nazwa epoki: romantyzm — od romanus = rzymski -> chodzi o przeszłość i odwołania do legend, ludowości obecnych w romancach, czyli utworach narodów zamieszkujących prowincje rzymskie; szybko nazwa stała się nazwą całej formacji kulturowej i określała postawę życiową, w której wybierasz emotio zamiast ratio — odrzucenie realizmu na rzecz spraw serca.
wydarzenia historyczne:
już odbyły się zabory i nie ma Rzeczpospolitej szlacheckiej na mapach
1807 – powstaje Księstwo Warszawskie
1815 – powstanie Królestwo Polskie; kongres wiedeński, klęska Napoleona Bonapartego pod Waterloo
walki o niepodległość Greków
liczne rewolucje w Anglii, Rosji, Francji
1822 – początek romantyzmu w Polsce, wydanie I tomu Poezji, a w nim Ballad i romansów Adama Mickiewicza
1830 – powstanie listopadowe
1848 – Wiosna Ludów
1863 – powstanie styczniowe — zapoczątkuje pozytywizm
Największy wpływ na kształtowanie się romantycznego światopoglądu miała Wielka Rewolucja Francuska i władza Napoleona Bonapartego we Francji. Podczas całego romantyzmu tłem historycznym były różnego rodzaju powstania (na terenie Królestwa – listopadowe i styczniowe) i rewolucje np. rabacja galicyjska. Była to zatem epoka buntu i wyzwolenia, w której zaczęto walczyć z uciskiem zaborców.
filozofia:
Friedrich Wilhelm von Schelling — natura to największa wartość, w życiu kierujemy się intuicją i wiarą
Soren Kierkegaard — podstawy egzystencjalizm (człowiek jest obciążony skutkami swoich działań, podejmowania decyzji)
Johann Herder — podkreśla wagę ludowych prawd
Friedrich Schlegel — rola poety jako wieszcza (wieszcz = prorok, przewidujący, przepowiadający przyszłość, kierujący naród)
Georg Wilhelm Hegel — wierzył, że duch świata realizuje się w działaniach jednostek lub narodów.
Głównym założeniem filozofii Hegla jest istnienie ducha, który wnika w narody i poszczególnych ludzi dążąc do wolności. Duch ten miał iść od plemion koczowniczych (Persja) przez Grecję i Rzym aż do chrześcijańskich Niemiec. Niemcy mieli być świetnymi filozofami, a Francuzi świetnymi praktykami, a na Polskę miały spłynąć oba te duchy i dokonać połączenia myśli i działania i nazwano to czynem (Polska jako naród czynu). Konieczne było wyrażenie narodowe i dumy z narodu oraz przetrwanie pod zaborami. Powstała historiozofia, czyli rozmyślanie nad dziejami i wyciągania z nich wniosków na przyszłość. W sztuce można dostrzec odwołania do filozofii Hegla np. w „Dziadach cz. III” Adama Mickiewicza, w których pojawia się wizja mesjanizmu, czyli mesjasza — jednostki (lub narodu), który wiedzie innych ku wolności i świetlanej przyszłości. W dramacie ukazano wręcz Polskę jako Chrystusa, która teraz cierpi, ale później zmartwychwstanie i zbawi całą Europę.
pojęcia z filozofii Hegla:
Absolut (heglowski) – nienamacalny byt doskonały
filozofia narodowa – jej celem jest wyrażenie ducha własnego narodu, pokazanie, co czyni go unikatowym, w czasie romantyzmu w Polsce wykładali ją:August Cieszkowski, Bronisław Ferdynand Trentowski, Karol Libelt, Edward Dembowski
historiozofia - filozoficzne rozważania nad rolę historii, szukanie powtarzających się motywów i sensu
mesjanizm – mesjasz, jedna postać, lub naród, powiedzie ludzkość przez czasy burzy i naporu ku wolności, albo wybawieniu
metoda dialektyczna - myśl to najpierw teza, później do niej tworzy się antytezę, a napięcie między nimi znosi synteza, a więc powstaje nowa teza, za pomocą tej metody Cieszkowski reformował heglowską wizję dziejów, dzieląc historię na trzy epoki – tetyczną, antytetyczną i syntetyczną
postawy, pojęcia:
spirytualizm — wiara, że świat ma naturę duchową (“Król olch/olszyn/elfów”)
irracjonalizm — wiara w pozarozumowe poznanie świata za pomocą intuicji (“Droga nad przepaścią w Czufut-Kale”)
ludowość — nobilitacja kultury ludowej do rangi wielkiej sztuki i poezji, w której ukazano źródło wiedzy o świecie — w wierzeniach ludowych i zasadach moralnych (“Ballady i romanse”)
orientalizm — fascynacja kulturą Wschodu, językiem, krajobrazami (“Sonety krymskie”, “Giaur”)
mistycyzm — możemy mieć duchowy kontakt z bóstwem, przez sny, widzenia, objawienia (“Dziady cz. III”)
historyzm — nawiązania do średniowiecza, baroku, osadzanie akcji w epokach dawnych, dzięki czemu można uniknąć cenzury, ale poza maską historyczną, która nadaje też nastrój mroczny, gotycki, mamy opisy współczesnego świata i problemów (“Konrad Wallenrod”)
prowidencjalizm — Opatrzność kieruje dziejami świata (“Nie-Boska komedia”)
prometeizm - Pojęcie to oznacza postawę osobistego buntu wobecBoga lub rządu, w imię większej zbiorowości, gotowość do poświęceń, cierpień i ofiary za szczęście całej ludzkość, na wzór Prometeusza.
wallenrodyzm – działanie podstępem i zdradą, alby zaprzyjaźnić się z wrogiem i później zemścić się na nim, wybaczalne, jeśli robisz to w obronie ojczyzny; postawa ta mówi, że jeśli masz szczytne ideały, to nie wahasz się i działasz, nawet nieetycznie (cel uświęca środki);
frenetyzm — nagromadzenie elementów budzących grozę, np. demony, diabły, wisielce, burza, noc, sowa, nietoperze, kościotrupy, szaleństwo, ogień, zbrodnia — za sprawą elementów frenetycznych tworzy się nastrój gotycki
improwizacja – działanie bez przygotowania, z głowy, twór który nagle powstaje i nie wiesz, gdzie cię zaprowadzi
Motywy i tematy popularne w sztuce romantycznej:
szaleństwo — tylko szaleńcy, dzieci i poeci widzą więcej
samobójstwo — bohaterowie nie potrafią żyć w świecie, w którym panują prawa niezgodne z ich wartościami
potęga przyrody — jest dowodem na istnienie sił wyższych, człowiek i historia się zmieniają, a przyroda jest wieczną potęgą, często też jest strażniczką sprawiedliwości
sobowtór i przemiana — trudne wydarzenia sprawiają, że bohaterowie przechodzą przemianę, zmieniają też imię, często też dwoistość ludzkiego losu jest ukazana jako motyw sobowtóra
nieszczęśliwa miłość — koncepcja miłości zakłada, że miłość ma być niespełniona, tu na ziemi trudno spotkać się dwóm połówkom
tyrteizm — poezja nawołująca do obrony kraju, najważniejsza miłość do ojczyzny m
historyzm — umieszczenie akcji w średniowieczu, zastosowanie tzw. maski historycznej dla uniknięcia problemów z cenzurą
gotycyzm — odmiana historyzmu, akcja dzieje się w zamku średniowiecznym, jest zbrodnia, szaleństwo, mrok, upiory, walka, morderstwo — nastrój grozy (frenezja)
mistycyzm — szukanie i doświadczanie kontaktu z bóstwem, istotą nadprzyrodzoną
mesjanizm — wizja mesjanizmu, czyli mesjasza — jednostki (lub narodu), który wiedzie innych ku wolności i świetlanej przyszłości. W dramacie ukazano wręcz Polskę jako Chrystusa, która teraz cierpi, ale później zmartwychwstanie i zbawi całą Europę.
indywidualizm — poczucie wyjątkowości, samotności, oddzielenia od społeczeństwa, jest osobny, nikt go nie rozumie, jest sam w walce
patriotyzm — miłość do ojczyzny przejawiającą się np. w woli walki za wolność ojczyzny;
orientalizm — fascynacja kulturą, językiem i filozofią Wschodu — perskiego, japońskiego, arabskiego, hinduizmu (“Giaur”, “Sonety krymskie”
fantastyka — nadprzyrodzone zjawiska ujawniające się w czasie, miejscu, postaciach i akcji
ludowość — badania folkloru, poszukiwania mitów, legend, powrót do prostych zasad moralnych ukazanych w opowieściach przekazywanych ustnie, nobilitacja kultury ludowej do rangi wielkiej sztuki i poezji, w której ukazano źródło wiedzy o świecie — w wierzeniach ludowych i zasadach moralnych (“Ballady i romanse”)
irracjonalizm — świat można poznać czuciem, a nie tylko rozumem
cechy stylu romantycznego:
zdania i język wypowiedzi bohaterów dopasowany do ich charakteru
wyrazy potoczne i gwarowe
barwne, dynamiczne opisy, świat widziany oczami bohaterów i filtrowany przez ich nastrój
uczuciowość
ważny jest nastrój: niepokój, groza, gotycyzm, niejasność, tajemnica, wyrzuty sumienia, burze, noc i księżyc,
przyroda oddziałuje na uczucia bohaterów i/lub je ukazuje
romantyczna synteza sztuk:
Romantycy twierdzili, że wszystkie języki sztuki mówią o tym samym, nie ma znaczenia, jaką formę wybrali, każda sztuka dotyczy rzeczywistości duchowej i robi to za pomocą symboli.
Synteza sztuk, korespondencja = łączenie, współpraca na wzór łączenia człowieka i natury, Boga i człowieka, a więc łączenie ze sobą różnych dziedzin sztuki, np. malarstwa, teatru, literatury i muzyki w jednej formie, jaką jest np. opera
Porzucali więc rozdzielenie sztuk, jak:
William Blake — łączący poezję i malarstwo
Richard Wagner — łączący muzykę, literaturę, taniec i sztuki plastyczne
Pan Tadeusz — literackie obrazowanie i malarskie i muzyczne; Mickiewicz jest tam kolorystą w improwizacji, mamy wieczorny koncert oraz koncert Jankiela
Dziady cz. III – w dramacie w scenie „Balu u Senatora” pobrzmiewa muzyka
“Wędrowiec nad morzem mgły” Caspar David Friedrich jest jak wizualizacja sceny monologu na Mont Blanc z dramatu “Kordian” Juliusza Słowackiego
cechy bohatera romantycznego:
umiłowanie wolności
uczuciowość
przemiana, zmiana imienia, próba wyznaczenia nowej roli w życiu
indywidualizm (często samotność)
bunt
wyrzuty sumienia (bajronizm)
samotność
nieszczęśliwa miłość
szaleństwo
samobójstwo
umiłowanie dzieci, jako tych, które nie są skażone racjonalizmem
Weltschmerz — ból świata/istnienia, poczucie bezsensu istnienia (https://nadwyraz.com/weltschmerz-skarpety)
postawy bohaterów romantycznych (https://babaodpolskiego.pl/podstawowe-typy-literackie-bohaterow-romantycznych/):
Bohater werterowski — tragiczna postać, która jest obdarzona wielkim talentem i wrażliwością, czuje się on niezrozumiały, chce być sam, ale nie chce być samotny; kocha, ale platonicznie; idealizuje ludzi; jest wrażliwy na piękno natury. Typ bohatera powstał dzięki postaci głównego bohatera z “Cierpienia Młodego Wertera” J. W. Goethego.
Bohater faustyczny — chce poznać prawdę, wyjaśnić prawa rządzące światem, zrobi wszystko, by poznać prawdę, dąży do niej pomimo przeszkód i moralności. Typ bohatera powstał dzięki postaci głównego bohatera “Fausta” J. W. Goethego.
Bohater bajroniczny — jest indywidualistą, żyje z piętnem, to buntownik, który ma złe czyny na sumieniu, ale popełnił je z miłości. Nazwa bohatera pochodzi od powieści poetyckiej “Giaur” G.G. Byrona. W literaturze polskiej przykładem takiej postaci jest Jacek Soplica z “Pana Tadeusza” A. Mickiewicza.
Bohater hamletyczny — jest to postać nieumiejąca się odnaleźć w społeczeństwie; nie potrafi żyć, jest wyobcowany, obłuda go przytłacza. Nazwa bohatera pochodzi od “Hamleta” W. Szekspira, w polskiej literaturze taką postacią jest “Kordian” z dramatu Juliusza Słowackiego.
Bohater wallenrodyczny — jest to postać, zaprzyjaźniająca się z wrogiem, by później mu zaszkodzić; jest zdrajcą, ale nie jest to potępienie, bo jego celem jest dobro ojczyzny, jest gotowy poświęcić dla niej czyste sumienie i życie. Typ bohatera pochodzi od powieści poetyckiej “Konrad Wallenrod” A. Mickiewicza.
Bohater pielgrzym — jest on podróżnikiem tęskniącym za ojczyzną; homo viator, który przemierzając świat, podróżuje do wnętrza siebie np. bohater liryczny cyklu “Sonety krymskie” A. Mickiewicza.
Bohater artysta — jest on pyszny, gdyż uważa, że jest lepszy od Boga, tworzy on sztukę nieśmiertelną, a Bóg stworzył człowieka, dzieło śmiertelne; przypomina horacjańską formułę non omnis moriar; widzi i czuje więcej niż inni śmiertelnicy. Jest nim Konrad, bohater “Dziadów cz. III” Adama Mickiewicza.
Bohater prometejski — jest on gotowy poświęcić swoje życie dla ojczyzny. Doskonałym przykładem takiego bohatera jest Konrad z “Dziadów cz. III” A. Mickiewicza.
Bohater dziecko — jest to postać dziecięca, której dorośli nie wierzą, co powoduje, tragedię; jest jak poeta romantyczny — widzi i czuje więcej, bo nie ulega racjonalizmowi; jest po stronie emotio, a nie ratio. Doskonałym przykładem jest chłopiec z ballady „Król Olch” J. W. Goethego lub Orcio z „Nie-Boskiej komedii” Z. Krasińskiego.
PREROMANTYZM:
NIEMCY:
okres burzy i naporu — niem. Sturm und Drang.
Friedrich Schiller:
Rękawiczka — odwołanie do pieśni średniowiecznych, powiastka, ukazanie, że elity wykorzystują podległy lud, księżniczka Marta rzuca rękawiczkę rycerzowi Emrodowi do areny pełnej dzikich kotów, on wkracza tam, ale nie ulega i jej nie oddaje zguby, bo nie zgadza się na wykorzystywanie, głupotę i próżność ludzi wysokiego stanu;
Oda do radości — stała się później hymnem Unii Europejskiej — każdy kraj ma dbać o własną tradycję, ale interesować się innymi kulturami, krajami i wszyscy powinni wspólnie zadbać o wolność i koniec wyzysku
Johann Wolfgang Goethe:
Cierpienia młodego Wertera (powieść epistolarna) – postawa werterowska
OMÓWIENIE LEKTURY “CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA”
Król Olch (ballada) – dziecko widzi więcej niż dorosły, dziecko słyszy wołania, ojciec nie traktuje jego słów poważnie, gdy wyjeżdżają z lasu, okazuje się, że traci dziecko, które zostaje zabrane przez króla elfów, fantastyczna natura, duchowa, wabi na zgubę;
Faust (dramat) – mędrzec i kuszenie, by poznać istotę świata, jest gotowy na podpisanie paktu z diabłem i odejście od moralności — człowiek faustowski, wiecznie poszukujący, unikający stagnacji
ANGLIA:
George Gordon Byron:
Giaur (powieść poetycka) powieść poetycka pełna opisów świata Orientu — orientalizm
historia miłosna: giaur, czyli niewierny, ma romans z jedną z bramek Hasana,
bohater byroniczny — w imię własnych ideałów jest zdolny do zbrodni, nie godzi się na zło świata, fałsz, kieruje się sercem, ale jest samotnikiem, tajemniczym i ma wyrzuty sumienia
GATUNKI:
powieść epistolarna — w listach
fragment — celowo niedokończone fragmenty tekstów
ballada – gatunek synkretyczny, łączy w sobie epikę, lirykę, dramat, odwołania do ludowości, morał, może być o tym, że przyroda wymierza sprawiedliwość, a za każdą zbrodnię jest kara
sonet — gatunek klasyczny: 4,4 (opisowe) 3,3 (refleksyjne), ale powraca, by ukazać refleksje podmiotu lirycznego i metafizykę świata
powieść poetycka
dramat romantyczny (synkretyzm rodzajowy i gatunkowy)
epopeja (próba znalezienia tożsamości, odkrycia cech wspólnych dla danej grupy)
epopeja
RODZAJ LITERACKI: EPIKA
GATUNEK LITERACKI: EPOPEJA /EPOS
pisane wierszem, w języku polskim trzynastozgłoskowcem (13 sylab w każdym wersie) np. Li-two-ojczy-zno-mo-ja-ty-je-steś-jak-zdro-wie / ile-cię-trze-ba-ce-nić-ten-tyl-ko-się-do-wie
UWAGA! W trakcie spowiedzi Jacka Soplicy nie ma 13 sylab, bo ma on przestrzelone płuca, więc trudno by mu było mówić; w Epilogu jest 11 sylab.
zaczyna się apostrofą do Boga/Ojczyzny/Muzy — czyli INWOKACJĄ
ma liczbę ksiąg podzielną przez 6 – 12 ksiąg “Pana Tadeusza”
Społeczeństwo w trakcie ważnego momentu dziejowego (zanikanie szlachty i uwłaszczenie chłopów)
obraz społeczeństwa, bohater zbiorowy: szlachta
sceny batalistyczne
retardacje — zwolnienie akcji i wprowadzenie szczegółowych opisów np. przyroda\
retrospekcje
dramat romantyczny (inspiracje prosto z teatru elżbietańskiego, czyli od Szekspira)
CECHY DRAMATU ANTYCZNEGO na przykładzie “Króla Edypa” |
CECHY DRAMATU SZEKSPIROWSKIEGO na przykładzie “Hamleta” |
CECHY DRAMATU ROMANTYCZNEGO na przykładzie “Dziadów cz. III” |
Zasada trzech jedności:
|
Zniesienie zasady trzech jedności:
|
Zniesienie zasady trzech jedności:
|
Zasada decorum — dostosowanie formy do treści — w tragedii musi być podniosły styl i patetyczny język; nie pokazuje się też zbrodni i krwi na scenie — mogą o tym opowiedzieć jedynie posłańcy, czy chór; nie łączono tragizmu z komizmem |
Zniesiona zasada decorum: w tragedii, w której ostatecznie większość bohaterów umrze, pojawiają się wątki komizmu językowego, ukazanego przez groteskę: Hamlet, starając się zniechęcić do siebie Ofelię, wyzywa ją i rozkazuje iść do klasztoru, co jest okrutne, ale budzi też śmiech ze względu na jego absurdalne argumenty. Kolejną groteskową sceną jest ta, która dzieje się na cmentarzu: grabarze kopią grób, wykopują czaszkę błazna Yoricka, Hamlet bierze ją do rąk i zaczyna swój monolog wewnętrzny na temat eschatologii (życia po śmierci). Na scenie wszyscy walczą, krew jest rozlewana; ostatecznie umierają niemal wszyscy bohaterowie (poza Horacym). |
Zniesiona zasada decorum: mówią o zbrodniach, ale też dowiadujemy się, że Doktor dostał piorunem kulistym w głowę; scena więzienna pełna smutku, bólu, cierpienia, ale w jej trakcie śpiewają zabawne piosenki — np. Piosenkę Feliksa, zaraz po niej jest przerażająca pieśń zemsty; mamy też ciągle krążący alkohol i śmiechy z powodu wizji o północy, które ma Konrad; język zabawny — widzimy, jak zmienia styl wypowiedzi Senator — krzyczy na podwładnych i udaje czułego przy damach; nie ma zachowanego stylu — wiele form pisania — jest synkretyzm rodzajowy (IX scen dramatycznych, epicki Ustęp i poemat) oraz synkretyzm gatunkowy: w części dramatycznej, np. W scenie więziennej występują przypowieści, widzenia, piosenki |
Konflikt tragiczny — nierozwiązalny konflikt równorzędnych racji: boskiej i ludzkiej (fatum zrzucone przez bogów na potomków Lajosa za zbrodnię, którą popełnił i niewinność Edypa, który musi cierpieć z powodu ojca). |
Konflikt tragiczny — nie między bogami a prawami ludzkimi, między ratio i emotio: racjonalizmem i światem emocji. Hamlet musi pomścić śmierć ojca, jednak miewa wątpliwości, czy faktycznie widział ducha i czy zabijając, nie stanie się też taki, jak Klaudiusz. Drugi konflikt dotyczy istnienia na świecie, czy skoro Hamlet jest tutaj nieszczęśliwy, to śmierć będzie ucieczką? Czy tam, gdzie trafi, będzie lepiej, czy gorzej? Jak stamtąd uciec? Ten konflikt eschatologiczny wyraża w zdaniu: “Być czy nie być? – Oto jest pytanie”. |
Konflikt tragiczny — Konrad sam decyduje o własnym losie, ale jest jednak wybrany przez Aniołów, które się nim opiekują; nie wiemy, czy jest żywy, czy martwy, sam też decyduje o bluźnierstwach, ale też jest w więzieniu, nie ma wpływu na to, co się z nim dzieje, może tylko pogorszyć swoją sytuację – i to robi — bluźni |
Hamartia — wina tragiczna bohatera — bez względu na to, jak postąpi bohater, i tak poniesie klęskę |
Hamartia — nie ma znaczenia czy zabije Klaudiusza, czy nie — i tak swoimi działaniami niechcący doprowadził do śmierci wszystkich bliskich (poza Horacym) |
Hamartia — grzeszy, bo bluźni, ale i tak jest wybawiony dzięki Księdzu, Jezus w wizji Ewy daje jej różę z twarzą Konrada, więc to znak, że mu wybacza, bo on grzeszył z miłości do Ojczyzny |
Fatum — los człowieka jest tragiczny i z góry przesądzony, nie ma na niego wpływu |
Nie istnieje fatum, to bohater jest przesiąknięty melancholią i nieszczęściem i sprowadza na siebie kolejne tragedie. |
Fatum — jest wybrańcem, jego los był już przesądzony przez fakt, że siedzi w więzieniu, przez cara itd., Nowosilcow lub car to fatum i on będzie starał się z nim walczyć; ma szansę na wybawienie — może będzie mesjaszem? Czy jednak realnie może zostać uratowany? Ma wybór między źle albo bardzo źle |
Zbłądzenie tragiczne — bohater nieświadomie dopełni przepowiedni (Edyp zabije ojca i ożeni się z matką) |
Nie ma przepowiedni, ojciec jedynie karze zamordować Klaudiusza, w końcu się to stanie, ale przy okazji Hamlet i reszta bohaterów też zginie. |
Zbłądzenie tragicznie — jest świadomy, że jego rolą jest być wybawicielem, mesjaszem, jest wybrańcem, dlatego chce od Boga rządu dusz |
Hybris — pycha, duma — bohaterowie są przekonani o swojej niewinności, prawości, wyjątkowości, uważają, że oni mogą więcej — zawsze ich za to spotka kara |
Hybris — Hamlet bierze udział w pojedynku np. Z Laertesem; myśli, że uda mu się ochronić Ofelię, jeśli ona go znienawidzi; wierzy, że sam pomści ojca i nie myśli o tym, że jego walka o idealizm i wymierzenie sprawiedliwości przyniesie całemu rodowi klęskę |
Hybris — Konrad jest dumny, jest najlepszym z poetów i filozofów, mogą go słuchać jedynie Bóg i natura, bo wszystkimi innymi pogardza; grzeszy przeciwko Bogu, karą jest opętanie i piętno na czole, które widzi Kobieta z IX sceny |
MIMESIS — naśladownictwa rzeczywistości (Arystoteles ją stworzył), akcja musi być zgoda z zasadami prawdopodobieństwa, ma naśladować świat realny — jeśli coś jest nierealne, to tylko z opowieści bohaterów, widz widzi tylko świat podobny temu, który zna |
Nie ma zasady mimesis — na samym początku (AKT I) pojawia się duch ojca (Hamleta Starszego) |
MIMESIS — nie ma realizmu, nie wiemy nawet, jaki jest status ontologiczny Konrada, czy jest żywy, czy martwy, czy jego symboliczna śmierć — Gustawa i narodziny Konrada to coś więcej niż zmiana obiektu miłości; pojawiają się dusze na cmentarzu, są liczne wizje i objawienia |
KATHARSIS ‑czytelnicy muszą czuć LITOŚĆ — współczują bohaterowi oraz TRWOGĘ — bać się, żeby im się to nie przytrafiło; jest celem tragedii, przekonanie, że światem rządzą bogowie, a przed przeznaczeniem nie ma ucieczki – to też odbiera poczucie odpowiedzialności za niepowodzenia, a więc oczyszcza |
KATHARSIS — współczujemy, historia wywołuje litość, a także boimy się (trwoga), by nie przeżyć tej historii; Horacy zostaje i będzie snuł opowieść o Hamlecie i jego walce o sprawiedliwość, rządy przejmuje Fortynbras (teraz musi zacząć rządzić i też obawiać się, czy jego nie spotka taka sama historia, musi myśleć o tym, jak uniknąć błędów Duńczyków). |
KATHARSIS — z jednej strony współczujemy Konradowi, ale też on nie robi nic, by go polubić |
AKCJA: ekspozycja, perypetia, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji |
AKCJA: prolog, perypetia, wzrost akcji, punkt kulminacyjny, rozładowanie napięcia, rozwiązanie akcji |
AKCJA: prolog, perypetia, wzrost akcji cały czas — w małej, wielkiej improwizacji, widzenia księdza Piotra, wszystko na wysokiej skali, rozładowanie napięcia — Ustęp, rozwiązanie akcji — poemat |
Maksymalnie trzech aktorów na scenie |
Sceny zbiorowe |
Sceny zbiorowe |
CHÓR — komentuje wydarzenia, mówi o emocjach bohaterów, wprowadza w historię |
Brak chóru |
Pojawia się chór aniołów — nieregularnie, niewiele tłumaczy, bardziej wprowadza zamieszanie, niż wytłumaczenie scen |
BUDOWA TRAGEDII ANTYCZNEJ
STASIMON EPEISODION
|
BUDOWA TRAGEDII SZEKSPIROWSKIEJ 1) AKT I: Scena I Scena II Scena III Scena IV Scena V 2) AKT II: Scena I Scena II 3) AKT III: Scena I Scena II Scena III Scena IV 4) AKT IV: Scena I Scena II Scena III Scena IV Scena V Scena VI Scena VII 5) AKT V: Scena I Scena II |
BUDOWA TRAGEDII: Prolog AKT 1: 1 scena 2 scena 3 scena 4 scena 5 scena 6 scena 7 scena 8 scena 9 scena USTĘP: Poemat do przyjaciół Moskali |
TEATR to połączenie sztuki z sacrum: Wielki i Małe Dionizje, wielka uroczystość |
TEATR staje się profanum (rozrywka), powstaje wiele trup teatralnych, wszystkie walczą o finansowanie przez królową Anglii; prześcigają się w wymyślaniu lepszych sztuk: więcej konfliktów, płaczu, katharsis, miłości, nieszczęścia, dowcipu — bywało, że co tydzień byłą nowej sztuki, trzeba było przyciągnąć widownie właśnie do swojego teatru; biedota mogła kupić bardzo tanie bilety na miejsca stojące |
TEATR to mistyczne doznanie, połączenie przypowieści, objawienia z sytuacją realną, ma służyć wyrażeniu myśli prometejskiej (trzeba się poświęcić dla innych mimo kary); i mesjanistycznej — trzeba umrzeć dla dobra innych |
Początki epoki w Polsce to walka klasyków z romantykami:
Kazimierz Brodziński — krytyk literacki, który twierdzi, że to ciekawe, że młodzi mają swoją literaturę, nazywają ją romantyczną, czerpią z podań ludowych, mitów
Jan Śniadecki — krytyk literacki doby oświecenia odpowie na tekst Brodzińskiego, że to duby smalone! młodzi bluźnią rozumowi, to nienaukowe, odchodzą od konwencji literackich
Mickiewicz — na słowa Śniadeckiego zareaguje w balladzie Romantyczność– z tekstów krytycznych Śniadeckiego zbuduje postać Starca, który nigdy nie zobaczy cudu, bo nie umie patrzeć w serce i nie ufa intuicji, a jedynie szkiełku i oku. Tekst “Romantyczności” stanie się manifestem epoki.
Adam Mickiewicz:
1820 r. manifest: Oda do młodości
elementy oświeceniowe:
elementy romantyczne:
młodzi idą zmieniać świat, obalać stare klasistowskie podejście do świata, idą razem, trzymają się za ręce i walczą o wolność
1822 r. Ballady i romanse:
Romantyczność
Świtezianka
OMÓWIENIE LEKTURY “ŚWITEZIANKA”
Świteź
cechy: ludowość, historie opowiadające o prawach moralnych, których przestrzega przyroda, za każdą zbrodnię jest kara
ballada jako gatunek (synkretyczny) – to nobilitacja kultury ludowej, powstałą wielka moda na ballady,
oświeceniowi krytycy nazywali je „płodami poronionymi”, a ja o tym mówię podczas prelekcji na konwencie ROMANTYKON 2
1823 r. Dziady cz. II – obrzędowość, ludowość, morały
OMÓWIENIE LEKTURY “DZIADY CZ. II”
1823 r. Dziady cz. IV – miłość werterowska, samobójca, szaleniec, dziady
obrzęd 31.10. wigilia Wszystkich Świętych – noc transgresji ze świata zmarłych do świata żywych; morały od zmarłych; trzy godziny: MIŁOŚCI, ROZPACZY I TRWOGI;
OMÓWIENIE LEKTURY “DZIADY CZ. IV”
Gustaw jako Pielgrzym przychodzi do Księdza (popa), mówi mu o tym, że przez niego dokonało się nieszczęście, bo nauczył go czytać i dał mu książki zbójeckie „Cierpienia młodego Wertera”, później ujawnia imię, opowiada o swojej nieszczęśliwej miłości, samobójstwie, rozpaczy, jaka go ogarnęła, gdy zobaczył konsekwencje swojego czynu, osamotnioną matkę, opustoszony dom, poprosi księdza o niezakazywanie przez Kościół obrzędu dziadów, ponieważ dusze bardzo potrzebują wyrozumiałości i modlitwy żyjących.
1826 r. Sonety krymskie - gatunek klasyczny
OMÓWIENIE LEKTURY “SONETY KRYMSKIE”
(dwie pierwsze strofy mają charakter opisowy i po cztery wersy, dwie ostatnie mają charakter refleksyjny i po trzy wersy),
ukazuje tu modę na orientalizm, wprowadza słowa z języka Wschodu,
podmiot liryczny jest pielgrzymem, którego po fascynującym świecie orientalnej przyrody oprowadza mirza (odpowiednik szlachcica, wodza w islamie)
ukazują tęsknotę emigranta oraz opowiadają o potędze przyrody, mikrokosmosie człowieka i makrokosmosie świata oraz o roli poety, który ma kontakt z mistyką;
1828 r. – Konrad Wallenrod — powieść poetycka
OMÓWIENIE LEKTURY “KONRAD WALLENROD”
maska historyczna, historyzm — ukazuje treść współczesną i osadza ją w realiach dawnych np. średniowiecza, by uniknąć cenzury
w przedmowie wielokrotnie podkreśla, że tekst odnosi się do tego, co minione; nazywa tekst powieścią historyczną z dziejów litewskich i pruskich, w rzeczywistości jest to powieść poetycka
bohater bajroniczny — buntownik, żyje z wyrzutami sumienia
bohater wallenrodyczny — jest gotowy do zdrady w imię ojczyzny
poetyka maski — Bohater nieustannie odgrywa rolę na scenie życia — motyw theatrum mundi, on przywdziewa maskę świadomie, więc w świecie przedstawionym nie są znane jego szczere intencje; Konrad nieustannie nosi maskę Krzyżaka, który prowadzić ma wojnę Litwą, a w rzeczywistości nienawidzi Zakonu i chce doprowadzić do jego zguby. Nieustannie musi trwać w roli. Jest zatem lisem
motto: Z „Księcia” Machiavellego: trzeba być wilkiem i lisem, czyli w walce o idee, na której nam zależy, wszystkie chwyty są dozwolone
bohater to jednocześnie Konrad Wallenrod i Walter Alf
rola nauczyciela: Halbana, który pielęgnuje w nim patriotyzm i wolę walki
rola pieśni i pieśniarza: morały są zawarte w powieściach i opowieściach ludowych
cezura roku 1830 – powstanie listopadowe zmienia nam tematykę sztuki romantycznej, teraz nie będą to wrażliwcy nieszczęśliwie zakochani, szaleńcy – teraz te wszystkie cechy będą mogli przełożyć na walkę narodowowyzwoleńczą