autor: Aleksander Fredro
tytuł: „Zemsta”
Co znaczy? Może to zemsta młodych na starych i zgorzkniałych opiekunach; może też to być zemsta na wrogu (sąsiedzie);
czas powstania: epoka romantyzmu
rok wydania: 1834 r.
rodzaj: dramat
gatunek: komedia w IV aktach
ciekawostka: Do zamku, który był inspiracją dla Fredry do stworzenia miejsca akcji w “Zemście” możesz pojechać na wycieczkę! STRONA ZAMKU.
geneza (przyczyny powstania): autentyczny konflikt, autor znalazł dokumenty, wg których Piotr Firlej i Jan Skotnicki w XVII wieku procesowali się o zamek w Odrzykoniu; ten sam, który w posagu otrzymała żona Fredry (też połowę zamku); dopiero dzieci skłóconych sąsiadów wzięły ślub i rozwiązały konflikt.
czas akcji: XVIII/XIX w.
miejsce akcji: wieś i zamek
motto: nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło.
problematyka: efekty działań nie zawsze są zgodne z zamierzeniami; pokazanie w humorystyczny sposób przywar (wad) szlacheckich: pieniactwa (wszystkich podają do sądu nawet z błahego powodu), hipokryzji (mówią jedno, robią drugie), warcholstwa (chętnie wszczynają kłótnie), interesowności (robi tak, żeby jemu się opłacało), samochwalstwa (narcyzi), często na siłę starają się popisać, że są bogatsi, lepsi niż ich sąsiedzi.
Cześnik Maciej Raptusiewicz — nadworny urzędnik, dbający o „piwnicę” monarchy, a podczas biesiady podający mu puchary z winem; porywczy, skory do bijatyk; typowy sarmata (szlachcic polski w tradycyjnym stroju, ma typowe przywary dla swojego stanu, np. lubi się kłócić, jest głośny, dużo pije, uważa się za najlepszego, nie może znieść, że ktoś ma lepiej; stroi się w strój tradycyjny, kultywuje tradycje staropolskie np. gość w dom, Bóg w dom, ważna jest dla niego gościnność: zastaw się, a postaw się); opiekuje się bratanicą (synowica) — Klarą, powtarza ciągle „mócium panie”; komicznie przedstawiono jego awanturniczy tryb życia; jest zły na murarzy, którzy naprawiają mur graniczny (wolałby bez muru); zaręcza się z Podstoliną (do ślubu nie dojdzie); chce pojedynkować się na szable z Milczkiem w Czarnym Lesie o 16.00; Cześnik na złość Rejentowi rozkazuje Wacławowi ożenić się z Klarą; młodzi wezmą ślub pod nieobecność Milczka, który czekał na pojedynek w lesie. Papkin jest u niego rezydentem, bardzo będzie chciał mu się podlizywać; pracują dla niego: Dyndalski — marszałek, Śmigalski — dworzanin i Perełka — kuchmistrz.
Klara — synowica Cześnika (czyli bratanica); niewiele możemy powiedzieć o jej charakterze, jest zakochana w Wacławie, ukrywa tę miłość, jest odpowiedzialna, nie chce uciekać z Wacławem (wtedy straciłaby majątek), liczy na pozytywne rozwiązanie sprawy; jest przebiegła i prosi Wacława, by ten dogadał się z Podstoliną, aby ona przekonała Cześnika do zostania Wacława w tym zamku; Papkin ją podrywa, ona żartuje sobie z niego i mówi mu, że musi się bardzo postarać o jej rękę, jak rycerze, wiec niech milczy, żyje o chlebie i wodzie i da jej krokodyla.
Rejent Milczek — rejent to adwokat/ też notariusz; umie się zachować, ciężko pracował na urząd; pozornie pokorny, bardzo obłudny, lubił się dogadywać (układać); zawzięty, chciał dopiec Cześnikowi za wszelką cenę; ma syna Wacława; pisze skargę na Cześnika za pobicie murarzy; chociaż oni nie uważają, że coś się stało, wiec Rejent wymusza na nich skargę; ma zabawne powiedzenia, dużo mówi o Bogu; nie chce słuchać o Klarze, woli poświęcić szczęście syna dla zemsty; chce, by Podstolina została żoną Wacława; pisze im intercyzę, ze za zerwanie związku grozi opłata 100 tys.; spóźnił się na ślub, bo czekał po pojedynek w lesie.
Wacław Milczek— uparty, romantyk; bierze ślub z Klarą; studiował w Warszawie — wtedy poznał Podstolinę; kochał się w niej, ale później poznał Klarę; proponuje Klarze ucieczkę, prosi, by Papkin wziął go w niewolę; wrabia Papkina, że się go boi; Papkin robi to, bo liczy, że wymieni go z Cześnikiem na Klarę.
Podstolina Hanna (Anna) Czepiersińska — wdowa po trzech mężach, szukała kochanka w Warszawie, wtedy poznała Wacława; ładna, podobała się młodemu Wacławowi, nie chciała żyć w biedzie, wyjście za mąż było sprawa materialna; Cześnik chciałby by była jego żoną, bo jest bogata, wybiera Papkina na swata; ona liczy na to, że Cześnik jej się oświadczy, ale udaje niezainteresowana; rozpoznaje w Wacławie dawnego kochanka, chciałaby powrócić do romansu; ostatecznie zaręcza się z Cześnikiem.
Józef Papkin — samochwała, łgarz, oszust, tchórz; hipochondryk (ciągle wymyśla sobie choroby, np. podejrzewa, że Rejent go otruł i spisuje testament)); oczytany, znał wiele książek, umiał ładnie mówić; też dużo mówił; gaduła; (to imię jest też znaczące, jest przezwiskiem — oznacza tego, kto jada resztki ze stołu za różne przysługi); mógł być kiedyś bogaty, ale pewnie stracił całą fortunę i dzisiaj jedynie zarabia na oszustwach i grze w karty. Jest na usługach Cześnika; Cześnik wybiera go na swata z Podstoliną; sam chciałby ożenić się z Klarą (daje jej motyle i gitarę); bierze Wacława w niewolę, myśli, że to zarządca Rejenta, Wacław podaje się za komisarza i by ten go nie wydał, daje mi sakiewkę z pieniędzmi (Papkin się na to godzi, jest przekupny), więc chce go oddać Cześnikowi w zamian za Klarę; gdy dowiaduje się, kim jest Wacław; zaczyna się go bać.
Dyndalski — marszałek na usługach Cześnika; lojalny, nie ma własnego zdania, traktowany jak uczeń, chociaż jest w wieku Cześnika, pisze list dyktowany przez Cześnika.
Śmigalski — dworzanin Cześnika
Perełka — kuchmistrz Cześnika.
Komizm: efekt komiczny, czyli powodujący śmiech, który można uzyskać w utworze przez sposób wypowiedzi postaci, wyolbrzymienie ich cech charakteru lub wprowadzenie absurdalnych sytuacji.
a) językowy:
b) postaci (np. Józef Papkin i jego charakter)
c) sytuacyjny:
Gra — sprawdź, czy rozpoznajesz typy komizmu:

streszczenie: Główni bohaterowie: Cześnik i Rejent są współwłaścicielami zamku i kłócą się o mur graniczny, Rejent go naprawia, a Cześnik się na to nie zgadza i wysyła pachołków pod wodzą Papkina, aby mur zburzyli. Bohaterowie nienawidzą się i pragną za wszelką cenę wzajemnie sobie zaszkodzić. Cześnik planuje też ślub z Podstoliną, Rejent wymyśla intrygę – sam chce ożenić z nią swojego syna Wacława, z którym miała niegdyś w Warszawie romans. Sytuację miesza nieustannie Papkin, który jest na łasce Cześnika i liczy na małżeństwo z Klarą, ale młoda dziewczyna umie tę sytuację wykorzystać, Papkin pojmie Wacława jako jeńca i sprowadzi go do domu Klary. Cześnik chce dokuczyć Rejentowi i wydać Klarę za Wacława. Nie wie, że w ten sposób robi młodym przysługę. Skłóceni sąsiedzi pogodzą się w trakcie ślubu.
Słowa z „Zemsty”, które warto znać:
intryga — spisek, plan działania, który wprowadzi zamieszanie, ale dzięki niemu intrygant osiągnie swój cel.
intercyza — dokument prawny między małżonkami, ustala zasady np. po rozstaniu kto i co zabiera ze sobą.
czart — diabeł „sto czartów dadzą za to”, “idź do czarta!”
gracko — dzielnie
impertynencja — synonim bezczelności, tak samo, jak granda, kpina, tupet, arogancja, zuchwałość
burda — awantura
ćwik — śmiałek, zuch
gach — kochanek
hebes — głupek
proforma — klasa wstępna w szkole
-
gwintówka — strzelba
-
makówka — głowa
Świetny sprawdzian z treści lektury:
Obejrzyj film: