pod nie­obec­ność Milcz­ka, któ­ry cze­kał na poje­dy­nek w lesie. Pap­kin jest u nie­go rezy­den­tem, bar­dzo będzie chciał mu się pod­li­zy­wać; pra­cu­ją dla nie­go: Dyn­dal­ski — mar­sza­łek, Śmi­gal­ski — dwo­rza­nin i Pereł­ka — kuchmistrz. 

Kla­ra — syno­wi­ca Cze­śni­ka (czy­li bra­ta­ni­ca); nie­wie­le może­my powie­dzieć o jej cha­rak­te­rze, jest zako­cha­na w Wacła­wie, ukry­wa tę miłość, jest odpo­wie­dzial­na, nie chce ucie­kać z Wacła­wem (wte­dy stra­ci­ła­by mają­tek), liczy na pozy­tyw­ne roz­wią­za­nie spra­wy; jest prze­bie­gła i pro­si Wacła­wa, by ten doga­dał się z Pod­sto­li­ną, aby ona prze­ko­na­ła Cze­śni­ka do zosta­nia Wacła­wa w tym zam­ku; Pap­kin ją pod­ry­wa, ona żar­tu­je sobie z nie­go i mówi mu, że musi się bar­dzo posta­rać o jej rękę, jak ryce­rze, wiec niech mil­czy, żyje o chle­bie i wodzie i da jej krokodyla. 

Rejent Mil­czek — rejent to adwokat/ też nota­riusz; umie się zacho­wać, cięż­ko pra­co­wał na urząd; pozor­nie pokor­ny, bar­dzo obłud­ny, lubił się doga­dy­wać (ukła­dać); zawzię­ty, chciał dopiec Cze­śni­ko­wi za wszel­ką cenę; ma syna Wacła­wa; pisze skar­gę na Cze­śni­ka za pobi­cie mura­rzy; cho­ciaż oni nie uwa­ża­ją, że coś się sta­ło, wiec Rejent wymu­sza na nich skar­gę; ma zabaw­ne powie­dze­nia, dużo mówi o Bogu; nie chce słu­chać o Kla­rze, woli poświę­cić szczę­ście syna dla zemsty; chce, by Pod­sto­li­na zosta­ła żoną Wacła­wa; pisze im inter­cy­zę, ze za zerwa­nie związ­ku gro­zi opła­ta 100 tys.; spóź­nił się na ślub, bo cze­kał po poje­dy­nek w lesie.

Wacław Mil­czek— upar­ty, roman­tyk; bie­rze ślub z Kla­rą; stu­dio­wał w War­sza­wie — wte­dy poznał Pod­sto­li­nę; kochał się w niej, ale póź­niej poznał Kla­rę; pro­po­nu­je Kla­rze uciecz­kę, pro­si, by Pap­kin wziął go w nie­wo­lę; wra­bia Pap­ki­na, że się go boi; Pap­kin robi to, bo liczy, że wymie­ni go z Cze­śni­kiem na Klarę.

Pod­sto­li­na Han­na (Anna) Cze­pier­siń­ska — wdo­wa po trzech mężach, szu­ka­ła kochan­ka w War­sza­wie, wte­dy pozna­ła Wacła­wa; ład­na, podo­ba­ła się mło­de­mu Wacła­wo­wi, nie chcia­ła żyć w bie­dzie, wyj­ście za mąż było spra­wa mate­rial­na; Cze­śnik chciał­by by była jego żoną, bo jest boga­ta, wybie­ra Pap­ki­na na swa­ta; ona liczy na to, że Cze­śnik jej się oświad­czy, ale uda­je nie­za­in­te­re­so­wa­na; roz­po­zna­je w Wacła­wie daw­ne­go kochan­ka, chcia­ła­by powró­cić do roman­su; osta­tecz­nie zarę­cza się z Cześnikiem.

Józef Pap­kin — samo­chwa­ła, łgarz, oszust, tchórz; hipo­chon­dryk (cią­gle wymy­śla sobie cho­ro­by, np. podej­rze­wa, że Rejent go otruł i spi­su­je testa­ment)); oczy­ta­ny, znał wie­le ksią­żek, umiał ład­nie mówić; też dużo mówił; gadu­ła; (to imię jest też zna­czą­ce, jest prze­zwi­skiem — ozna­cza tego, kto jada reszt­ki ze sto­łu za róż­ne przy­słu­gi); mógł być kie­dyś boga­ty, ale pew­nie stra­cił całą for­tu­nę i dzi­siaj jedy­nie zara­bia na oszu­stwach i grze w kar­ty. Jest na usłu­gach Cze­śni­ka; Cze­śnik wybie­ra go na swa­ta z Pod­sto­li­ną; sam chciał­by oże­nić się z Kla­rą (daje jej moty­le i gita­rę); bie­rze Wacła­wa w nie­wo­lę, myśli, że to zarząd­ca Rejen­ta, Wacław poda­je się za komi­sa­rza i by ten go nie wydał, daje mi sakiew­kę z pie­niędz­mi (Pap­kin się na to godzi, jest prze­kup­ny), więc chce go oddać Cze­śni­ko­wi w zamian za Kla­rę; gdy dowia­du­je się, kim jest Wacław; zaczy­na się go bać.

Dyn­dal­ski — mar­sza­łek na usłu­gach Cze­śni­ka; lojal­ny, nie ma wła­sne­go zda­nia, trak­to­wa­ny jak uczeń, cho­ciaż jest w wie­ku Cze­śni­ka, pisze list dyk­to­wa­ny przez Cześnika. 

Śmi­gal­ski — dwo­rza­nin Cześnika

Pereł­ka  — kuch­mistrz Cześnika.